Canlı tariximiz
Bəşər övladı yaranandan müharibələr
onu həmişə qara kabus kimi izləyib. Azərbaycan
xalqı təkcə XX əsrdə neçə-neçə
qırğınlardan, qanlı savaşlardan keçib,
böyük itkilər verib. 300 min nəfərdən
çox vətəndaşımız İkinci Dünya
müharibəsindən geri qayıtmayıb. Azərbaycanın taleyinə 20 Yanvar faciəsi və
Xocalı soyqırımı düşüb. Qarabağ müharibəsində on minlərlə
insan itirmişik. Erməni faşizmi
zaman-zaman Azərbaycan torpağında görünməmiş
vəhşiliklər törədib.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Tarix
İnstitutunun ekspedisiyasının Quba rayonunda aşkara
çıxardığı kütləvi məzarlıqlar,
qocaların, qadınların, uşaqların diri-diri
torpağa gömülməsi faktları Azərbaycan tarixinin
tükürpədici səhifələridir.
Zaman
axıb gedir... İllər illəri, nəsillər nəsilləri
əvəz edir... Dünya təzələnir... Bəşər
tarixinin ən qanlı savaşlarından biri olan İkinci
Dünya müharibəsindən yetmiş dörd il keçir... Yaddaşlarda yaşayır
müharibə illəri, müharibə faciələri!..
Hələ
də ümidini üzməyib yollara baxa-baxa
yar-yoldaşını, doğmalarını,
yaxınlarını gözləyən, gözü yollarda
qalan nə qədər insan var! Onlar hələ
də möcüzəyə inanır və bu inamla da
yaşayırlar.
Vətən
uğrunda canından keçən, şəhidliyə
qovuşan, qanlı cəbhələrdə itkin düşən
insanların yalnız bircə şeyə ehtiyacı var - yada
salınmaq, xatırlanmaq...
Onların
ruhu yalnız xatirələrə güvənir,
xatırlanmaqdan, anılmaqdan rahatlıq, dinclik tapır...
Respublika Xatirə Kitabı Redaksiyasının kollektivi məhz
belə savab və xeyirxah bir işlə məşğuldur. Gördüyümüz
işin məqsəd və məramını ikicə kəlmə
ilə belə ifadə etmək olar: bu kitabın nəşri
ilə şəhid kimi dünyadan getmiş nə qədər
insanın ruhu şad olur, doğmalarını, əzizlərini
itirmiş insanlar isə "Xatirə Kitabı"ndan təsəlli
tapırlar.
Bu möhtəşəm nəşrin mənası, dəyəri
də elə bundadır. Odur ki, "Xatirə Kitabı"nı
hazırlayıb ərsəyə gətirənlər öz nəcib,
xeyirxah işlərinin nə qədər şərəfli
olduğunu bilir, onun məsuliyyətini dərindən dərk
edir və gördükləri bu xeyirxah işdən xüsusi
fərəh duyurlar.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İctimai-siyasi məsələlər
üzrə köməkçisi, tarix elmləri doktoru,
professor Əli Həsənovun sədrliyi ilə fəaliyyət
göstərən nüfuzlu redaksiya heyətinə akademiklər,
görkəmli elm və mədəniyyət xadimləri və
güc strukturlarının rəhbərləri daxildir.
Kitabın nəşrinə göstərdiyi diqqət və
qayğıya görə Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı
İlham Əliyev cənablarına redaksiyamız adından dərin
təşəkkürümüzü bildiririk.
Azərbaycan xalqının keçdiyi qəhrəmanlıq
yoluna işıq tutan Respublika Xatirə Kitabı Ulu Öndər,
Ümummilli lider Heydər Əliyevin ortaya qoyduğu milli vətənpərvərlik
iradəsi və birbaşa nəzarəti altında
yaradılmış bir təşkilatdır. Təşkilat öz fəaliyyətini
birbaşa olaraq Azərbaycan xalqının bilavasitə
iştirak etdiyi münaqişələrdə - Böyük Vətən
müharibəsi, məhəlli münaqişələr və
nəhayət, vətənimizin ən ağrılı problemi
olan Dağlıq Qarabağ müharibəsi dövründə
həlak olmuş, itkin düşmüş
soydaşlarımızın şanlı xatirəsini əbədiləşdirmək
üzərində qurmuşdur. Məhz Ulu
Öndər Heydər Əliyevin xeyir-duası ilə
yaradılmış Respublika Xatirə Kitabı Vətənimizin
bu müharibələrdə olan itkilərini,
xalqımızın qəhrəman övladlarının xatirəsini
əbədiləşdirməklə bir daha dövlətimizin
vətən uğrunda canından keçən
övladlarına verdiyi qiyməti göz önünə gətirmiş
olur.
