Böyük
ömrün və parlaq zəkanın misilsiz bəhrələri:
Şirməmməd Hüseynov
Böyük
tədqiqatçı, ustad alim, görkəmli pedaqoq,
jurnalistikamızın ağsaqqalı Şirməmməd
Hüseynov uca Allahın ona bəxş etdiyi parlaq zəkadan,
tükənməz istedaddan olduqca səmərəli istifadə
edib və 95 illik ömrünün bütün şüurlu
hissəsinin bir dəqiqəsini də boşa verməyib, hədər
yaşamayıb. Nə mal-dövlətdə, nə rütbədə
gözü olub, nə vəzifədə, nə bir
mükafatda. Gecəsini-gündüzünə qataraq
çalışıb, xalqı və vətəni
üçün misilsiz işlər görüb.
Şirməmməd
müəllim Şəki şəhərində doğulub,
atası o hələ üç yaşında ikən vəfat
edib, anası Sara xanım altı övladını təkbaşına
böyüdüb. Əsl müsəlman-azərbaycanlı
qadınlara, olan bütün mənəvi keyfiyyətlərə
malik olan bu ismətli ana övladlarına, o cümlədən,
Şirməmməd müəllimə çox gözəl tərbiyə
verib. Şirməmməd müəllim isə onun ümidlərini
doğruldaraq gecə-gündüz oxuyub, çalışıb.
Şəkidə
orta məktəbi bitirəndən sonra o, 1941-1943-cü illərdə
Şəkidə 2 illik Müəllimlər İnstitutunun
fizika-riyaziyyat fakültəsində təhsil alır.
1943-cü ilin mart ayından 1944-cü ilin iyun ayınadək
Zaqatalanın Varxian, Şəkinin Aşağı
Göynük və Oxut orta məktəblərində
fizika-riyaziyyat müəllimi işləyir. 1945-ci ilin avqustuna
qədər "Nuxa fəhləsi" qəzetində ədəbi
işçi kimi çalışır və 1945-1950-ci illərdə
Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinin
Jurnalistika şöbəsində təhsil alır. 1947-ci ilin
aprel ayından 1950-ci ilin sentyabr ayına qədər ADU-nun
"Lenin tərbiyəsi uğrunda" qəzetində redaktor
müavini işləyir. Eyni zamanda, 1948-1950-ci illərdə
"Azərbaycan müəllimi" qəzetində
şöbə müdiri vəzifəsində
çalışır.
1950-1954-cü
illərdə M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət
Universitetinin jurnalistika fakültəsinin aspiranturasında təhsil
alan Ş.Hüseynov 1954-cü il iyun ayının 25-də həmin
universitetin jurnalistika fakültəsinin Elmi Şurasında, MDU
Mətbuat tarixi kafedrasının müdiri, professor A.Portyanskinin
rəhbərliyi ilə namizədlik dissertasiyasını
müdafiə edir.
Şirməmməd
müəllimin sosializm ideologiyası dövründə, rejimin acı zəhərinə
qarşı özünəməxsus çarələri,
üsulları var idi. Bildiyimizə görə, o, hələ
Sovetlərin tüğyan etdiyi vaxtlarda ən yaxın dostları
Bəxtiyar Vahabzadə, Xudu Məmmədov, Nurəddin Rzayevlə
birlikdə Novxanı kəndində Məhəmməd Əmin
Rəsulzadənin atası Hacı Ələkbər
ağanın məzarını ziyarət eləməyə
gedirmiş.
Şirməmməd
müəllim xalqımızın iki böyük oğlunun -
M.Ə.Rəsulzadənin və Üzeyir bəyin irsinə
xüsusi münasibəti barədə fikirlərini "Azərbaycan"
qəzetində parlament hesabatları və şərhlər"
adlı kitabının III cildinin təqdimatında bu cür
ifadə edib: "Biz onlara borcluyuq. Mən 50 ildir o kişilərlə
ünsiyyətdəyəm. Mənim ən yaxşı
vaxtım o kişilərin yazdıqlarını oxumaqdır.
