Mədəniyyətlərin iç-içə olduğu yer...

Elə girişdəcə sehrinə qapılırsan. Əvvəlcə saysız-hesabsız göyərçinlərin başına yığılması üzünə təbəssüm qondurur, içinə sevinc doldurur.

Bu boz rəngli gözəlliklər insanlara o qədər alışıblar ki, ürküb uçmurlar, əksinə, gah başlarına, gah çiyinlərinə qonurlar. Birdən-birə özünü fərqli aləmin içərisində tapdığın üçün üzünü çevirib, yoluna davam etməkdə çətinlik çəkirsən.

"Gel, gör beni aşk neyledi"

Amma saata baxanda vaxtın məhdud olduğunu görüb getmək məcburiyyətində qalırsan. Elə çölün mənzərəsindən kiminin gəzdiyini, kiminin şəkil çəkdirdiyini, kiminin dua etdiyini, bir çoxunun isə harada boş oturacaq, yaşıl ot tapsa, oturub yeyib-içdiyinə şahid olursan. Bir az da irəli gedəndə səslər eşidirsən, yönünü həmin istiqamətə tutursan, qarşına çox da gur olmayan fəvvarəli hovuz çıxır.

Yaxınlığından asılmış səs gücləndiricidən isə ard-arda mahnılar səsləndirilir.

Ben yürürüm yane-yane,

Aşk boyadı beni kane,

Ne akilem, ne divane,

Gel, gör beni aşk neyledi!

Yunus Əmrənin ölümsüz əsərinin sədası aləmi bürüyür. Mənə həmişə elə gəlir ki, hara gedirsən get, hansı şəraitdə olursan ol, bu sözləri oxuyanda və ya mahnı olaraq eşidəndə ayaqların yerimir, öz-özünə dayanır. Gözlərin uzaqlara dalır. Kimisə, mütləq kimisə düşünürsən.

Hacı Bayram Vəli Məscidi

Bura Hacı Bayram Vəli Məscididir. Ankaranın ən məşhur yerlərindən biri sayılır. Yox, təkcə məscid olduğuna görə deyil, burada mədəniyyətlər bir-biri ilə sintez təşkil edir.

Anadolunun ən məşhur mütəsəvviflərindən Hacı Bayram Vəlinin adını daşıyan Hacı Bayram Vəli Məscidi paytaxtın ən müqəddəs yerlərindən biri və turistik məkan olaraq 1427-ci ildən fəaliyyət göstərir. Bura mədəniyyətlərin iç-içə olduğunun simvoludur. Divarlarının bir hissəsi romalılara aiddir. Əsası eradan əvvəl 20-25-ci illərdə Oktavian Avqustun şərəfinə Qədim Avqust Məbədi olaraq qoyulub. Ətrafı gəzdikcə heyrətlənirsən. Əlbəttə, eradan əvvəl ucaldılan abidənin qarşısında 2019-cu ildə dayanmaq insana qəribə gələr də... Oktavian Avqust ilk Roma imperatoru Yuli Sezarın oğulluğu olub. Atalığından sonra taxta o gəlib. Hakimiyyətinin ilk illərində işğalçılıq müharibələri aparmış, böyük torpaqları fəth edərək Misiri Romanın əyalətinə çevirmişdi. Misirdən qayıtdıqdan sonra senat Oktaviana Avqust (Müqəddəs) adı vermiş, bununla da hakimiyyət onun əlinə keçmişdi. Avqustun qəbul etdiyi qanunların bir çoxu quldarlığın daha da möhkəmlənməsinə yönəldilmişdi.

Romada respublika quruluşunu formal saxlamış, orduya arxalanan hərbi diktatura yaratmışdı. Avqust dövründə Romada böyük tikinti işləri aparılmış, ədəbiyyat yüksək inkişafa çatmışdı. Elə Ankaradakı bu Avqust məbədi də həmin inkişafın bir nümunəsi sayılır.

Xristian məbədinin üzərindəki məscid

Uzun müddət sonra ərazi Osmanlı İmperatorluğunun tərkibinə qatılıb. XV əsrdə Osmanlı Sultanı İkinci Muradın dönəmində məbədə əlavələr edilərək hazırda ziyarət etdiyimiz məscid tikilib. Hacı Bayram Vəlinin adı bu yerə verilib. Bura hələ Hacı Bayram Vəli sağkən qurucusu olduğu Bayrami təriqətinin mərkəzi olub.

Özü buranı sadəcə iki il görə bilib, ondan sonra vəfat edib. Məscid uzun və dördkünc şəkildə inşa edilib. Memar Mehmetin əsəri olan memarlıq abidəsinin digər özəlliyi isə qübbəsiz olmağıdır. Məscidin bugünkü görkəmi isə sonuncu dəfə 1724-cü ildə Hacı Bayram Vəlinin nəvələrindən biri olan Mehmet Baba tərəfindən restervasiya edilərək ərsəyə gətirilib. Sağında və solunda camaat üçün ayrılan yer isə sonradan tikilib. Tavan da daxil olmaqla iç qismi ənənəvi taxta işləmələrdən ibarətdir. Türbə məscidin düz yanındadır. Bura dördkünc bünövrə üzərində ucaldılıb.

Türbənin qübbəsi qurğuşun, önü mərmərdir. İçərisi sarı, narınc, boz, göy rəngli işləmələrlə bəzədilib. Hacı Bayram Vəli Məscidi XV əsrdə Ankara türbələrinin ən gözəl örnəklərindən hesab edilir. Türbənin taxta qapıları Ankara Etnoqrafiya Muzeyində sərgilənməkdədir.

