Yaqub Öməroğlunun "İki çinar"ından boylanan hekayələr

Bugünlərdə Avrasiya Yazarlar Birliyinin sədri, türkiyəli yazıçı Yaqub Öməroğlunun kitabı Azərbaycan dilində çap olundu.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin təşəbbüsü və dəstəyi ilə "Qanun" nəşriyyatında işıq üzü görən kitabda Yaqub Öməroğlunun müxtəlif zamanlarda yazdığı hekayələri toplanıb. Sadə insanın ağrılarını, hiss və həyəcanlarını axıcı təhkiyəylə qələmə alan müəllif, bu hekayələrdə yalnız öz ölkəsinin deyil, ümumilikdə bəşəri problemlərə toxunur.

"İki çinar" Yaqub Öməroğlunun Azərbaycanda ilk işıq üzü görən kitabıdır. Kitaba ön sözün müəllifi yazıçı, dramaturq və ədəbiyyatşünas Pərvindir. "Bizim Yaqub bəy... və bizim hekayələr" adlandırdığı ön sözdə Pərvin yazır: "Hər şeydən öncə milli dəyərlərə sədaqət və türk dünyası təəssübkeşi olması Yaqub bəyin istər yazılarında, istərsə də çıxışlarında, fəaliyyətində nəzərə çarpan məqamdır.

... Arabir "Qardaş qələmlər" dərgisində yayımlanan tək-tək əsərləri hər zaman diqqət çəkib. Görünür, bir az özünə biganəlikdən, bir az da təvazökarlıqdan Yaqub Öməroğlu bunları toplamaq, kitab halında nəşr etmək istəməyib. Və bu da simvolik məqamdır ki, bu hekayələr ilk dəfə Azərbaycanda Azərbaycan türkcəsində kitab halında yayımlanır... Son vaxtlar tərcümə olunmuş nümunələrdən bəziləri "525-ci qəzet"in səhifələrində yer aldı. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçısı Anarın hekayələr və onun müəllifi haqqında söylədiyi bir fikri oxuculara çatdırmaq istərdim: "Yaqub bəyi uzun illərdir ki, tanıyıram. Onun ümumtürk mədəniyyəti, ədəbiyyatı adına gördüyü işlər son dərəcə dəyərlidir. Bu təmkinli, təvazökar adamın hekayələr yazdığını bilirdim... İndi bu hekayələri oxuduqca Yaqub bəyin nə qədər həssas, hətta kövrək olduğunu bir daha gördüm. Yalnız çox həssas müşahidəçi, çox ciddi qələm adamı belə maraqlı əsərlər yaza bilər..." "525-ci qəzetin baş redaktoru, şair Rəşad Məcid isə bu hekayələrin şeir kimi oxunduğunu söylədi: "Yaqub bəy dinamik həyatın içərisində olan, tədbirlər, görüşlər, ədəbi-mədəni hadisələrlə yaşayan insandır. Özüm də belə yaşadığım üçün bu şəraitdə yaradıcılığa köklənməyin, yazmağın necə çətin olduğunu bilirəm. Amma işlərin çoxluğuna rəğmən yaradıcılıq ilahi hadisədir və mən Yaqub bəyin hekayələrində onun bu işə, yazmağa xüsusi ayin kimi yanaşdığını görürəm. Bəlkə ona görə də hekayələr sanki bir poema, şeir təsiri bağışlayır..."

Ümumiyyətlə, rahat təhkiyə ilə, yüngül, qrafik təsvirlərlə yazılmış bu əsərlərin hər birində ciddi və xeyli dərəcədə ağrılı hadisələr əksini tapıb. Mən daha öncə hekayələrlə Yaqub bəyin ictimai fəaliyyətinin iç-içə olduğunu vurğuladım. Bu mənada "Qazax - gördüyün əzab" hekayəsini xüsusi qeyd etməliyəm. Və mənə görə bu hekayələrin müəllifi bilinməsə istənilən türk ləhcəsində orijinal təsiri bağışlaya bilər. Misal üçün, Azərbaycan atalar sözü - "Ağacı qurd içindən yeyər" "İki çinar" hekayəsinin sloqanı kimi qəbul edilə bilər. Yaxud "Qayğanaq və bəhməz" hekayəsinin qəhrəmanı, fədakar Məryəm ana müharibə vaxtı ailəsini qoruyan, min bir üsulla ac qalmağa qoymayan nənələrimizə necə bənzəyir? Və yəqin ki, bu cür oxşar məqamları digər türkdilli oxucular da tapa, görə bilərlər. Səbəb isə çox sadədir - müəllif də, onun hekayələri də ümumtürk mədəniyyətinin, dəyərlərinin bir parçasıdır".