Onlardan biri dövlətimizi, o biri isə musiqimizi
yaradıb".
"Maarifçilik"
termini dünya dillərində müxtəlif şəkildə
izah olunur. Lakin onun əsl mənası "işıq"
deməkdir. Maarifçilər əsasən milli oyanışa
xidmət edərək öz xalqlarını maarifləndirməklə
onların zəkasının işığını
artırırlar. Bu baxımdan Azərbaycan maarifçiləri
xalqın zəkasının işıqlanmasında çox
işlər görmüşlər. Xalqın zəkasını
işıqlandıran insanlardan biri də məhz Şirməmməd
Hüseynovdur. Publisist-alim Rafael Hüseynov, Şirməmməd
Hüseynov haqqında 2018-ci ildə "Elm və Təhsil"
nəşriyyatında nəşr etdirdiyi kitabının adını
"Millət yaddaşının keşikçisi"
qoymuşdur. Bu, həqiqətən də belədir. Şirməmməd
müəllim millət yaddaşının
keşikçisidir. O, yaradıcılığa başlayandan
millətin qabaqcıl ziyalılarını, millət
uğrunda canlarını, ailələrini fəda edənləri,
millətin istiqlalı, istiqbalı üçün hər
cür zillətlərə, məşəqqətlərə
qatlaşmış insanlarını, eyni zamanda, daim millətin
ayağının altını qazıyan, ona arxadan zərbələr
endirən, böhtan atan, ona qarşı qətliam törədən
düşmənlərini öz kitablarında, məqalələrində,
çıxışlarında bir ayna kimi göstərərək
millətin yaddaşının keşiyində durmuşdur və
durmaqdadır.
Uzun
illərdir, Şirməmməd müəllim milli Cümhuriyyətimizin
qurucusu Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin həyat və
yaradıcılığına işıq tutur. Onun 1920-ci ilə
qədərki yaradıcılığını əhatə
edən beşcildliyini nəşr etdirib. Lakin bununla kifayətlənmir,
Rəsulzadənin mühacirətdə yaşadığı
dövrlərdə də yazdığı əsərləri,
məqalələri tapıb üzə çıxarmaq,
bütünlüklə nəşr etdirmək fikrindədir. Həmin
əsərləri uzun zamandan bəri "525-ci qəzet"in
şənbə saylarında dərc etdirən Şirməmməd
müəllim deyir ki, Rəsulzadənin xaricdə
buraxdığı məcmuələrdə Azərbaycan milli
istiqlal hərəkatına, gerçək tarixinə dair o qədər
dəyərli sənədlər, yazılar, məqalələr
var, bunların burda olması bizim tariximizi öyrənmək
üçün vacibdir.
Bir
sözlə, Şirməmməd müəllim Məhəmməd
Əmin Rəsulzadənin bütün irsini çap etdirib
xalqa çatdırmaq fikrindədir. Onu da qeyd etmək mütləq
lazımdır ki, Şirməmməd müəllim Məhəmməd
Əmin Rəsulzadəyə aid bütün yazıları
öz şəxsi vəsaiti hesabına çap etdirib.
Şirməmməd
müəllim sözün yüksək mənasında
mühafizəkardır, onun kimi dəyərli
insanlarımız gerçək tariximizin yorulmaz mühafizləridir.
Yəqin
ki, çoxlarının xatirindədir, 1988-ci ildə erməni
cəlladları xalqımıza qarşı növbəti qətliam
planı həyata keçirməyə hazırlaşarkən,
Şirməmməd müəllim Azərbaycan xalqını bu
barədə məlumatlandırmaqdan ötrü, ermənilərin
nə qədər riyakar, minsifətli, qəddar, təxribatçı
və yalançı olduqlarını olduqca ətraflı, mənalı
çıxışları ilə bəyan edirdi. Şirməmməd
müəllim öz publisistik çıxışları ilə
istər ermənilərin, istər onlara arxa duranların
iç üzünü açıb göstərir,
xalqımıza ayıq olmağı, düşmənin
işğalçı siyasətinə qarşı səfərbər
olmağı tövsiyə edirdi. O vaxt bir sıra "beynəlmiləlçilər"
Şirməmməd müəllimi araqızışdıran
adlandırırdı. Lakin çox keçmədən o
adamlar Şirməmməd müəllimin nə qədər
uzaqgörən, nə qədər dərin düşünən
bir ziyalı olduğunu gördülər.
