Azərbaycanda multikulturalizm

Azərbaycan dünya tarixində insanların məskunlaşdığı ən qədim mərkəzlərdən biri olaraq qəbul edilir. Azərbaycanın yerləşdiyi coğrafi mövqe, o cümlədən, şərqlə qərbin kəsişməsindəki mövcudluğu bu regionun daima aktuallıq kəsb etməsinə səbəb olub.

Bu mənada o, hər zaman tarixdə keçmiş və müasirliyi əhatə edərək qədim dövrlərdən etibarən İpək yolu üzərində yerləşməsi səbəbiylə də şərqlə qərbin vəhdətini təşkil edib. Bu da öz növbəsində tarix boyu fərqli dinlərin, fərqli millətlərin və fərqli mədəniyyətlərin qovuşma nöqtəsi olaraq tarixi mərhələlər çərçivəsində onların inkişafına rəvac verib.

Ayrı-ayrı dövrlərdə Azərbaycan ərazisində zərdüştlük, bütpərəstlik, yəhudilik, xristianlıq, islam və bir çox dini cərəyanlar yayılmağa başlayıb və müəyyən səviyyədə inkişaf edib. VII əsrdən etibarən bütün dünyaya yayılmağa başlayan islam dini Azərbaycan ərazisinə də yayılıb. Bu gün Azərbaycan əhalisinin 95 faizi islam dininə, digərləri isə müxtəlif dinlərə etiqad edir.

Əsrlər boyu fərqli dini cərəyanların Azərbaycan ərazisində yayılması, inkişaf etməsi nəticəsində bu dinlərə məxsus məbədlərin və ziyarətgahların günümüzə qədər gəlib çıxmasına səbəb olub. Bunları çoxluğu və əksəriyyətinin hazırdakı mövcudluğu Azərbaycan ərazisində yaşayan xalqlar və dinlər arasında var olan tarixən tolerantlığa dəlalət edir. Min illər ərzində insanların bir-birlərinin dini etiqadlarına və milli mənsubiyyətlərinə hörmətlə yanaşması tolerantlıq və multikulturalizm ənənələrinin formalaşaraq yeni xüsusiyyətlər qazanmasına şərait yaradıb.

Ulu öndər Heydər Əliyevin bu mövzu ilə əlaqədar fikirləri son dərəcə əhəmiyyətlidir: "Hesab edirəm ki, Azərbaycan xalqı özlüyündə, təbiətinə görə, öz xarakterinə görə yüksək tolerantlıq hissinə malikdir. Azərbaycan əhalisinin çox hissəsinin etiqad etdiyi müsəlman dinində, onun kökündə də tolerantlıq var". Məhz Heydər Əliyev Azərbaycanda multikulturalizmin və tolerant dəyərlərin siyasi banisi olaraq daima bu mühitinin formalaşmasında dinlərin və xalqların xidmətlərini yüksək səviyyədə qiymətləndirmişdi. Ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycanda yaşayan dini icmalara qarşı hər zaman hörmətlə yanaşaraq onların dini bayramlarını rəsmi şəkildə daima təbrik etmişdi.

Azərbaycanda fəaliyyət göstərən dini konfessiyalar arasında tarixən formalaşmış tolerant münasibətlər mövcud olub. Bu münasibət qarşılıqlı ehtirama, əməkdaşlığa və zərurət halında bir-birini dəstəkləmək prinsipinə əsaslanır. Tarixən olduğu kimi, bu gün də Azərbaycan ərazisində yaşayan bütün dini icmalar və etnik qruplar bir-birinə hörmətlə yanaşır. Onlar dini etiqad və milli mənsubiyyətlərindən asılı olmayaraq vahid Azərbaycan üçün və Azərbaycançılıq məfkurəsi ətrafında hər zaman birləşiblər. Bunun ən bariz nümunəsi olaraq bu gün Şəhidlər xiyabanını göstərə bilərik. Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və azadlığı uğrunda vuruşmuş, bu yolda canından keçmiş müxtəlif dinlərə və etnik qruplara mənsub vətəndaşlarımızın uyuduğu bu müqəddəs yer birliyin, qardaşlığın, multikultural mühitimizin və tolerantlığın simvoludur.

