"Bakını dünyada türkoloji tədqiqatların mərkəzinə çevirə bilərik"

Müsahibimiz "Türkologiya" jurnalının məsul katibi, AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Türk dilləri şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Elçin İbrahimovdur.

- Elçin müəllim, söhbətimizə "Türkologiya" jurnalı və onun fəaliyyəti haqqında ümumi məlumatla başlayaq.

- "Türkologiya" jurnalı SSRİ Elmlər Akademiyası və Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının birgə nəşri kimi "Sovetskaya tyurkoloqiya" adı ilə 1970-ci ilin aprel ayından nəşr olunur. 1970-1987-ci illərdə akademik Məmmədağa Şirəliyev, 1987-1993-cü illərdə SSRİ EA-nın müxbir üzvü, SSRİ EA Dilçilik İnstitutu Türk dilləri şöbəsinin müdiri Əthəm Tenişev jurnalın baş redaktorları olmuşlar.

SSRİ-nin süqutundan sonra Azərbaycan EA Rəyasət Heyətinin 16 yanvar 1992-ci il tarixli iclasında jurnalın gələcək fəaliyyəti ilə bağlı qərar qəbul edilir. Qərarda deyilir: "Keçmiş SSRİ EA ilə Azərbaycan EA-nın müştərək orqanı olan "Sovetskaya tyurkoloqiya" jurnalının adı dəyişdirilsin və 1992-ci ilin ilk nömrəsindən etibarən jurnal "Türkologiya" adı altında buraxılsın". Eyni zamanda, jurnalın baş redaktoru akademik Ağamusa Axundov təyin edilir (1993-2015-ci illər). 2015-ci ildə jurnalın baş redaktoru akademik Tofiq Hacıyev olur.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin 17 fevral 2016-cı il tarixli qərarına əsasən Akademiyanın Rəyasət Heyəti jurnalın təsisçisi kimi müəyyən edilir. Jurnalda türkologiyanın müxtəlif sahələri üzrə yazılar çap etmək tövsiyə edilir. Akademik Kamal Abdullayev jurnalın baş redaktoru təyin edilir.

Artıq jurnalın ildə dörd nömrəsi (mart, iyun, sentyabr, dekabr) mütəmadi şəkildə nəşr olunur. Jurnalda Azərbaycan, türk, rus və ingilis dillərində məqalələr dərc olunur.

- Jurnal əsasən hansı sahələri əhatə edir? Hansı rubrikalardan ibarətdir?

- Rəyasət Heyətinin qərarına uyğun şəkildə jurnal bu gün öz profilini genişləndirib, təkcə dilçiliyi deyil, türkologiya elminin tarixini, türk xalqlarının tarixi və mədəni zənginliklərini, yazılı abidələrini, mifologiyasını, dil və ədəbiyyat problemlərini, incəsənət nümunələrini, fəlsəfi fikrini, dünya türkoloji mərkəzlərini öyrənən məqalələrə geniş yer verir. Bununla da jurnal türkologiyanın müxtəlif istiqamətlərində çalışan alimlərin intellektual məkanına çevrilib. Jurnalın daimi və xüsusi rubrikaları müəyyənləşdirilib. Rubrikalardan başqa, jurnalda resenziyalar, xronika, personaliya və nekroloqların mütəmadi və sistemli şəkildə çap edilməsi dünya miqyasında türkoloji həyatın nəbzini tutmağa kömək edir.

Məsul katib kimi deyə bilərəm ki, jurnalın bütün rubrikalarının xüsusi oxucu auditoriyası var. Xüsusən isə "Türkoloji mərkəzlər" və "Klassik irs, portretlər" rubrikaları jurnalın ən çox əks-səda doğuran rubrikalarındandır. "Türkoloji mərkəzlər" rubrikamızda dünyanın müstəlif bölgələrində fəaliyyət göstərən türkoloji mərkəzlər, tədqiqat mərkəzləri və aparılan araşdırmalar haqqında məlumatlar çap edirik. Məqsəd ondan ibarətdir ki, çox vaxt bir-birindən əlaqəsiz və xəbərsiz fəaliyyət göstərən bu mərkəzlər jurnal vasitəsilə müəyyən dərəcədə öz aralarında əlaqə qura bilsinlər, bir-birindən xəbərdar olsunlar. Jurnalda Tirana Universitetində (Albaniya), Kazan Federal Universitetində (Tatarıstan), Varşava Universitetində (Polşa), Sofiya Universitetində (Bolqarıstan), Ayn-Şəms Universitetində (Misir) və Daşkənd Universitetində (Özbəkistan), İranda, Almaniyada türkoloji mərkəz və araşdırmalar haqda məqalələr dərc olunub. "Klassik irs, portretlər" rubrikasında isə ömrünü türkoloji araşdırmalara həsr etmiş dünya və Azərbaycan alimlərinin həyat və yaradıcılığı haqqında məlumat verilir və haqqında bəhs açılan alimin bir yazısı çap olunur.