Son
illər ərzində Şirməmməd müəllimin
"Milli haqq və ədalət axtarışında",
"Mətbu irsimizdən səhifələr",
"Publisistik miras və müasirlik", "Müstəqilliyin
çətin yolu... Reallıqlar, düşüncələr",
"Üzeyir Hacıbəyli. Nəşrlərdə kənarda
qoyulmuş mətbu əsərləri", "Məhəmməd
Əmin Rəsulzadə. Əsərləri", "Azərbaycan"
qəzetində parlament hesabatları və şərhlər"
(Üç cilddə) kimi sanballı, qiymətli kitabları
çapdan çıxıb.
Şirməmməd
müəllim həm də uzun illərdir ki, nümunəvi
bir pedaqoq kimi çalışır. O, 1954-cü ildən, yəni
M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin jurnalistika
fakültəsinin Elmi Şurasında həmin universitetin mətbuat
tarixi kafedrasının müdiri, professor A.Portyanskinin rəhbərliyi
ilə namizədlik dissertasiyasını müdafiə edərək
alimlik dərəcəsi alıb doğma vətənə
dönəndən sonra Azərbaycan Dövlət Universitetində
filologiya fakültəsinin jurnalistika kafedrasının baş
müəllimi kimi çalışmağa
başlamış, sonra dosent kimi işləmiş, 1962-1969-cu
illərdə ADU-da filologiya fakültəsinin dekan müavini,
1970-1976-cı illərdə jurnalistika fakültəsininin
dekanı, 1976-1980-ci illərdə mətbuat tarixi və
ideoloji metodları kafedrasının müdiri olmuşdur.
Şirməmməd müəllim hal-hazırda da Bakı
Dövlət Universitetində professor kimi
çalışmaqdadır. O, bu illər ərzində vətənə,
torpağa, xalqa, millətə, dövlətə ləyaqətlə
xidmət edən yüzlərlə elm adamı
yetişdirib.
60-cı
illərdə Şirməmməd müəllimin tələbəsi
olmuş, hal-hazırda BDU-nun professoru Həmid Vəliyev,
Şirməmməd müəllim haqqında maraqlı bir
tarixçə nəql edir: "Günlərin bir
günündə mühazirəsini oxuyub başa
çatdırdıqdan sonra mövzu ilə heç bir əlaqəsi
olmadan söylədiyi fikir hələ də qulaqlarımda səslənir:
"Stepan Şaumyan haqqında, 26-lar haqqında
ağızdolusu danışırlar. Onların fəaliyyətini
şişirdirlər. Azərbaycana vurduqları ziyan barəsində
isə heç nə demirlər. Çünki bunları demək
hakimiyyətə əl vermir. Arxivlərdə Şaumyanın
bəd əməlləri haqqında çoxlu materiallar
vardır. Böyük Sovet Ensiklopediyası baş redaktorunun
müavini vəzifəsində çalışan, tarix elmləri
doktoru Levon Şaumyan SSRİ-nin bütün arxivlərinin
qapılarını qıfıllayıb açarları cibində
gəzdirir. İstəmir ki, azərbaycanlılar arxivə
girib atası barəsində mövcud olan materialları
görsünlər. Elə buna görə də azərbaycanlılardan
tarix elmləri doktoru alimlik dərəcəsi alanlar son dərəcə
azdır. Olanlar isə kolxoz quruculuğunun tarixini, sosializmin
nailiyyətlərini və sair bu kimi mövzuları
araşdırırlar".
