1926-27-ci illərin "Molla Nəsrəddin" jurnalında Naxçıvan

VƏ YA HACI MƏHƏMMƏD QURDUN AĞZINI NECƏ BAĞLATDIRDI

Hüseyn Ələkbər oğlu Əsgərov 1955-ci il dekabr ayının 13-də Şərur rayonunun Şəhriyar kəndində anadan olub.

1977-ci ildə ADU-nun jurnalistika fakültəsini bitirdikdən sonra bir il "Şərq qapısı"qəzetində, 23 il Naxçıvan MR Dövlət Teleradio Verilişləri Komitəsində işləyib. Həmin müddətdə 4 il "Xalq qəzeti"nin Naxçıvan MR üzrə müxbiri olub. 2001-ci ildən 2011-ci ilədək Naxçıvan MR Ali Məclisində mətbuat və ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışıb. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Əməkdar jurnalist, Dövlət qulluğunun baş müşaviridir. Hazırda Naxçıvan MR Səhiyyə Nazirliyi mətbuat xidmətinin rəhbəridir.

Qəzet və jurnallarda mütəmadi olaraq publisistik yazıları dərc olunur."Araz", "Yeni səslər" almanaxları, "Heraklın 13-cü qoçaqlığı" (2001-ci il), "Aylı bir gecə" (2014-cü il), "Naxçıvan səhiyyəsi inkişaf və tərəqqi yollarında" (2015-ci il), "Gülüşlərin cingildəsin saz kimi" (2017-ci il), "Biz necə mütaliə edirik" (2017-ci il) adlı kitabları oxuculara təqdim edilib. H.Əsgərovun milli mətbuatımızın parlaq nümunəsi olan "Molla Nəsrəddin" jurnalı haqqında əhatəli tədqiqatını oxucularımıza təqdim edirik.

(Əvvəli ötən sayımızda)

"Molla Nəsrəddin" öz imzası ilə məhkəmələrdə süründürməçilik və rüşvət probleminə də toxunur. Sual verir ki, nə səbəbə altı abbasıya dəyən üzüyə Naxçıvan xalq hakiminin arvadı 250 manat veribdir? Ayda 150 manat maaş alan xalq hakimi necə imkan verib ki, arvadı dəyərsiz bir üzüyə 250 manat versin? Bəs binəva hakim ayın qalan günlərini nəynən dolanır? Ayə bunlar ki, biraylıq maaşlarını üzüyə verirlərsə, bə həmin ay nəynən dolanırlar? (1928, №2)

"Müvəqqəti istifadə" felyetonunda (№35) "Gəzən"i narahat edən odur ki, digər yerlərdən Naxçıvana gələn bəzi idarə müdirləri arvad-uşağını özü ilə gətirmir. Başlayır burada özünü subay qələmə verməyə və cəvanələri özünə cəlb etməyə. Sonra ara sazlanır. Nəhayət, qadın zaqsa getməyi tələb edir. Gedirlər zaqsa, burada ortaya çıxır ki, kişi arvadlıdır. Yazıq qadının əli qalır qoynunda. Yazıq qadın nə eləsin? Əlbəttə, gərək Naxçıvandan çıxıb getsin. Mən bunları açmaqdan Köybirliyi idarəsinin ticarət şöbəsi müdirliyinə, yaxud başqa adamlara dolaşmıram. Ancaq belə bir dəb barədə əhalini xəbərdar edirəm.

Bilirəm, oxucu bu sətirləri gözdən keçirəndə, dodağı qaçacaq, kimisə xatırlaylb deyəcək:

- Ay qırışmal!

22-ci nömrədə "Xudam" mövzunu davam etdirərək yazır ki, deyirdilər Naxçıvana təzə gələn bir idarə müdirinin xasiyyəti qabaqkı müdirin xasiyyəti ilə birdir, mən inanmırdım. Amma indiki hərəkətlərdən aşkar oldu ki, bunun da xasiyyəti fəna imiş. Bu zalım oğlu təkcə rəhbəri olduğu idarədə deyil ha, harda bir zənən gördükdə ruhu başından çıxır, lap dəli olur. Müxbiri narahat eləyən odur ki, hələ havalar soyuqdu, zənən xəlayıqlarının bərk-bərk geyinən vaxtında müdir bir belə başını itirib, yay gələndə gör nələr eləyəcək. Hər halda bu cür müdirlər sərin yerə göndərilməlidir ki, bəlkə havası yata.

