Əsgər Rəsulov fenomeni
Bugünlərdə Azərbaycanın türk dili və ədəbiyyatı sahəsində tanınmış şərqşünaslarından biri professor Əsgər Adil oğlu Rəsulovun 65 yaşı tamam oldu.
O, Naxçıvan şəhərində dünyaya göz açıb, internat məktəbində orta təhsilini başa vurmuş, 1971-ci ildə qəbul olduğu Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) Şərqşünaslıq fakültəsini 1976-cı ildə fərqlənmə diplomu ilə bitirərək, Türkiyə Respublikasında tərcüməçi işləyib.
1980-ci ildən etibarən məzunu olduğu Universitetin Yaxın Şərq dilləri (1991-ci ildən Türk filologiyası) kafedrasında baş laborant, müəllim, baş müəllim, dosent və professor vəzifələrini tutub. Bakalavriaturada “Türk dili”, “Türk ədəbiyyatı”, “Türk filologiyasına giriş” “Tərcümə nəzəriyyəsi”, magistraturada “Türk ədəbiyyatşünaslığı tarixi və metodologiyası”, “Türk ədəbiyyatşünaslığının müasir problemləri”, “Mətnşünaslıq” və “Türk ədəbiyyatı nəzəriyyəsi” fənlərindən mühazirələr aparıb. Hal-hazırda Azərbaycan Respublikası Milli Arxiv İdarəsinin rəisi olan Əsgər Rəsulov, eyni zamanda, əvəzçi professor kimi Şərqşünaslıq fakültəsində elmi-pedaqoji fəaliyyətini davam etdirir.
Biz Əsgər müəllimlə 45 ilə yaxındır ki, dostuq. Bu dostluğun sağlam bünövrəsi ibrətamiz bir hadisə ilə qoyulub. Mən orta məktəbi qızıl medalla bitirdikdən sonra 1970-ci ildə (1968-1969-cu illərdə hələ tələbə ikən Misirdə hərbi tərcüməçi işləmişdim) Lenin təqaüdçüsü kimi Şərqşünaslıq fakültəsinin ərəb şöbəsində təhsilimi fərqlənmə diplomu başa çatdırıb, Azərbaycan Elmlər Akademiyası Yaxın Şərq Xalqları (indiki Şərqşünaslıq) İnstitutunun ərəb ədəbiyyatı ixtisası üzrə aspiranturasına daxil olmuşdum. Eyni zamanda, Azərbaycanda müasir ərəbşünaslığın banisi, Əməkdar elm xadimi, professor Ələsgər Məmmədovun təklifi ilə ərəb dili kafedrasında saathesabı dərs aparırdım. 1973-cü ilin sonunda dissertasiya işimi yekunlaşdırıb, müzakirəyə təqdim etdim. Aspiranturada təhsilim bitdiyi üçün 1974-cü ilin yanvarında Ələsgər müəllim məni kafedrada müəllim kimi işə götürdü və mən həmin il müdafiə edərək, filologiya elmləri namizədi elmi dərəcəsini aldım.
1975-ci ildə qəzetdə verilən elana əsasən mən öz vəzifəmə seçilməli idim. O dövrdə Şərqşünaslıq fakültəsində qarşıdurma yaranmışdı. Təvazökarlıqdan uzaq olsa da deməliyəm ki, fakültə kollektivi mənə rəğbət bəsləyirdi. Açıq dərsimə gələnlər müsbət rəylərini bildirdilər və Elmi Şuranın üzvləri haqqımda təriflər söyləyərək, məni gizli səsverməyə buraxdılar. IV kurs tələbəsi Əsgər də fakültə komsomol təşkilatının katibi kimi Elmi Şuranın üzvlərdən biri idi. Seçki və səsvermə proseduru öz qaydası ilə gedirdi. Hesablama komissiyasının sədri nəticəni elan edəndə heyrətə gəldim, Elmi Şuranın 11 üzvündən altısı, o cümlədən, Əsgər lehimə, beşi əleyhimə səs vermişdi. Bununla bərabər, hamı əl çaldı, ünvanıma təbriklər yağdırıldı. Məəttəl qaldım. Bülletendə adımı pozan, çiyin-çiyinə işlədiyim həmkarlarım üzümə gülə-gülə, şənimə təriflər yağdıra-yağdıra əleyhimə səs verməkdən xəcalət çəkməmişdilər.