Məscidin bir qismini eyni nöqtədə tikilən romalılara aid Avqust Məbədinin divarları təşkil edir. Bu məbəd Kral Avqustun gördüyü işlərin insanlara çatdırılması baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Məscidin inşası zamanı məbədin zərər görməməyinə xüsusi diqqət edilib.

Çiləsi bitməyənlərin Çiləxanası

Türkiyə gözümə həmişə təzadlar ölkəsi kimi görünüb. Bunu hər addımda, elə burada da açıq-aşkar hiss etmək mümkündür. Türbənin zirzəmisində çiləxana var.

Getdiyim bir neçə məsciddə bu cür yer görmüşdüm, amma sadəcə kənardan baxmaqla kifayətlənmişdim. Çünki içəri keçmək üçün qarşısında uzanan növbələr bəzən dözülməz olur. Ancaq bu dəfə maraq güc gəldi, görəsən, orda nə edirlər?! Deyilənə görə, günah çıxardır, tövbə edir, bağışlanmağı diləyir, dua oxuyurlar. Amma yüz dəfə eşitməkdənsə, bir dəfə görmək yaxşıdır deyib, qoşuluram sıraya. Xeyli vaxt gözlədikdən sonra növbə mənə çatdı. Balaca qapıdan keçib, taxta pilləkənlə bir xeyli enib, dar, hündür olmayan dəhlizə ayaq basdım. Əyilə-əyilə insanların arxasınca onların üz tutduğu yerə getdim. Bir az da alçaq olan yerdə, insanların diz çökdüyünü görüb, eyni hərəkətləri təkrarladım. Bəziləri ağlayır, divara yaxın oturanlar isə başlarını yavaş-yavaş ora vururdular. Pıçıltı ilə edilən dua, suyu axdığı üçün çəkilən burun, hansısa ağrısına çıxarılan inilti səsləri burada qəribə küy, bir uğultu yaradır. Öz-özümə fikirləşirəm ki, qarşısında sonu görünməyən növbələr havasız, alaqaranlıq, dar, alçaq bu yerə görə imiş? Bir daha insanın qəribə məxluq olduğu qənaətinə gəlirəm. Düşünürəm ki, nəyin işgəncəsidir bu, özlərinə çəkdirirlər?! Səhhətində azacıq problem olan adam buraya girsə, ürək sıxıntısından canını tapşırar. Bəs, onda bu nə idi?! Nə bilim! Əslində, sonradan dəyişdirilib məscidə çevrilib. Amma nəticə etibarı ilə Roma imperatoru Oktavian Avqustun şərəfinə ucaldılan bu məbəddə çilə çıxartmaq bir az ziddiyyətli görünürdü. Doğrudur, ədalətli, vicdanlı olub, mədəniyyət, ədəbiyyat onun dövründə inkişaf edib, ən az qan tökən imperator olaraq tarixə keçib, onun hakimiyyətdə olduğu 46 il "Romanın qızıl dövrü" adlanıb. Amma digər həqiqətləri də gözardı etməyin adı yoxdur. Hər halda oxumaq, məlumatlı olmaq hər şeydən vacibdir. Ən azından harada, hansı şəraitdə çilə çıxartdığını bilmək üçün... Artıq nəfəs almaqda çətinlik çəkdiyimi görüb, vaxt tamamlanmamış ayağa qalxıram. Əlbəttə, çiləxanaya inananların buna qıcıqlanması normaldır, amma həyat gözəldir, hər şeyi gözə alaraq təcili çıxmağı üstün tuturam. Qeyd edim ki, burada iki çiləxana var. Türbənin zirzəmisində yerləşən sadəcə Ramazan ayında insanların ziyarətinə açıq elan edilir. Mənim içərisində olduğum isə məscidin yanında yerləşir. Qapıları ilin bütün günləri günahlarından arındıqlarını zənn edənlər üçün açıqdır.

Ümid...

Çölə çıxanda göy üzünün maviliyi gözümə daha gözəl görünmüşdü. Buranın özəlliklərindən digəri isə hər tərəfin gözəl mənzərələrə baxmasıdır. Ətrafdakı evlər, restoranlar, kafelər, kitabxanalar hamısı eyni dizaynda və ağ rəngdə restervasiya edilib. Bu isə ətrafa xüsusi cazibə qazandırıb. Bir qədər sonra hər tərəfin tüstüyə büründüyünü görürəm. Hə, restoranlardakı kababçılar manqal başına keçdiyinə görə deməli, nahar vaxtı çatıb. Bir ildən çoxdur ətdən imtina edən insanı bu qoxunun ağuşuna alması faciəyə bənzər bir şeydir. Çıxışa doğru üz tuturam. Bir az getdikdən sonra dönüb arxaya baxıram ki, duman daha da qatılaşıb. Öz-özümə Avqust mədəniyyətinin tüstülədiyini görməyin ədalətsiz olduğunu düşünüb, məscidə 5 dəqiqəlik məsafədə olan Ulus Meydanına tərəf addımlayıram. Sıra ilə Mustafa Kamal Atatürkün heykəlinin önündə, arxasını deyil, üzünü ona tərəf tutub oturanları görəndə, sonluğun "çiləxana"dan ibarət olmadığına ümidlənib, otelə tərəf üz tuturam.

Türkan TURAN

525-ci qəzet.- 2019.- 11 may.- S.12.