Bizim Yaqub bəy... Və bizim hekayələr...

Türkiyənin və Azərbaycanın birliyi, qardaşlığı haqqında çox danışa bilərik və bunu dünyaya bəyan etməyimiz üçün min bir üsulumuz, sübutumuz var.

Tarixin, dilin, dəyərlərin, mədəniyyətin, ənənələrin eyniliyi haqqında sonsuza qədər danışmaq olar. Əslində, bu, illərdir yazılır, deyilir, sübuta yetirilir. Yaqub Öməroğlunun hekayələrini ardıcıl oxuduqca eyniliklərimiz haqqında bir az da dərindən düşünməyə başladım. On ildən çoxdur, türk dünyası təəssübkeşi kimi tanıdığım adamın bu qədər BİZİM olmasını məhz hekayələrindəki hadisələr və qəhrəmanlar vasitəsiylə bir daha anladım. Və onu da başa düşdüm ki, Yaqub Öməroğlunun Türkiyənin nüfuzlu yaradıcılıq təşkilatı olan Avrasiya Yazarlar Birliyindəki fəaliyyəti ilə bu hekayələr bir-birinin davamıdır... Əslində, bu tezislə yeni bir fikir demədiyimin də fərqindəyəm. Məsələ burasındadır ki, şəxsiyyət hər zaman iri plandadır. Hansı işlə məşğul olursan ol, içini, necəliyini, varlığını, xislətini gizlədə bilməzsən. Bu mənada on il öncədən gördüyüm, tanıdığım təmkinli, mehriban, təəssübkeş Yaqub bəyin elə hekayələri də özünə bənzəyir. Və bu hekayələr yaddaşımda qalan ən müxtəlif işıqlı xatirələri oyadır.

2012-ci ildə Xalq yazıçısı Anar Türk dünyasında "İlin ədəbiyyat adamı" ödülünə layiq görüldü və mən də Azərbaycandan gedən heyətin tərkibində Qazaxıstanın Astana şəhərində keçirilən tədbirlərə, təqdimat mərasiminə qatıldım. O zaman Yaqub bəydən müsahibə də aldım və o, Avrasiya Yazarlar Birliyinin sədri kimi belə bir böyük tədbirin - "Türkdilli ölkələrin ədəbiyyat dərgiləri konqresi"nin çətin və məsuliyyətli təşkilati işləri haqqında danışanda müsahibimin təmkininə heyrət etdim... Eyni zamanda, bütün türkdilli ölkələrdən qatılmış qonaqların hər biri ilə öz dilində, öz ləhcəsində danışması da mənim üçün təəccüblü idi. Sonralar öyrəndim ki, bir müddət Qazaxıstanda işləyən Yaqub bəy qazax, qırğız, özbək türkcələrini də öyrənib, hətta tatar, çuvaş və başqa dilləri də az-çox bilir. Bir sözlə, elə o zamandan Yaqub bəyin bu eyni dəyərləri paylaşan, amma həm də müəyyən dərəcədə fərqlənən insanların arasında necə rahat olduğunu müşahidə edirdim... İndi hekayələrində də məhz bu xasiyyətinin əksini apaydın görə bilirəm. Hər şeydən öncə milli dəyərlərə sədaqət və türk dünyası təəssübkeşi olması Yaqub bəyin istər yazılarında, istərsə də çıxışlarında, fəaliyyətində nəzərə çarpan məqamdır. Yadımdadır, hələ illər öncə Yaqub bəy Bakıda Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Bəxtiyar Vahabzadə mükafatına layiq görüləndə çox təsirli bir çıxış etmişdi. Söyləmişdi ki, 90-cı illərdə Türkiyəyə səfər edən yazıçı Anar kitab mağazalarında az qala bütün millətlərdən olan müxtəlif yazıçıların, müəlliflərin əsərlərinin türkcəyə çevrildiyini, yayımlandığını görür, amma Azərbaycan ədəbiyyatından bircə kitab da tapmır bunların arasında... Anar müəllim Türkiyədə tədbirlərdən birində bu narahatlığını dilə gətirəndə Yaqub Öməroğlu tezliklə Azərbaycan ədəbiyyatından ən dəyərli nümunələrin türkcəyə çevriləcəyinə və kitabların işıq üzü görəcəyinə söz verir. Həqiqətən qısa müddətdə Mirzə Cəlil, Rəsul Rza, Ənvər Məmmədxanlı, Anar, Mövlud Süleymanlı, Elçin, Aqil Abbas, İradə Tuncay, Rəşad Məcid və başqa dəyərli qələm adamlarının əsərləri türkcəyə tərcümə olunur və "Bengü yayınları"nda işıq üzü görür. Eyni zamanda, şair Əli Ağbaşın redaktorluğu ilə çıxan "Qardaş qələmlər" dərgisində də bu illər ərzində yüzlərlə Azərbaycan ədəbiyyatı nümunəsi işıq üzü görüb. Mənə belə gəlir ki, bu dediyim faktların oxşarını istənilən türkdilli ölkənin ədəbiyyat adamları söyləyə bilərlər. Yəni həm Yaqub bəy, həm də rəhbərlik etdiyi təşkilat ümumtürk mədəniyyəti, ədəbiyyatı üçün dəyər sayılan nə varsa, ona sadiq olmağa, keşiyində durmağa və təbliğ etməyə çalışır. Bu mənada mən Türkdilli ölkələrin Ədəbiyyat Dərgiləri Konqresini, Kaşğarlı Mahmud adına hekayə, Kitabi-Dədə Qorqud pyes yarışmalarını xüsusi qeyd etməliyəm. Çünki son on ildə məhz bu layihələr və müsabiqələrlə mədəni əlaqələr genişləndi, yeni ədəbi nümunələr meydana çıxdı.