Bu rəqəmlərə diqqət yetirmək məncə,
yerinə düşər. Təsəvvür edin, Böyük
Vətən müharibəsi başlayanda, yəni 1941-ci ildə
statistikaya görə Azərbaycanda əhalinin ümumi
sayı 3,4 milyon nəfər idi. Buraya həm döyüş qabiliyyəti olan cavanlar
və gənclər, həm əlillər, həm də
qadın və uşaqlar daxil idi. 3,4 milyon nəfərdən
681 min nəfəri, o cümlədən, 10 min qadın orduya səfərbər
olmuşdur. Bunların yarısına, yəni
300 min nəfərə, bir daha doğma yurduna qayıtmaq nəsib
olmamışdlır. Ürəkyandırıcı
faktdır.
Respublika Xatirə Kitabı yarandığı gündən
etibarən gərgin araşdırmalar və həyata
keçirilən axtarışlarla vətən uğrunda
canından keçən hər bir qəhrəmanın
adının əbədiləşdirilməsinə
çalışır. Məhz bu fəaliyyətin məntiqi nəticəsi kimi
qeyd etmək olar ki, artıq 16 cildi işıq üzü
görən Xatirə Kitabının səhifələrində
yüz minlərlə soydaşımızın adları əbədiləşdirilib
tarixin yaddaşına həkk olunmuşdur. Ulu
Öndər Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasətinin
təzahürü olan Respublika Xatirə Kitabı vətənimiz
Azərbaycanın tarixinə qızıl hərflərlə həkk
olunan qəhrəmanlıq salnaməmizi gələcək nəsillərə
ötürmək üçün var gücü ilə
çalışmaqdadır. Respublika Xatirə
Kitabı Redaksiyasının əməkdaşlarının
apardığı araşdırmalar, vətən ugrunda canından
keçən qəhrəmanların adlarının bu
kitabın səhifələrində əks olunması istiqamətinə
yönəlmişdir.
Müharibə
tufanı sayı-hesabı bilinməyən Azərbaycan
övladlarını Terek, Don, Volqa, Dnepr sahillərindən
uzaq-uzaq diyarlara - Polşa, Macarıstan, Fransa, Avstriya,
İtaliya və Yuqoslaviyaya, eləcə də dünyanın
başqa-başqa ölkələrinə aparıb
çıxarmışdır. Bu məmləkətlərin
Qardaş qəbiristanlıqlarında saysız-hesabsız vətən
övladları uyuyur. Ünvanı olanlar
da, olmayanlar da, yeri bilinənlər də, bilinməyənlər
də var.
Torpaq uğrunda, Vətən yolunda canından keçən
insanların xatirəsini yaşatmaq, əbədiləşdirmək,
adını, şöhrətini nəsildən-nəsilə
çatdırmaq müqəddəs işdir. Onların
adını gələcək illərə, əsrlərə
aparan təkcə qranit abidələr, tunc heykəllər, mərmər
salnamələr deyil, həm də sətirləri, səhifələri
şəhid qanı ilə yazılmış kitablardır.
Bəşər övladı həmişə öz
keçmişinə, yaddaşına qırılmaz tellərlə
bağlı olub. Bu indi də belədir, həmişə də
belə olacaq. Yaddaşı olmayan xalqın heç vədə
gələcəyi ola bilməz. Yaddaş
dünənlə bu gün, başqa sözlə desək, gedənlə
gələn arasında körpüdür - mənəvi
körpü! Müdrik bir deyim var: "Unutsaq -
unudularıq".
Dünyanın ən qabaqcıl, sivil ölkələrində
"Xatirə Kitab"ları yaratmaq həmişə diqqət
mərkəzində olub. Neçə-neçə qanlı müharibələr
görmüş Almaniyada "Xatirə Kitabı"nın 800-ə yaxın cildi çapdan
çıxıb. Almanlar müharibənin
keçmiş SSRİ-nin müxtəlif guşələrinə
səpələdiyi, o cümlədən, Azərbaycana gətirib
çıxardığı əsgər və zabitlərinin
adlarını da bu kitabın cildlərinə daxil ediblər.
Müstəqil
Dövlətlər Birliyində "Xatirə Kitabı"nın 1400 cilddə buraxılması nəzərdə
tutulmuşdur. Bu monumental nəşrin 20 cildi Azərbaycanın
payına düşür.
Nazirlər
Kabinetinin 21 avqust 1991-ci il tarixli 277
saylı qərarı ilə Azərbaycan Sovet
Ensiklopediyasının nəzdində fəaliyyət göstərən
şöbə müstəqil quruma çevrilmişdir. Lakin nəzərəçarpacaq
elə bir iş görülməmişdir.
1994-cü ildə Nazirlər Kabineti yenidən qərar
vermişdir. Lakin bu dəfə də işlər lazımi məcraya
düşməmişdir. Belə ki,
ölkədə baş verən ictimai-siyasi hadisələrin
gərginliyi və iqtisadi çətinliklər ucbatından
redaksiyanın fəaliyyəti üçün vəsait
ayrılması məsələsi öz həllini tapa bilməmişdir.