Ulu öndər Heydər Əliyevin zəngin dövlətçilik ənənələrinin layiqli davamçısı olaraq Prezident İlham Əliyevin uğurla daxili siyasəti nəticəsində Azərbaycançılıq məfkurəsi və multikulturalizm ideyaları ölkədə yaşayan bütün etnik qrupları vahid prinsiplər məcmusuna çevrilib. Bu kontekstdə cənab Prezident İlham Əliyevin tezisləri son dərəcə strateji əhəmiyyət daşıyır: "Multikultiralizm Azərbaycanda dövlət siyasəti və həyat tərzidir... Bu gün Azərbaycan artıq dünyada tanınmış multikulturalizm mərkəzlərindən biridir".

Prezident İlham Əliyevin 2016-cı ili “Multikulturalizm ili” elan etməsindən sonra tədbirlər planı hazırlanmış və əlaqələndirici qurum kimi bu tədbirlərin həyata keçirilməsinə nəzarət Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinə həvalə edilmişdi. Məhz ölkə daxilində və ölkə xaricində "Azərbaycan multikulturalizmi" fənninin tədrisi, çoxsaylı beynəlxalq konfransların keçirilməsi və s. tədbirlər bir daha Azərbaycanın şərq və qərb arasından multikultural körpü rolunu keçmişdən bugünə hər zaman uğurla həyata keçirdiyinin bariz sübutu idi. Digər tərəfdən, bu gün Azərbaycan bir çox beynəlxalq təşkilatlara üzvdür və ölkədə son 10 ildə iri miqyaslı beynəlxalq forumların keçirilməsinin təşkilatçısıdır. Məhz yaxın günlərdə ölkəmizin Türk Şurasına və Qoşulmama hərəkatına sədr seçilməsi multikulturalizmin dövlət siyasəti olaraq tətbiqində geniş perspektivlərin yaranmasına gətirib çıxaracaq.

Azərbaycanda multikulturalizm və tolerantlıqla bağlı tədbirlərin keçirilməsində Heydər Əliyev Fondunun əvəzsiz rolu var. Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı ilə ölkə sərhədlərindən xaricdə də bu kimi tədbirlərin mütəmadi təşkili Azərbaycanın bütün dünyada multikultural və tolerant bir ölkə kimi tanınmasında böyük rol oynayır. Heydər Əlyev Fondunun uğurla gerçəkləşdirdiyi "Tolerantlığın ünvanı - Azərbaycan" layihəsi çərçivəsində ölkədəki məscid, sinaqoq, kilsələrdə təmir-bərpa işləri aparılıb, Fransanın Normandiya regionunda yerləşən, orta əsrlərdən qalmış Saint Paterne kilsəsini, Roma katokombalarının bərpası, Həştərxanda Müqəddəs Knyaz Vladimirə abidənin ucaldılması və bir sıra abidələrin restavrasiyası həyata keçirilib. Azərbaycan dini mərkəz olaraq bilinən Vatikanda sərgi təşkil edən ilk müsəlman ölkəsi kimi tarixə düşüb. Bütün bunlar multikultiralizmin ən ali nümunələrindən biri kimi dəyərləndirilə bilər. Hazırda isə Azərbaycan ərazisində 2 mindən çox məscid, 13 kilsə və 7 sinaqoq var. Atəşgahı və digər bu kimi məbədləri də bu siyahıya əlavə etmək olar.

Azərbaycan tarixən olduğu kimi, bugün də multikultural və tolerant bir ölkədir. Müasir dövrdə qloballaşan və inkişaf edən dünyada ölkələr düşünülmüş multikulturalizm siyasəti olmadan sabit inkişaf edə bilməzlər. Bu istiqamətdə ən əsas örnəklərindən biri Azərbaycan Respublikasının tərəqqisidir. Bugün Azərbaycan dünyada multikulturalizmin və tolerantlığın öncüsü kimi tanınır. Bunun sayəsində Azərbaycan öz multikultural və tolerant dəyərləri ilə şərqi və qərbi özündə birləşdirmək iqtidarında olduğu mesajını bütün dünyaya bildirir. Bu mənada multikulturalizm və tolerantlıqdan imtina etmək anlaşılmazlığa, islamofobiya, ksenofobiya, qarşıdurmaya, milli, mədəni dini və etnik münaqişələrə aparıb çıxara bilər. Məhz Azərbaycan dövlətinin həyat tərzi və dövlət siyasəti olaraq qəbul etdiyi və tətbiqində sürətli inkişafa nail olduğu multikulturalizm tendensiyası dünyada Azərbaycan multikulturalizm modelinin təbliği və təşviqi sahəsində mühüm töhfələr verməyə davam edir.

Həmid FƏRƏMƏZOV

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının tələbəsi

525-ci qəzet.- 2019.- 6 noyabr.- S.16.