Belə böyük layihələri təşkil etmək sadə məsələ deyil... Yüzlərlə adamın qatıldığı tədbirlərin, görüşlərin təşkili bəzən aylarla vaxt aparır. Ona görə də Yaqub bəyin öz şəxsi yaradıcılığına zamanının az qalması təbiidir. Amma bununla belə arabir "Qardaş qələmlər" dərgisində yayımlanan tək-tək əsərləri hər zaman diqqət çəkib.

Görünür, bir az özünə biganəlikdən, bir az da təvazökarlıqdan Yaqub Öməroğlu bunları toplamaq, kitab halında nəşr etmək istəməyib. Və bu da simvolik məqamdır ki, bu hekayələr ilk dəfə Azərbaycanda Azərbaycan türkcəsində kitab halında yayımlanır... Son vaxtlar tərcümə olunmuş nümunələrdən bəziləri "525-ci qəzet"in səhifələrində yer aldı. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçısı Anarın hekayələr və onun müəllifi haqqında söylədiyi bir fikri oxuculara çatdırmaq istərdim: "Yaqub bəyi uzun illərdir ki, tanıyıram. Onun ümumtürk mədəniyyəti, ədəbiyyatı adına gördüyü işlər son dərəcə dəyərlidir. Bu təmkinli, təvazökar adamın hekayələr yazdığını bilirdim... İndi bu hekayələri oxuduqca Yaqub bəyin nə qədər həssas, hətta kövrək olduğunu bir daha gördüm. Yalnız çox həssas müşahidəçi, çox ciddi qələm adamı belə maraqlı əsərlər yaza bilər..." "525-ci qəzet”in baş redaktoru, şair Rəşad Məcid isə bu hekayələrin şeir kimi oxunduğunu söylədi: "Yaqub bəy dinamik həyatın içərisində olan, tədbirlər, görüşlər, ədəbi-mədəni hadisələrlə yaşayan insandır. Özüm də belə yaşadığım üçün bu şəraitdə yaradıcılığa köklənməyin, yazmağın necə çətin olduğunu bilirəm. Amma işlərin çoxluğuna rəğmən yaradıcılıq ilahi hadisədir və mən Yaqub bəyin hekayələrində onun bu işə, yazmağa xüsusi ayin kimi yanaşdığını görürəm. Bəlkə ona görə də hekayələr sanki bir poema, şeir təsiri bağışlayır..."