Şirməmməd
müəllimin başqa bir tələbəsi Cahangir Məmmədlinin
də bununla bağlı bir
xatirəsi var: "Sovet dövründə "Kollektiv
sosializm yarışını genişləndirərək
dövlət planını ikiqat yerinə yetirmişdir"
tipli dəbdə olan basmaqəlib jurnalist cümləsinə
qarşı Şirməmməd müəllim hələ o
zaman tez-tez deyirdi: "Bu sosializm yarışını
çox genişləndirib, axırda partladacaqlar".
Auditoriyada "Sovet adamı" anlayışının
absurdluğunu subut edirdi. Ədəbi ictimaiyyətin,
tarixçilərin vəsf etdiyi "26-lar"ın Azərbaycana
vurduğu zərbələri üstüörtülü
eyhamlarla bizə çatdırırdı. Mətbuat tarixini, mədəniyyət
tarixini Təbrizdən başlayırdı, mühacirət mətbuatının
yaradıcılığından söz
açırdı".
Azərbaycan
musiqisinin sərkərdəsi olan Üzeyir bəy Hacıbəylini
xaqımızın böyük bir qismi sadəcə olaraq bir
bəstəkar-dramaturq və musiqi pedaqoqu kimi tanıyır.
Lakin Üzeyir bəyin məziyyətlərini saymaqla qurtarmaz.
Əslində, Üzeyir bəy sözün əsl mənasında
vətən fədaisi idi və bütün həyatını
vətənə təmənnasız xidmətlə
keçirmişdi. Təsadüfi deyil ki, 1918-ci ildə
başlarında Stepan Şaumyan olmaqla ermənilərdən
ibarət daşnak-bolşevik neofaşist hərbi birləşmələri
xalqımıza qarşı qətliam törədəndə
Üzeyir bəy Fransa mətbuatında bu qırğınlar
haqqında silsilə məqalələr dərc etdirmişdi.
Şirmməməd
Hüseynov Məhəmməd Əmin Rəsulzadə irsinə
təmənnasız əmək verdiyi kimi Üzeyir Hacıbəyli
irsini də ardıcıl təbliğ etməkdədir. O,
Üzeyir bəyin 120-yə yaxın məqaləsini 19
çap vərəqi həcmində "Nəşrlərdə
kənara qoyulmuş mətbu əsərləri" adıyla
öz şəxsi hesabına çap etdirdiyi kitaba
salmışdır.
Şirməmməd
müəllimin fəaliyyəti olduqca çoxşaxəlidir.
O, həqiqətləri üzə çıxartmaqdan
ötrü təkcə bizim özümüzə məxsus,
eyni zamand, hər tarixi hadisəyə obyektiv qiymət verən
xarici mənbələrdən topladığı tarixi sənədlərlə,
arxiv materialları ilə kifayətlənmir. Azərbaycan və
türk xalqının qatı düşməni olan ermənilərin
arasındakı tarixə əksər ermənilər kimi yox,
düzgün qiymət verən insanların qələmə
aldığı həqiqəti əks etdirən
yazılarını tapıb bir arxiv sənədi kimi
informasiya vasitələrinə təqdim edir.
Şirməmməd
müəllim 95 yaşında da tariximizlə bağlı
lazımlı, maraqlı, indiyədək gizli qalan həqiqətləri
üzə çıxarmaqdan ötrü bütün qüvvət
və bacarığını ortaya qoyur. O, sözün həqiqi
mənasında Azərbaycan xalqının sərvətidir və
xalqımız üçün son dərəcə dəyərli
bir şəxsiyyətdir. Şirməmməd müəllimə,
ustadımıza, ağsaqqalımıza möhkəm can
sağlığı, fəaliyyətində yeni uğurlar və
əlbəttə ki, 100 illiyini özünün
iştirakı ilə təntənəli şəkildə
qeyd edilməsini arzulayıram.
Vüqar ƏHMƏD
AMEA Nizami Gəncəvi adına
Ədəbiyyat İnstitutunun "Mətbuat tarixi və
publisistika" şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə
elmlər doktoru, professor
525-ci qəzet.- 2019.- 17 may.- S.5.