Lakin əsas məsələ bundan sonra başladı. Seçkidən
bir neçə gün sonra Universitetin rektoru akademik Faiq
Bağırzadənin göstərişi ilə səsvermənin
nəticəsi ləğv edildi, Elmi Şuranın
iclasının yenidən keçirilməsi qərara
alındı. Sən demə, fakültənin
kafedra müdirlərindən biri, həmişə mənə
oğlum deyən tanınmış alim məktub
yazıbmış ki, seçkidə prosedur pozuntusu olub,
hesablama komissiyasının nəticəsi səsə
qoyulmayıb. Beləliklə, əleyhimə
yaranmış kampaniyanın rəhbəri də, onun tərəfdaşları
da üzə çıxdılar.
Həmkar
dostlarım - professorlar Vasim Məmmədəliyev və Malik
Mahmudov məsləhət bildilər ki, indi həmin “dəstə”
səni dəstəkləyənlərə təzyiq göstərəcək,
ilk növbədə, Əsgərlə söhbət et, fikrini
öyrən. Yaxınlığımız olmasa
da, onunla vədələşib, görüşdük.
Əsgər heç mənə danışmağa fürsət
vermədən bildirdi ki, məsələdən halıyam, məni
müxtəlif hədələrlə qorxudurlar, amma sizə
böyük hörmətim var və əvvəlki kimi yenə
də lehinizə səs verəcəyəm, arxayın ola bilərsiniz. Mən də
öz növbəmdə, ona çatdırmağı
özümə borc bildim ki, hələ tələbəsən,
gəncsən, gələcəyin var, bu məsələyə
görə səni incidərlər, yaxşı fikirləş.
Əsgər şəstlə “arxayın olun”
deyib, sağollaşdı. Düzü, mən bunu
gözləmirdim...
Elmi Şuranın təkrar keçirilən iclasında
birinci dəfə xəstəliyinə görə gəlməyən,
tələbəliyimdən xətrimi istəyən fakültə
partiya təşkilatının katibi, ingilis dili müəllimi
Validə xanım da iştirak etdi. Səsvermənin nəticəsi
“lehimə - 6, əleyhimə - 6” oldu. Sonradan
aydınlaşdı ki, Elmi Şuranın üzvü olan bir
xanım dosent “dəstə”nin təzyiqlərinə
tab gətirməyib... O, ömrünün sonunadək deyirdi
ki, Elxan, məni bağışla, sənin yanında xəcalətliyəm.
Bundan sonra tədris işləri üzrə prorektor
professor Əlövsət Abdullayevin rəhbərliyi ilə
komissiya yaradıldı və qərara alındı ki,
müsabiqə (səsvermə) Universitet Elmi Şurasında
keçirilsin.
Orada 72 üzvdən fakültəmizi təmsil edən əleyhdarım
üç nəfərdən başqa hamı lehimə səs
verdi və mən, nəhayət,
alqışlar altında haqqım olan müəllim vəzifəsini
tutdum.
Mən əleyhdarlarımın
adlarını bilərəkdən çəkmirəm,
çünki onlar əslində, öz sahələrində
tanınmış alimlər idilər, həm də sonralar
peşmanlıqlarını mənə dəfələrlə
söyləmişdilər... Bu hekayəti təfsilatına
varmadan nəql etməkdəki əsas məqsədim Əsgər
müəllimin hələ gənc yaşında, tələbə
ikən hər kəsə nəsib olmayan cəsarət və
mərdliyini, ümumiyyətlə, əsl kişilik keyfiyyətlərini
hamı ilə bölüşmək idi. Uzun müddətli
dostluğumuz ərzində o, zərrə qədər də dəyişməyib,
əksinə, xeyirxahlığı, imkanı artdıqca
ehtiyac duyanlara hər cəhətdən əl tutmağı
daha da çoxalıb...