Həqiqətən, ictimai həyatla yaradıcılığı birləşdirmək, yaşayaraq yazmaq və yaza-yaza yaşamaq sadə iş deyil... Amma məncə, bu məsələdə yaradıcı adama ailə üzvlərinin münasibətinin də müsbət mənada ciddi təsiri olur. Bir neçə il öncə İstanbulda Türkdilli ölkələrin gənc yazıçılarının konfransı keçirilirdi. Həmin səfər çərçivəsində Yaqub Öməroğlunun ailəsi ilə tanış olduq. Ailəni bir yerdə görəndə Yaqub bəyin böyük bir sirrini anladım. Sən demə, bu uğurlu, istedadlı, böyük layihələr müəllifi olan adamın arxasında dağ kimi ailəsi durubmuş. Həyat yoldaşı Hava xanımın, qızı Özgənin, oğlu Osmanın ona sevgisini, hətta bir az da azarkeşliyini müşahidə etdikcə zövq alırdım. Həm də XXI əsrdə bu cür möhkəm ailələrin varlığı gələcəyə ümidləndirirdi məni. Həyat yoldaşı Hava xanım sosioloqdur, qızı Özgə universitetin psixologiya bölümündə oxuyur, oğlu Osman pilot olmaq istəyir. Onlarla danışdıqca mənə elə gəlirdi ki, bu ailədə hər kəsin peşəsi, gördüyü iş Yaqub bəyə bağlıdır. Yəni hər şeydə onun fikri, düşüncəsi üstünlük təşkil edir. Üstəlik, Yaqub bəyin də işlərində, tədbirlərində ailəsi yaxından iştirak edir, yardımçı olurlar. Axşam yeməyində bizimlə bir süfrə arxasında əyləşmiş Özgənin, Osmanın reaksiyalarını müşahidə edirdim. Hər hansı çıxışda atalarının adını eşidən kimi diqqət kəsilir, üzləri gülürdü... Mən də çıxışımda üzümü Yaqub bəyin ailəsinə tutub minnətdarlıq borcumu ifadə etməyə çalışmışdım. 2015-ci ildə Bakıda Kitab Fuarı keçirilirdi. Vaxtsız itirdiyimiz, böyük minnətdarlıq və borcluluq hissi ilə andığım mərhum Bəhruz Axundovun "Təhsil" nəşriyyatında "Anar dünyası" kitabım çapa hazırlanırdı o ərəfələrdə. Kitabın cəmi bir neçə nüsxəsini sərgi üçün tələsik hazırlamışdılar. Yaqub bəy kitabımı görəndə təbrik etdi və bir nüsxəsini götürüb zarafatla - biz də Türkiyədə basarıq - dedi. Bir ay keçdi, Milli Kitabxanada kitabımın təqdimat mərasimindən çıxanda Yaqub bəydən emeyl gəldi - Aysun xanım kitabının tərcüməsinə başladı, sualı olsa, yazacaq sənə... Sevincimin həddi-hüdudu yox idi. Anarın ikinci vətənində - Türkiyədə bu kitabın işıq üzü görməsi mənim üçün böyük hadisə olacaqdı. Belə də oldu. Bir neçə aydan sonra kitab artıq hazır idi. Ankarada Anar müəllimin, Rəşad Məcidin kitabları ilə birgə "Anar dünyası"nın da imza günü keçirildi. Mənim düşüncəmdə indiki zamanda - söz verib telefonu söndürənlərin, vəd verib xilaf çıxanların zəmanəsində bu, çox nadir keyfiyyətdir. Və mənə görə yaxşılıq məhz bu cür olmalıdır - yormadan, incitmədən, gözlətmədən, bezdirmədən, "edəcəm - edəcəm" - deyib ürəyi üzmədən! Bütün bunları həmin axşamkı məclisdə deməyə bilməzdim, necə ki, indi bu ön sözdə yazmaya bilmərəm!

Qısa müddətdə Öməroğlularla xeyli doğmalaşmışdım. İndi də hekayələri oxuduqca bu ailənin bütövlüyünü hiss edirəm. Xüsusən "Çətinlik" hekayəsində qəribə durumla üz-üzə qalmış Əhmədin ailəsinin onunla zarafatı, ona dayaq olması Öməroğullarının münasibətinə bənzəyir. Ümumiyyətlə, rahat təhkiyə ilə, yüngül, qrafik təsvirlərlə yazılmış bu əsərlərin hər birində ciddi və xeyli dərəcədə ağrılı hadisələr əksini tapıb. Mən daha öncə hekayələrlə Yaqub bəyin ictimai fəaliyyətinin iç-içə olduğunu vurğuladım. Bu mənada "Qazax - gördüyün əzab" hekayəsini xüsusi qeyd etməliyəm. Və mənə görə bu hekayələrin müəllifi bilinməsə, istənilən türk ləhcəsində orijinal təsiri bağışlaya bilər. Misal üçün, Azərbaycan atalar sözü - "Ağacı qurd içindən yeyər" "İki çinar" hekayəsinin sloqanı kimi qəbul edilə bilər. Yaxud "Qayğanaq və bəhməz" hekayəsinin qəhrəmanı, fədakar Məryəm ana müharibə vaxtı ailəsini qoruyan, min bir üsulla ac qalmağa qoymayan nənələrimizə necə bənzəyir? Və yəqin ki, bu cür oxşar məqamları digər türkdilli oxucular da tapa, görə bilərlər. Səbəb isə çox sadədir - müəllif də, onun hekayələri də ümumtürk mədəniyyətinin, dəyərlərinin bir parçasıdır.

PƏRVİN

525-ci qəzet.- 2019.- 28 sentyabr.- S.17.