Qeyd edək ki, Naxçıvandan yazan müxbirlər arasında ordubadlılar, xüsusən "Yetim" ləqəbli müxbir məhsuldarlığı ilə diqqət çəkir. Jurnalın əksər nömrələrində onun imzası ilə yazılar var. Ustadı Mirzə Cəlildən bəhrələnən "Yetim"ın yazılarında satirik maneralar, kinayələr sarkazm səviyyəsinə qalxır. O, tiplərin üzərinə birbaşa hücuma keçir, onları yolda, evdə, həyətdə, meydanda yaxalayır, onlara özünəxas şəkildə yanaşır. Tənqid hədəfləri də bu yanaşma tərzindən yayına bilmirlər. Müxbirin "Qurd ağzı bağlamaq" felyetonu isə artıq sadəcə tənqid deyil, satirik kinayə və qəzəb, satirik eyham və ifşa, satirik faciə və lənətdir. Müəllifin dediyinə görə, neçə illərdir qəzetlərdə yazırlar ki, filan kooperativ qulluqçusu, yaxud filan xidmətçi idarənin bu qədər pulunu yeyib dağıdıb. Rüşvətxorluğa və korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirləri bir səmərə vermir. Nə qədər tutasan, nə qədər doldurasan türməyə. Təzə gələn də uzağı bir ilə səbr eləyib ikinci il girişir idarənin pullarına. "Yetim" məsləhət görür ki, belələrini türməyə bassalar, Ordubadda adam qalmaz, çünki xırda yerdir, əhalisi azdır. Yaxşısı budur ki, bir adamı ki vəzifəyə təyin eləyirlər, əvvəlcə gətirsinlər Ordubadda Hacı Məhəmmədin üstünə, dua yazdırıb ağzını bağlatdırsınlar ki, idarənin pul-parasını yeyib tələf eləməsin. Çünki Hacının bu işdə zəngin səriştəsi var. Belə ki, qurd ağzı duası oxumaqla qonşusu Səfərin itmiş qoyunlarını qurdun ağzından o qoruyub. Səfər də sabahısı günü qoyunlarını sağ-salamatca öz samanlığında tapıb.

Müxbir bu sınanmış metodun bütün idarələrdə tətbiqini məsləhət görür. Əmin edir ki, o zaman idarə müdiri qazamat təhlükəsindən qurtular və ailəsi başsız qalmaz (22 yanvar 1927, №4).

Böylə qənaətmi olar? Hop!

Bəhs olunan illərdə sovet iqtisadiyyatında aparılan islahatların kökündə əsasən qənaət problemi dayanırdı. Məsələn, qənaət uğrunda mübarizədə ordubadlılar belə fərqlənirdi ki, su haqqında sözə, vaxta və danışığa qənaət eləyirdilər. Çünki keçən il bunları israfı ucbatından nəticə alınmayıb. Əkinlər, bağ-bağat quraqlıqdan yanıb. Yaxud satıcı malı əskik çəkir ki, qənaət dövrüdür (1926, №21).

Jurnalın 1927-ci il 14-cü nömrəsində "Bisavad" bir məsələ həllində aciz qalıb (Nahaqdan bisavad adlanmır ki). Savadlılardan soruşur ki, Naxçıvan maliyyə idarəsində və kənd təsərrüfatı bankında neçə katib olmalıdır? Bir məsul katib 150 manat, bir nəfər də türk katibi məsul katibin müavini ki, kəndçi gələndə onun ərzi-halını tərcümə etsin, o da 100 manat, hərgah təftiş şöbəsinin və mühasibatlığın qulluqçularının qədərini və aldıqları maaşlarının miqdarını yazsam, o vaxt qorxuram mənə azığınız tuta, suallarıma cavab verməyəsiniz.

"Yengicədən" "Avara" da qənaət rejiminə özünəməxsus münasibət bildirir. Yazır ki, bir il əvvəl Yengicə Köybirliyi elan buraxdı ki, Yengicəyə işıq vermək üçün bir elektrik dinaması gələcəkdir. Kommunxoz bunu eşitcək həm qənaət edib, həm də vaxtından hazırlıq apararaq küçələrdə yanan fanarları xamuş etdi ki, camaat qaranlıqda qalıb daha çox elektrik alsınlar (№25).