- Xüsusi rubrikalar haqqında da ətraflı məlumat almaq istərdik...

- Əlbəttə. Jurnalın daimi rubrikalarından başqa, bir də xüsusi rubrikaları var. Bu rubrikalara nümunə olaraq 2016-cı ildə Birinci Türkoloji Qurultayın 90 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə bağlı "Türkoloji Qurultay - 90" xüsusi rubrikası, "Kitabi-Dədə Qorqud"un alman dilində ilk tərcüməsi və nəşrinin 200 illiyinin qeyd edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə bağlı "Henrix Fridrix Fon Dits və Kitabi-Dədə Qorqud - 200" xüsusi rubrikası, Ümummilli lider Heydər Əliyevin 95 illik yubileyinə həsr olunmuş "Heydər Əliyev - 95" xüsusi rubrikası, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illik yubileyi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə bağlı "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti - 100" xüsusi rubrikalarını qeyd edə bilərəm. Bundan başqa, bu il Cəlil Məmmədquluzadənin 150 və İmadəddin Nəsimin 650 illiyi ilə bağlı da xüsusi rubrikamız olacaq.

- Jurnalın konkret müəllifləri varmı?

- Xeyr, daimi müəlliflərimiz yoxdur. Ancaq müxtəlif sahələrdə tədqiqat aparan tədqiqatçılarla əlaqələrimiz var. Jurnalımızın qapısı qeyd edilən sahələr üzrə sanballı araşdırması, tədqiqat işi olan hər bir müəllifin üzünə açıqdır. Bu gün jurnal əcnəbi alimlərin xüsusi diqqət mərkəzindədir. Son üç ildə jurnalımızda bir sıra xarici ölkələrin və təbii ki, Azərbaycanın tanınmış alimlərinin məqalələri çap olunub.

Peter Qolden, Oljas Süleymenov, Əhməd Bican Ercilasun, Aleksandr Nesterov, Firudin Cəlilov, Osman Fikri Sərtqaya, Aleksandr Bondarev, İqor Kormuşin və başqalarının məqalələrini buna nümunə vermək olar.

- Siz, həmçinin, "Türkologiya" jurnalının nəzdində seminarlar da keçirirsiniz.

- Xüsusi əhəmiyyətə malik bu seminarlarda müxtəlif elm sahə-lərinin nümayəndələrini maraqlandıran elmi-praktik problemlər ölkəmizdə və dünyada aparılan türkoloji tədqiqatların işığında müzakirə edilir. Seminar bu gün də fəaliyyətini davam etdirməkdədir. Azərbaycan müxtəlif universitetlərin sabah qruplarında təhsil alan tələbələr, gənc türkoloqlar və elmi tədqiqatçılar seminarın üzvüdür. İlk seminar jurnalın baş redaktoru, akademik Kamal Abdullanın rəhbərliyi ilə jurnalın beynəlxalq məsləhətçilərin iştirakı ilə keçirilib. İkinci seminarda professor Elbrus Əzizovun rəhbərliyi ilə türkiyəli professor Əhməd Bican Ərcilasunun "Başlanğıcdan iyirminci əsrə - türk dil tarixi" kitabı müzakirə edilmişdi. Bundan başqa, jurnal Rusiya Federasiyası Ural Federal Universitetinin professoru Aleksandr Nesterovun "Türk dünyası və Avropa Birliyi: Qlobollaşan dünyada elmi əlaqələr" mövzusunda da seminar keçirib.

- Hazırda jurnalın türk dünyasında və beynəlxalq arenadakı nüfuzu sizi qane edirmi?

- Bəli, qane edir. Ancaq bu, bütün işlər görülüb qurtarıb mənasına gəlmir. Qane etməkdən əlavə, deyə bilərəm ki, hazırda ən yüksək səviyyədədir. Ancaq şəxsən mən hər zaman gördüyüm işə tənqidi yanaşıram. Gördüyümüz işlərə və arzusunda olduğumuz, planladığımız işlərə nəzər salanda deyə bilərəm ki, bu, bizim arzularımızın cüzi bir hissəsidir. Bir jurnalın baş redaktoru əgər akademik Kamal Abdullayevin kimi yenilikçi bir akademikdirsə, orda nə yeniliklər bitər, nə də hədəflər. Amma jurnalın ümumi işini dəyərləndirsək, konkret rəqəmlərlə çıxış etsək, beynəlxalq nüfuzundan, uğurlarından danışsaq, hər şey daha aydın olacaq. Əlbəttə, mən burda AMEA Rəyasət Heyətinin, akademiyanın prezidenti, akademik Akif Əlizadənin jurnalın işinin ən üst səviyyədə qurulması üçün maddi-texniki və s. işlərdə çox yaxından dəstək verdiyini də qeyd etmək istərdim. Eləcə də baş redaktorumuz Kamal Abdullayevin qayğısını, zəhmətini xüsusi vurğulamağı mənəvi borc bilirəm.