Kitabda yer alan "İki çinar", "İki eyni fikirli", "Qayğanaq və bəkməz", "Qazax, gördüyün əzab", "On dollar", "Oxucunun səssizliyi", "Kantın hekayəsi", "Afyon qaymaq", "Palatada" və "Çətin anlar" hekayələrini Eyvaz Zeynalov, Təranə Vahid, Afaq Şıxlı, Narıngül, Şahanə Müşfiq və Cavid Qədir tərcümə ediblər.

Yaqub Öməroğlunun hekayələri ümumtürk bağrından qopub gələn, hər biri ayrı önəmli mövzuları əhatə edən mühüm ədəbi nümunələrdir. Onun hekayələrində ailə dəyərləri, böyüyə hörmət, maddiyyatın insan xarakterinə təsiri məsələləri ön plana çəkilir. Yazıçı obrazlarına heç bir müəllif müdaxiləsi etmədən, onları olduqları kimi oxucuya təqdim edir. Onlara qiymət vermək isə əlbəttə, oxucuların öhdəsinə buraxılır.

Qəribədir ki, Yaqub Öməroğlunun hekayələrini həm türkcə, həm də Azərbaycanca oxuyub eyni ləzzəti almaq mümkündür. Çünki bu hekayələr təkcə Türkiyəyə aid deyil. Müəllif burada insanı baş qəhrəman edir. Ona görə də insanın olduğu hər yerdə bu hekayələr rahatlıqla oxuna bilər.

Müəllifi əsas narahat edən məsələlər az qala bütün cəmiyyətlərdə rast gəlinən mövzulardır.

Məsələn, "İki çinar" hekayəsində səlahiyyət sahiblərinin biganəliyi, problemlərin həllində sadəcə sözlərə, yalançı vədlərə yer verib, için icrasına vaxt gələndə gözdən itməkləri qələmə alınıb. Təkcə bir qocalmış çinara göstərilən biganəlik, laqeydliklərin fonunda bütün cəmiyyətin həll olunmayan problemləri, sağaldılmayan yaraları əks olunub. Və təəssüf ki, sonda bu problemlər ya həll olunmamış qalır, ya da yenə sadə insanların öz gücünə aradan qaldırılır.

Tərcüməçisi olduğum "Afyon qaymaq" hekayəsi çox maraqlı və ibrətamis sujet xəttiylə seçilir. Bir insanın yoxdan var oluş hekayəsini anlatan əsərdə müəllif çox gözəl ədəbi priyomdan istifadə edərək qəhrəmanın özünü danışdırır. Özü də oxucu üçün yox, pulsuzluqdan, işsizlikdən şikayətlənən, az qala harınlamaq dərəcəsinə çatan oğlu üçün. Atanın keçdiyi çətin, ağrılı, əzablı yollar bir oğulun gələcəyinə işıq olur. İnanırıq ki, bu işıq təkcə əsərin qəhrəmanının deyil, bu hekayəni oxuyan bütün gənclərin düşüncəsində, fikirlərində və sabaha baxışında yanacaq.

"Oxucunun səssizliyi" hekayəsində müəllif mətbuat məsələlərinə toxunur ki, bu da dövrümüz üçün ən aktual mövzulardan biridir. Təəssüf ki, təkcə Azərbaycanda, Türkiyədə deyil, bütün dünyada çap mediası özünün durğunluq zamanını yaşayır. Bəzən yazarlar "oxucu yoxdur"-deyib gileylənirlər. Oxucu isə susmaqla kifayətlənir. Yaxşıya yaxşı deməkdən, təqdir etməkdən çəkinir sanki. Və Yaqub Öməroğlu hekayəsində oxucunun səssizliyini "xeyirə yozur", əgər oxucu susursa, etiraz etmirsə, deməli hər şey qaydasındadır deyir.

Bəli, çağdaş yazıçını həvəsdən salan, növbəti yazıya, axtarışa olan marağını söndürən oxucu səssizliyi, sən demə, yaxşı əlamət imiş. Amma doğrudurmu, buna yenə də oxucu özü qərar verəcək.

Növbəti tərcümə etdiyim hekayə "Çətin anlar" adlanır. Pərvin xanım bu hekayədə Yaqub Öməroğlunun özünün mehriban, sayğılı ailəsini gördüyünü deyir. Haqlıdır. Həqiqətən də bir ailənin düşdüyü çətin situasiyada bir-birinə necə dayaq olması, vəziyyəti zarafatlarla bir-biri üçün necə yumşaltmağa çalışması, övladların valideynə, ərin xanımına, xanımın ərinə olan hörməti, sayğısı kiçik bir hekayədə özünün ən gözəl əksini tapıb.