Əsgər müəllimin elm sahəsində
qazandığı bütün uğurları
gözümün önündə baş verib. Onun
haqqında Yaxın Şərq Xalqları İnstitutunun
direktoru, elmi rəhbərim akademik Həmid Araslıya və
Türk filologiyası şöbəsinin müdiri,
tanınmış türkoloq dostum Allahşükür
Qurbanova danışmışdım. Üzünü
görməslər də, mənə görə çəkdiyi
sıxıntılar müqabilində onların da rəğbətini
qazanmışdı. Əsgər Türkiyədə
işlədiyi illərdə Allahşükür müəllimin
tövsiyəsi ilə onun namizədlik dissertasiyasının
mövzusunu akademik Həmid Araslı İnstitutun Elmi
Şurasında təsdiq etdirdi, şəxsən özü və
Allahşükür müəllim onun dissertasiya işinin elmi
rəhbəri oldular.
1983-cü ildə Əsgər Rəsulov “Türk ədəbiyyatında
oçerk janrı” adlı namizədlik dissertasiyasını
müvəffəqiyyətlə müdafiə edərək,
şərqşünaslıq sahəsində gələcək
nailiyyətlərinə doğru ilk uğurlu və qətiyyətli
addımını atdı. 2006-cı ildə isə
filologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsi almaqla ölkəmizin
aparıcı türkoloqları sırasında öz yerini
möhkəmlətdi.
Əsgər müəllim məhsuldar, elmi-tədqiqat
işlərində müasir tənqidi baxışlara əsaslanan,
türk ədəbiyyatına və dilinə incəliklərinə
qədər bələd olan, geniş erudisiyalı və
dünyagörüşlü bir alimdir. Onun elmi fəaliyyəti
şərqşünaslığın aparıcı
simalarından biri türkoloq Allahşükür Qurbanovun
“Respublika” qəzetində dərc edilmiş “İstedadlı
alim, səmimi və xeyirxah insan” məqaləsində (2 mart,
2019-cu il) çox dəqiqliklə, hərtərəfli
işıqlandırılmışdır.
Əsgər müəllim 10-dan artıq kitabın, 15 fənn
proqramının, ölkəmizdə və xaricdə nəşr
edilmiş 200-ə yaxın elmi və ədəbi-tənqidi məqalənin
müəllifidir. Türk dilinə və əksinə
çoxsaylı tərcümələr edib, bu qəbildən
olan 20-yə yaxın kitabın ixtisas redaktorluğunu öz
öhdəsinə götürüb.
O, AMEA
Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat
İnstitutu nəzdində fəaliyyət göstərən
Dissertasiya Şurasının üzvü, Filologiya Problemləri
üzrə Elmi Şura sədrinin müavinidir. İndiyə
qədər neçə-neçə elmlər və fəlsəfə
doktorluğu dissertasiya işlərinin məsləhətçisi,
rəhbəri və rəsmi opponenti olmuşdur.
Əsgər müəllim, sözün həqiqi mənasında,
dərin biliyə malik sanballı filoloqdur. İstər
türk dilçiliyi və ədəbiyyatşünaslığı,
istərsə də Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyəti
ilə bağlı monoqrafiya, dərslik, elmi məqalə və
publisistik oçerklərində daima yeni söz demək, ilk
olmaq bacarığını nümayiş etdirməyi
bacarır.
Onun elmi fəaliyyətində irihəcmli “Türk sənədli-bədii
nəsri” monoqrafiyasının xüsusi yeri vardır. Bu əsərlə
Əsgər müəllim özünün nəinki türk ədəbiyyatı
tarixinin xiridarı, həmçinin, kamil ədəbiyyat nəzəriyyəçisi
olduğunu bir daha sübut etdi. İndiyədək
nə dünya şərqşünaslığında, nə
də Türkiyədə bu səpkidə, təxminən
altıyüzillik dövrü əhatə edən ümumiləşdirilmiş
tədqiqat işinə rast gəlmirik. Monoqrafiyada XV əsrin
ortalarından - XXI əsrin əvvəllərinə qədərki
dönəmin yazılı türk sənədli-bədii nəsrinin
qaynaqları, təşəkkül və təkamül mərhələləri,
nəzəri-estetik məsələləri və sənətkarlıq
xüsusiyyətləri, həmçinin, klassik Osmanlı və
XIX əsrin II yarısı - XX əsrin I rübü türk ədəbiyyatının
tarix, səyahətnamə, səfarətnamə, risalə, təzkirə,
məktub, xitabət, Cumhuriyyət Türkiyəsinin
oçerk, reportaj, fikra, memuar, gündəlik, bioqrafiya kimi janr
və formalarının sistemli elmi təhlili və dolğun təsnifatı
verilmişdir. İstifadə olunmuş ədəbiyyat
siyahısının əhatə etdiyi türk, Azərbaycan,
rus və Avropa dillərində 540-a yaxın nəzəri, bədii
və digər mənbələri hərtərəfli nəzərdən
keçirən Əsgər müəllim uzun illərin elmi
axtarışları, gərgin zəhməti və fenomenal
istedadı sayəsində şərqşünaslığımıza
dəyərli töhfə bəxş etdi.
Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, 1919-cu ildə təsis
edilmiş BDU-nun Tarix-filologiya fakültəsində şərq
şöbəsi fəaliyyət göstərib, 1922-ci ildə
türk və İran xalqlarının dili, ədəbiyyatı
və tarixi üzrə mütəxəssislər hazırlamaq
məqsədi ilə Şərqşünaslıq fakültəsi
yaradılıb. 1930-cu ildə universitetin bazası əsasında beş
institut açıldığına görə o,
bağlanıb, 1934-cü ildə yenidən qurulsa da, yalnız 1944-cü ildən
şərqşünaslıq gah Filologiya fakültəsində
şöbə (1944-1946, 1950-1957), gah da ayrıca fakültə
kimi (1946-1950) mövcud olub. Nəhayət, 1957-ci ildə ərəb,
fars və türk (hal-hazırda əlavə
ibri, urdu, yapon, Çin və Koreya dilləri) şöbələrindən
ibarət Şərqşünaslıq fakültəsi müstəqillik
hüququ qazanıb.
Yuxarıdakı tarixi-statistik məlumatı ona görə
xatırladıram ki, fakültədə uzun illər ərzində
tədris edilən türk dili fənni üzrə dərsliyin
yoxluğu problem yaradırdı. Bu problemi ilk dəfə
Əsgər müəllim “Türk dili” (R.Rüstəmovla
şərikli) dərsliyini ərsəyə gətirməklə
(1989) aradan qaldırdı, tələbə və müəllimlər,
eləcə də digər maraqlananlar arasında tezliklə
yayıldığına görə dərsliyin ikinci nəşri
(1991) buraxıldı. 2007-ci ildə həmin
kitabın yenidən işlənmiş və təkmilləşdirilmiş
308 səhifəlik variantı çap edildikdən sonra daha iki
nəşri (2012, 2017) işıq üzü gördü.
Əsgər müəllimin türk dilçiliyi sahəsində
mühüm xidmətlərindən biri də ölkəmizdə
ilk dəfə olaraq rus dilində nəşr etdirdiyi
“Sovremennıy turetskiy yazık” (2016, 408 səh.) kitabı ilə
bağlıdır. Burada türk dilinin fonetika, leksikologiya,
morfologiya və sintaksisi bütün parametrləri ilə nəzəri
cəhətdən araşdırılmış, artıq tələbə,
magistrant, doktorant və müəllimlərin stolüstü vəsaitinə
çevrilmişdir.
Azərbaycan türkologiyasının lüğətçilik
sahəsində bir sıra yaxşı nəticələri əldə
olunmuşdur.
Əsgər müəllim burada da özünə
sadiq qalaraq, digər tədqiqatçılardan fərqlənə
bilmişdir. Onun “Türkcə-azərbaycanca-rusca
dilçilik terminləri lüğəti” (R.Rüstəmovla
şərikli, 1988), “Türkcə-azərbaycanca-rusca; Azərbaycanca-rusca-türkcə;
Rusca-türkcə-azərbaycanca dilçilik terminləri
lüğəti” (R.Rüstəmov və C.Rüstəmova ilə
şərikli, 2007) və “İzahlı türkcə-azərbaycanca
yalançı ekvivalentlər lüğəti” (2015) dediklərimə
bariz sübutdur. Adıçəkilən
lüğətlər türkoloqlar və müasir türk
dili ilə maraqlananlar üçün böyük əməli
əhəmiyyət kəsb edir.
Şərqşünaslıq fakültəsinin türk
dili şöbəsində “Tərcümə nəzəriyyəsi”
fənni tədris planına əsasən 1957-ci ildən
keçirilir.