Ümummilli
liderimiz Heydər Əliyevin tapşırığı ilə
Nazirlər Kabineti 1 may 1997-ci il tarixdə
"Azərbaycan Respublikası Xatirə Kitabının bərpa
edilməsi haqqında" xüsusi qərar qəbul
etmişdir. Sonra isə Azərbaycan Prezidenti Heydər
Əliyevin imzaladığı 23 dekabr 1997-ci il
tarixli "Vətən uğrunda həlak olanların xatirəsinin
əbədiləşdirilməsi haqqında" Qanun qüvvəyə
minmişdir. Beləliklə, Xatirə Kitabı
Redaksiyası ayrıca bəndlə dövlət büdcəsinə
daxil edilmiş və bununla da redaksiyanın fəaliyyətində
dönüş yaranmışdır.
"Xatirə
Kitabı"nı
yaddaşımızın kitab abidəsi adlandırmaq olar. Onun
yaradılmasında əsas məqsəd - İkinci Dünya
müharibəsində, məhəlli münaqişələrdə, Əfqanıstan, Polşa,
Çexoslovakiya hadisələrində, 20 Yanvar faciəsində,
Xocalı soyqırımında, Qarabağ döyüşlərində,
Milli müstəqilliyimiz yolunda, torpaqlarımızın azad
olunması uğrunda gedən döyüşlərdə həlak
olmuş və itkin düşmüş
soydaşlarımız haqqında çoxcildli ensiklopediya
hazırlamaqdır.
"Xatirə Kitabı" öz həcmi, səciyyəsi
ilə seçilən unikal bir nəşrdir. Hər bir cilddə Vətən
yolunda canından keçmiş soydaşlarımız
haqqında yığcam bioqrafik məlumat verilir:
döyüşçünün soyadı, adı,
atasının adı, hansı hərbi komissarlıqdan orduya
çağırıldığı tarix, hərbi rütbəsi,
vəzifəsi, vuruşduğu, həlak olduğu, itkin
düşdüyü yer və dəfn edildiyi məkan.
Həcmi
80-100 çap vərəqi olan və 2000 nüsxə ilə
buraxılan "Xatirə Kitabı"nın
hər cildində təxminən 15-16 min nəfər
soydaşımız haqqında məlumat verilir. Burada "Azərbaycanın
Sovet İttifaqı Qəhrəmanları", "İkinci
Dünya müharibəsində həlak olmuş, itkin
düşmüş və aldığı yaralardan vəfat
etmiş Azərbaycan oğulları", "Əfqanıstan
qurbanları", "Xocalı!.. Xocalı!..",
"20 Yanvar şəhidləri", "Azərbaycanın
Milli Qəhrəmanları", "Bu Vətən, bu torpaq
unutmaz sizi" başlıqları altında şəkil-dəftərçələr
yer alır.
Respublika Xatirə Kitabı Redaksiyası
apardığı araşdırmalarda müxtəlif təşkilatlarla
əməkdaşlıq edir, qəhrəman
döyüşçülərimizin keçdiyi şərəfli
döyüş yollarında kəsişən müxtəlif
ölkələrə ezamiyyətlər təşkil etməklə
bir daha həmin vətən övladlarının
yazdığı qəhrəmanlıq salnaməsini
araşdırır. Azərbaycan Respublikasının şanlı qəhrəmanlıq
tarixini özünün bu günə qədər çap
olunmuş 16 cildində və bundan sonra işıq üzü
görəcək digər cildlərində əbədiləşdirəcək
Respublika Xatirə Kitabı Redaksiyasına bu müqəddəs
işində ən çox yardımçı olan təşkilatlardan
biri vətənimiz Azərbaycanın qəhrəmanlıq
salnaməsinin canlı şahidi və
iştirakçısı, müharibə veteranlarının
müqəddəs ocağı olan Azərbaycan Respublikası
Veteranları Təşkilatıdır.