Başqa hekayələrində paxıllıq, həsəd, mənfəətpərəslik kimi insan xarakterinə naqislik gətirən xüsusiyyətlərlə yanaşı, sevgi, mərhəmət, hörmət, anlayış, xeyirxahlıq kimi gözəl cəhətlər də göstərilir, müəllif hər iki xüsusiyyətli insanları sanki bir-birinə qarşı qoyur, onların kənardan necə göründüklərini anlatmağa çalışır.

Yazıçı, şair Narıngülün "Səssiz hekayələr" məqaləsi isə kitabda Son söz əvəzi verilib. Məqalədə müəllif Yaqub Öməroğlunun hekayələrini ayrı-ayrı şərh edərkən, bu hekayələr və bu vasitəylə yazıçının yaradıcılığı haqqında da ümumi qənaətə gəlir:

"Yaqub Öməroğlunun hekayələrini oxuyarkən ağlımdan keçir ki, bu hekayələr doğrudan da, elə düz yazılardır. Onun hekayələri istər məzmun, istərsə də, forma baxımından düzdür, hamardır.

Əsas görünən isə budur ki, Yaqub Öməroğlunun hekayələri həyatın özüdür, bu hekayələrdə o, baş verənlərdən bir addım da kənara çıxmır. Hadisə personajın özüylə bir yaranır, özüylə yol gedir, çözələnir, hadisəçilikdən çıxır, müşahidəyə çevrilir.

Düşüncədə təhkiyə yaratmaq, yaxud düşüncənin gözüylə hadisələrə işıq salmaq, müəllifin diliylə hadisələri nəql etmək, bu hekayələrin yazı texnologiyasıdır.

Burda bir haşiyə çıxım ki, Yaqub Öməroğlunun hekayələrini Azərbaycan türkcəsinə çevirmək çox asandır.

Deyəcəksiniz ki, yaxın, qohum dildir, ona görə də asandır. Mənimsə öz rakursum var. Mənə elə gəlir ki, bu hekayələr bizə uzaq, yad olan bir dildə yazılsa belə, yenə də çevirmək işi bu qədər asan olacaqdı. Çünki məzmun, məntiq, psixoloji məqamlar oxucuya çox tanışdır. Məzmundakı yaxınlıq formadakı fərqi unutdurur.

Ədəbiyyatın ən sadə və çox yayılmış düsturu budur ki, əgər oxuduğun əsər oxucuya tanış gəlirsə, personajları özün kimi hiss edirsənsə, deməli, əsər alınıb. Yaqub Öməroğlunun hekayələrini oxuduqca hiss edirsən ki, müəllifin təqdim etdiyi obraz, yaxud xarakter sənə çox yaxındır, onun keçdiyi yol elə sənin keçdiyin yoldur, bəlkə də, bu obrazlar elə sən özünsən desək, daha doğru olar.

Yaqub Öməroğlunun hekayələrindəki xarakterlər bir-birinə oxşardır. Hekayələri oxuyarkən adama elə gəlir ki, bütün hekayələrin təhkiyəsi eyni adamın dilindən formalaşıb. Amma düşüncənin yaratdığı situasiya fərqlidir. Bu situasiya təbii insan xarakterini ortaya qoyur və bu insan bir az da praqmatik, bir az da vasvası, bir az da dünyanın işlərindən baş açmağa meylli insandır. Bu insan həm də ətraf mühitdə baş verənlərə qarşı çox həssasdır.

Ümumiyyətlə, Yaqub Öməroğlunun hekayələrini səssiz hekayələr də adlandırmaq olar. Bu hekayələrdə dialoqlara az rast gəlinir, yazılanlara eləcə gözünlə toxunursan, hər şey gözlərinin qarşısında film kimi canlanır. Hekayələrdəki obrazlar bir-biriylə ünsiyyətdə olmur, bu obrazlar birbaşa oxucunun özü ilə ünsiyyətdə olur. Müəllif hadisəçilikdən qaçaraq heç də düz, hamar olmayanları hamar bir üslubla oxucuya çatdırır".

Yaqub Öməroğlunun "İki çinar" hekayələr kitabında nümunələrin toplanması, tərcüməsi, redaktəsi, korrektəsi və nəhayət, kitabın çapında bilavəsitə iştirak edən biri kimi, bu prosesdən böyük zövq aldığımı deyə bilərəm. Çünki müəllifin özünün çox zaman gizlədiyi, çapına həvəs göstərmədiyi bu hekayələrin hər biri ayrılıqda bir insanlıq məktəbidir. Yazıçının öz dünyasına xas gözəlliklərlə süslədiyi hekayələrini azərbaycanlı oxucunun da həvəslə və böyük sevgiylə oxuyacağına əminəm. Yeni kitab münasibətilə müəllifi, özümüzü və oxucuları təbrik edirəm!

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2019.- 13 noyabr.- S.15.