- Jurnal hansı beynəlxalq indeksləşdirmə, impakt faktor təşkilatlarının bazasına salınıb?

- Əvvəlcə onu deyim ki, biz ilk növbədə jurnalın hər nömrəsinin vaxtında çap olunmasına çalışdıq və buna qısa zamanda nail olduq. Mən yenə də bu məqamda hörmətli baş redaktorumuz Kamal müəllimin bu zaman kəsiyində jurnala qarşı son dərəcə həssas yanaşmasını qeyd etmək istərdim. Bir il içərisində beynəlxalq elmi mərkəzlərlə əlaqələrini daha da gücləndirən "Türkologiya" jurnalı dünyanın bir sıra nüfuzlu beynəlxalq biblioqrafik indekslərinə daxil edildi və impakt faktor statusu qazandı. Belə ki, impakt faktor statuslu təşkilatlardan jurnalın baş redaktorunun adına və elektron poçt ünvanına bu barədə rəsmi məktublar daxil olub. Bu gün jurnal altı beynəlxalq təşkilatın bazasındadır. Beynəxalq indeksləşdirmə təşkilatlarından Nyu-Yorkda fəaliyyət göstərən Modern Dil Assosiasiyasını (MLA) xüsusi qeyd etmək istərdim. Amerikada fəaliyyət göstərən təşkilat dünyanın ən nüfuzlu impakt faktor təşkilatlarından hesab olunur. Bundan başqa, Hollandiyanın Skolar Jurnal İndeksinin (SAJİ), ABŞ-ın Elmi İndeks Xidmətlərinin (SİS), Türkiyənin Sosial Elmlər İstinad və Türk Təhsil İndekslərinin (TEİ), Almaniyanın Kosmos İmpakt Faktorunun (CİF) bazasına daxil edilib.

- AMEA Dilçilik İnstitutunda Türk dilləri şöbəsinin müdirisiniz. Burada fəaliyyətiniz necə gedir?

- Burada da böyük hədəflərimiz var. Təvazökarlıqdan uzaq olsa da, deməliyəm ki, bu gün hədəfimiz, arzumuz Bakını dünyada türkoloji tədqiqatların mərkəzinə çevirməkdir və biz buna nail ola bilərik. Bunun üçün "Türkologiya" jurnalında və Türk dilləri şöbəsindəki bütün fəaliyyətimiz Azərbaycan türkologiya elminin bayrağını daha yüksək elmi dairlərdə dalğalandırmaqdan ibarətdir. Şöbəyə Azərbaycan türkologiya elmində sanballı araşdırmaları ilə seçilən professor Vaqif Aslanov, akademik Kamal Abdullayev, professorlar Əbdürrəhman Cavadov, Həsən Quliyev, Məhəbbət Mirzəliyeva, filologiya üzrə elmlər namizədi Qətibə Mahmudova və dosent Aygül Hacıyevə rəhbərlik ediblər.

Türk dilləri şöbəsi bu gün təxminən 50 illik tarixi tədqiqat ənənələrini və türkologiyanın aktual məsələlərinin araşdırılması sahəsində fəaliyyətini davam etdirməkdədir. Şöbədə hal-hazırda türk dillərinin fonoloji, morfoloji və sintaktik məsələlərinin müqayisəli və müqayisəli-tarixi tədqiqi, onların müqayisəli qrammatikalarının hazırlanması sahəsində tədqiqatlar davam etdirilir. İlk dəfə olaraq hazırlanan "Türk dilləri araşdırmaları" toplusu da şöbənin əməkdaşlarının öz sahələrində apardıqları tədqiqatları ehtiva edir. Eyni zamanda, əməkdaşlarımız tərəfindən türk dilləri, rus dili və Azərbaycan dilində danışıq kitabları hazırlanır. Məsələn, "Azərbaycanca-tatarca-rusca-ingiliscə" və "Azərbaycanca-özbəkcə-rusca" danışıq kitabçaları artıq çapa hazırdır. Türkologiya sahəsində yazılmış dərin elmi araşdırmaların, sanballı kitabların rus və ingilis dillərindən dilimizə tərcümə edilməsi, türkologiyanın aktual problemlərinin həlli istiqamətində işlər görülməsi, dünya türkologiyasına dəyərli əsərlər töhfə verilməsi də şöbənin qarşısında duran başlıca vəzifələrdəndir. Həm "Türkologiya" jurnalının məsul katibi, həm də Türk dilləri şöbəsinin müdiri kimi öz üzərimə düşən məsuliyyətin böyüklüyünü anlayıram. Çünki biz həm ənənəni qorumalıyıq, həm də bu işdə, tədqiqatlarımızda yeniliklərə imza atmaq üçün çalışmalıyıq.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2019.- 18 may.- S.11.