Respublika Xatirə Kitabı Redaksiyası Azərbaycan həqiqətlərinin
dünyaya çatdırılması uğrunda əzmlə, cəsarətlə,
bütün gücünü səfərbər edərək
çalışmaqdadır. Redaksiyanın Vətən
uğrunda canından keçən döyüş
yoldaşlarının xatirəsinin əbədiləşdirilməsi
işində böyük bir səbrlə apardığı
araşdırmalar cildlərdə ayrı-ayrılıqda yer
almışdır. Kollektivimiz fəaliyyətində təkcə
respublikadaxili müvafiq arxiv materiallarının
araşdırılması ilə kifayətlənməyib,
öz gərgin əməyi sayəsində dünyanın bir
sıra ölkələrindən, o cümlədən,
keçmiş SSRİ Müdafiə Nazirliyinin müxtəlif
arxivlərindən, Rusiya Federasiyası Krasnodar diyarının
"Arxivçilər Assosiasiyasından", "Sevastopolun
müdafiəsi və azad edilməsi" muzeyindən,
Şimali Osetya Respublikası Mozdok rayonunun "Poisk"
axtarış dəstəsindən, Moldova, Avstriya
Respublikalarından və digər yerlərdən əldə
etdiyi məlumatları da araşdırıb dəqiqləşdirməklə
daim axtarışdadır. Axtarış və
araşdırmalar bu gün də davam edir. Bu
axtarışlar nəticəsində indiyə qədər
aşkara çıxarılmamış 3000 nəfərə
yaxın şəhid və itkin soydaşlarımız barədə
məlumatlar (Krasnodar diyarından 960, Moldovadan 206, Avstriyadan isə
900 nəfərdən çox) dəqiqləşdirilib və
onların bir qismi cildlərə daxil edilib. Araşdırmaların
nəticəsi olaraq əldə olunan yeni məlumatlar da gələcək
cildlərdə yer alacaqdır.
Redaksiyamız gənc nəslin maariflənməsi, tariximizin qan yaddaşına yazılmış hadisələri, vətən övladlarının göstərdiyi qəhrəmanlıqların gələcək nəsillərə ötürülməsində böyük iş görür.
"Xatirə Kitabı"nın fəaliyyəti təkcə sadaladıqlarımla məhdudlaşmır. Biz faşizm üzərində Qələbənin 74 illik yubileyinə hazırlaşırıq. Bu vaxta qədər "Xatirə Kitabı" redaksiyasının əməkdaşlarının gərgin araşdırmaları nəticəsində çoxlu sayda soydaşlarımızın adları və soyadları, keçdikləri döyüş yerləri aşkarlanmışdır. Bu məlumatların toplanaraq 3 cilddə nəşr olunması nəzərdə tutulur.
Qeyd edək ki, əməkdaşlarımızın Respublikanın bölgələrində və xarici ölkələrdə araşdırmaları hələ də davam edir. Bu vaxta qədər əlavə kimi nəzərdə tutulan üç cilddən birinci cildi artıq redaksiyada yığılaraq çapa hazır vəziyyətə gətirilmişdir. Bundan əlavə, redaksiyamız Gürcüstandan və Qərbi Azərbaycandan (Ermənistan) II Dünya Müharibəsində iştirak edərək həlak olmuş və itkin düşmüş soydaşlarımızı da unutmamışdır. Hazırda bu respublikalardan olan soydaşlarımızın məlumatları redaksiyada toplanaraq araşdırılır. Dəqiqləşdirmələr bitdikdən sonra, əlavə iki kitab redaksiyamız tərəfindən nəşr edilərək xalqımızın ixtiyarına veriləcəkdir. Diqqətinizə çatdırıram ki, hazırda əməkdaşlarımızın gərgin əməyi sayəsində Gürcüstandan 500-dən artıq, Qərbi Azərbaycandan (Ermənistandan) isə 700-ə qədər soydaşımızın məlumatı axtarılıb tapılmışdır. Eləcə də Naxçıvan Muxtar Respubliukasından müharibədə həlak olmuş və itkin düşmüş soydaşlarımız haqqında da məlumatlar toplanılır. Bundan başqa, Azərbaycandan olan Sovet İttifaqı Qəhrəmanları haqqında nəfis tərtibatda bir kitab da yenidən işlənərək ayrıca nəşr ediləcək.
"Xatirə Kitabı" vətənimizin qəhrəmanlıq tarixini əbədiləşdirən bir nəşrdir. Respublika Xatirə Kitabı Redaksiyası olaraq həyata keçirdiyimiz bütün araşdırmalar zamanı bizə böyük və əvəzsiz köməkliyini əsirgəməyənlərə, veteranlarımıza dərin minnətdarlığımızı bildirir, onlara cansağlığı arzulayır, daim mübariz və əyilməz iradələriylə gələcək nəsillərin yoluna işıq tutmalarını diləyirik.
Bu gün 9 may - Qələbə
günüdür. Redaksiyamız bu münasibətlə
gənc nəslin nümunə götürdüyü, şərəfli
və müqəddəs döyüş yolu keçmiş, hər
biri canlı tarix olan müharibə veteranlarını və
onların ailə üzvlərini ürəkdən təbrik
edir, Müstəqil Azərbaycanımızın çiçəklənməsi
yolunda onlara yeni uğur və qələbələr
arzulayır.
Nəzakət
MƏMMƏDOVA
Respublika
Xatirə Kitabı Redaksiyasının baş redaktoru
525-ci qəzet.- 2019.- 9 may.- S.12.