Jurnal növbəti nömrəsində "Laməzhəb"in "Qənaət mahnısı"nda səmərəsiz iqtisadi metoda "Türçanka" havası üstündə gülür:

Deyirlər qənaət eləmək-gərəkdir itaət eyləmək.

Başlamadan əvvəl bir işi-o işə riayət eləmək

Birisini qulluğundan qovar, ikisini onun yerinə qoyar

Böylə qənaətmi olar? Hop!

Tamah eyləyir bir bu qədər, verməyir işi zərrəcə səmər.

Qorxuram axır eləyə zərər. Hop!

Qənaət üçün idarəetmə sistemində aparılan kadr ixtisarlarına işarə edən "Xəstə" 27-ci nömrədə yazır ki, Naxçıvanda ixtisar məsələsi meydana buraxıldığından idarə işçiləri qüssədən hər axşam şəhər bulvarına toplanıb sübhədək eyşü-işrətlə məşğul olurlar ki, bəlkə kefli olub bu məsələni yada salmayalar. Hesab vaxtı isə 30-40 manat əvəzinə 7-8 manat verirlər ki, bu da həqiqətən qənaət deməkdir. Yazıq bufetçinin xəbəri olmur ki, onlar içdikləri arağın şüşələrini kolluğa atır, stolun üstündə qalır bircə şüşə.

Tələbə Züleyxanın qəmli məhəbbəti

Mollanəsrəddinçilərin yeni keyfiyyətli sovet satirasının hədəflərindən olan maarif, təhsil məsələləri jurnalın başlıca mövzularından biri idi. Belə ki, onlar bilik və savadı cəmiyyətdəki bütün rəzalət, cəhalət və məhrumiyyətlərin, zülm, haqsızlıq və ehtiyacların dərmanı kimi qiymətləndirir, xalqın kütləvi maariflənməsi üçün mübarizə aparırdılar. Bu sahədəki nöqsanlar jurnalın təqdimatında özünəməxsus döyüşkən xarakteri ilə fərqlənirdi.

"Nəzarətçi"nin "Əlaqələr sıxdır" adlı yazısında Naxçıvan Zükür Pedaqoji Texnikumu ilə Ünas Pedaqoji Texnikum tələbələrinin sıxlığından, get-gedə daha möhkəmlənməsindən bəhs olunur. Lakin bu əlaqələr sən demə, elm, savad üzərində qurulmayıb. Tələbə və talibələrdən bu əlaqələri eşq, məhəbbət üzərində quranlar var və bu əlaqələrin də əksəriyyəti belə bitir ki, onlar texnikumdan qovulurlar. Bununla əlaqədar Züleyxanın qəmli məhəbbətindən, digər texnikumun tələbəsi tərəfindən aldadılaraq rüsvay olduğundan söz açılır (1927, №18).

Jurnalın 1926-cı ilin 39-cu nömrəsində də bu tələbələrdən bəhs edilir. Belə ki, Naxçıvan Pedaqoji Texnikumunun müəllim və tələbələri yığışır Türk teatrının bufetinə, müəllimlər saat 9-dan 12-ə qədər tələbələrə nərd öyrədir.

Ordubadda gənc köylü məktəbinin müəllimləri də usta sayıla bilər. Amma dərs deməklə yox, nərd oynamaqla. Belə ki, nərdin zərbindən gecələr leyli tələbələr yata bilməzmiş. Bu dairədə ən usta zər atanları bu məktəb yetirib (№21). Həmin nömrədə Naxçıvandan bir müəllimin mərkəzi toxucular ittifaqına göndərdiyi iki məktub çap olunub. Jurnal bu kəmsavad müəllimin nə demək istədiyini anlatmaq üçün oxuculardan yardım istəyir və "Kəmsavad" sonluğu belə bitirir: "Molla əmi! Müəllimin dilini biz başa düşməyəndə, görəsən, yazıq məktəb cocuqları necə başa düşürlər?"

34-cü nömrədə Əylis məktəbində şagirdlərdən şəkil çəkdirmək üçün 12 manat pul yığıldığıdan bəhs olunur. Lakin pul yığılsa da, dərslər qurtardığından şəkillər çəkilməyib, qalıb yeni dərs ilinə.

(Ardı var)

Hüseyn ƏSGƏROV

Naxçıvan Muxtar Respublikasının Əməkdar jurnalisti

525-ci qəzet.- 2019.- 25 oktyabr.- S. 14.