Lakin dərs vəsaiti olmadığından
müxtəlif illərdə müəllimlərin mühazirələri
bir-birindən fərqlənir və bəzən qoyulan tələbləri
tam əhatə etmirdi. Ədəbiyyatşünas
olmağına baxmayaraq, bu fənnin tədrisi Əsgər
müəllimə tapşırılandan sonra bu sahədəki
boşluq tədricən aradan qaldırıldı, hər
şey qaydasına düşməyə başladı.
Əslində, on ilə yaxın Türkiyədə (1976-1979,
1989-1995) tərcüməçi işləyən, həm ədəbi
türk dilini, həm də müasir türk dialektlərini dərindən
bilən püxtələşmiş bir mütəxəssisin
mühazirələri, gözlənildiyi kimi, yüksək
elmi-pedaqoji səviyyədə hazırlanmışdı. Əsgər müəllim öz qələminə
qiymət verən alimdir. Ona görə də yalnız
bu sahədə Azərbaycan, rus və türk dillərindəki
mövcud nəzəri əsərləri hərtərəfli araşdırdıqdan sonra, həm
də öz təcrübəsinə əsaslanaraq, əvvəlcə
“Tərcümə nəzəriyyəsi müstəvisində
Türkiyə türkcəsi və Azərbaycan dili”
kitabını (2007), ardınca “Tərcümə nəzəriyyəsi
və təcrübəsi” dərs vəsaitini (2015) ortaya qoydu.
Bunu da xüsusi olaraq vurğulayım ki, Əsgərin
şirin dili, üzügülərliyi, maraqlı, şən
söhbətləri durub-oturduğu, ünsiyyətdə
olduğu hər kəsi özünə cəlb edir. Mayası
xeyirxahlıqla yoğrulub, umu-küsü, bədxahlıq ona
tamamilə yaddır. 1991-ci ildən üç il fasilə ilə indiyədək dekanı
işlədiyim Şərqşünaslıq fakültəsinin
professor-müəllim heyətinin, tələblərinin və
yetirmələrinin sevimlisidir. Çünki Əsgər
müəllim yüksək elmi-pedaqoji səviyyəli dərs
deməsi ilə yanaşı, həmkarlarına həssas və
səmimi münasibəti ilə seçilir, tələbələrinin
qayğısına qalır, dərd-sərlərinə şərik
çıxır.
Fitri istedadı və bədii sözə
vurğunluğu ilə seçilən Əsgərin poetik düşüncələrini
qələmə almaması təəccüb doğurardı. Bilirdim ki, hələ
orta məktəbdə oxuyarkən onun bir neçə
şeiri yerli qəzetlərdə dərc olunmuşdu. Sonrakı illərdə də o, ara-sıra mətbu
şeirləri ilə oxucuların görüşünə gəlirdi.
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü
olan Əsgər Rəsulun, nəhayət, 2006-cı ildə
“Dilmanc” adlı kitabı çapdan çıxdı. Buraya onun lirik, poetik tutumlu, vətənpərvər
ruhlu və fəlsəfi mündəricəli şeirləri,
dərin məzmunlu poemaları daxildir. Bütövlükdə
kitab onun daxili aləminin, torpağına bağlılığının,
ailə sevgisinin, bəşəri düyğu və
düşüncələrinin bədii-estetik təqdimatıdır.
Onun həyat kredosu aşağıdakı misralarda çox səmimi
şəkildə ifadə edilib:
Küsmürəm,
deyirəm qoy belə olsun,
Qarşılıq gözləmək çox mənasızdır.
Mənə
edilənlər borcum sayılsın,
Mənim etdiklərim təmənnasızdır.
Qardaşım, dostum professor Əsgər Rəsulovu
yubileyi münasibəti ilə səmimi qəlbdən təbrik
edir, ona uzun ömür, möhkəm cansağlığı
və ailə xoşbəxtliyi arzulayıram. Uğurlara gəlincə,
əminəm ki, o, özü indiyə qədər olduğu
kimi, bundan sonra da fəaliyyət göstərdiyi bütün
sahələrdə uğur qazanacaq, yeni-yeni əsərlərlə
bizi sevindirəcəkdir.
Elxan
ƏZİZOV
BDU
Şərqşünaslıq fakültəsinin dekanı,
Əməkdar müəllim, professor
525-ci qəzet.- 2019.- 16 mart.- S.16-17.