Əcnəbi yazarın hünəri

Son günlərdə "525-ci qəzet"də Nəsimi ilə bağlı faktlara söykənən, çox maraqlı iki yazı oxudum: Fəlsəfə elmləri doktoru Xatirə Quliyevanın "İmadəddin Nəsimi məqamının bu günü" məqaləsini və şərqşünas alim, professor İmamverdi Həmidovun "Nəsimi haqqında Suriya aliminin tədqiqatına dair qeydlər" məqaləsini.

Hər iki məqalədə dahi şairimizin həyat və yaradıcılığına dair qiymətli fikirlər söylənir, mülahizələr irəli sürülür.

Xatirə xanım uzun müddət tədqiqat apararaq ərəb yazarlarının Nəsimiyə həsr olunan məqalələri ilə tanış olmuş, mətbuatda "Nəsimi və Nəsimi ilinin çağdaş ərəbdilli tədqiqatlarda əks-sədası" və "Suriya alimi Əbdülfəttah Rəvvas Qələçi və Nəsimi irsi" adlı gərəkli məqalələrlə çıxış etmişdir.

Bizə məlum olan o idi ki, Nəsiminin uyuduğu məscidi Sultan Qansuh əl-Quri təmir etdirib. Sonra isə hansı hökmdarsa onu bərpa etdirib və həyat yoldaşı dünyasını dəyişəndə orada basdırmışdır. Vəssalam. Xatirə Quliyevanın məqaləsində isə oxuyuruq: "1501-ci ildə Sultan (Qansuh əl-Qhuri) tərəfindən təmir edilmiş, 1821-ci ildə qubernator Mustafa Paşa onu yeniləmiş və həyat yoldaşını bu məsciddə basdırmışdır".

İnsan bir şeyə ürəkdən inananda, ağır zəhmətə sinə gərəndə mütləq ürəkaçan nəticələr hasil olur.

Məlum oldu ki, fəlsəfə elmləri doktoru Xatirə Quliyeva Nəsiminin çağdaş ərəbdilli mənbələrdə işıqlandırılmasını, xüsusən də, Nəsimiyə əsərlər həsr edən Əbdülfəttah Rəvvas Qələçi haqqında “Facebook” sosial şəbəkədə məlumat toplayarkən bir sıra Suriya-Hələb ziyalıları, o şəhərin rəsmi qurumları, o cümlədən, Hələb şəhərinin baş inşaat mühəndisi - bu şəhərin bir çox qəsəbələrinin, tikililərinin qurucusu, hazırda Səudiyyə Ərəbistanında, Ər-Riyad şəhərində layihə rəhbəri olaraq çalışan Əbdülrəhman əl-Jasserlə yazışmalar aparırmış. Həmin məlumatları isə belə bir adam - ömrünü o sahəyə həsr edən mütəxəssis verə bilərdi. Xatirə Quliyevanın Əbdülfəttah Qələçinin həyat və yaradıcılığı barədə tədqiqatı böyük dəyər kəsb edir.

Tədqiqatçını Əbdülfəttah Qələçinin "Hələb yaqutu İmaməddin Nəsimi (1370-1417). Həyatı, poeziyası, fəlsəfi fikirləri" kitabının taleyi düşündürür. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Səadət Şıxıyevadan aldığı məlumata görə, kitab ölkəmizdə yalnız akademik Bəkir Nəbiyevdədir.

Burada onu deyim ki, 2008-ci il noyabr ayının 10-17-si arası Hələb şəhərində I Beynəlxalq Nəsimi konfransında iştirak zamanı (akademik Bəkir Nəbiyev, professor Teymur Kərimli, Səadət Şıxıyeva və bu sətirlərin müəllifi) həqiqətən də həmin kitabı akademik Bəkir Nəbiyevə bağışladılar. Bəkir müəllim Bakıya qayıdan kimi onu filologiya üzrə elmlər doktoru, ərəbşünas alim İmamverdi Həmidova verdi ki, tədqiqata cəlb etsin. Professor İ.Həmidov həmin kitab əsasında Bakıda keçirilən, Hələb alimlərinin də iştirak etdiyi II Beynəlxalq Nəsimi konfransında məruzə ilə çıxış etdi. Onun qəzetdə çap olunan "Nəsimi haqqında Suriya aliminin tədqiqatına dair qeydlər" məqaləsi (bax: "525-ci qəzet", 21.09.2019) Əbdülfəttah Qələçinin həmin əsərinə həsr olunub.

Akademik Bəkir Nəbiyevin Qələçinin "Hələb yaqutu İmadəddin Nəsimi. Həyatı, poeziyası, fəlsəfi fikirləri əsərini də tədqiqata cəlb etdiyi "Nəsimi kəlamının işığında" (Bakı, 2009) kitabının redaktoru və Ön sözün müəllifi olduğumdan hər iki əsərlə tanışam. Qələçi xüsusi vurğulayır ki, Nəsimi şeirlərində Allah sevgisini tərənnüm edir. Onun qənaətinə görə, Nəsiminin təqibə məruz qalması siyasi baxışlarına görə baş verib. O, Nəsiminin heç vaxt hökmdarları mədh edən şeirlər yazmadığını da vurğulayır. Qələçi əsərində iki məsələnin üstündə ayrıca dayanır: Yaxın və Orta Şərq regionunda o zamankı ictimai, siyasi və mədəni durum; Nəsimi şəxsiyyətinin mürəkkəbliyi və zənginliyi.

Onu da bilmək böyük əhəmiyyət kəsb edir ki, professor Ə.Qələçi Nəsimiyə "Məlikül-işraq" ("Nur hökmdarı") adlı pyes də həsr edib. Mən bu barədə akademik Bəkir Nəbiyevin redaktoru olduğu, Ön söz yazdığı "Nəsimi haqqında araşdırmalar" (Bakı, "Qarabağ", 2010, s.91-93) kitabımda ətraflı yazmışam. Pyes 2006-cı ildə Hələbdə səhnəyə qoyulub və göstərilib. 1938-ci ildə anadan olan Əbdülfəttah Qələçi bir çox elmi və bədii kitabların müəllifidir.

Nəsiminin yaradıcılığı ilə bağlı Xalq şairi Rəsul Rzanın dəyərli kəlamı vardır: "Bu möhtəşəm əbədi-elmi abidənin gözəl, dəqiq, maraqlı və uzunömürlü yaranmasında bir kərpic qoyanın da, yüz kərpic qoyanın da zəhməti hörmət və təqdirlə yad edilməlidir".

Nəzərə alsaq ki, Əbdülfəttah Qələçi ən kiçik daşına, ən uzaq ulduzuna qədər dinlə bağlı ölkədə yaşayır və orada hələ də Nəsiminin "kafirlikdə", "dönüklükdə" suçlu bilinərək edam edildiyinə inananlar vardır, alim-yazıçının Nəsimi ilə bağlı təmənnasız əsərlər yazması ən azı qəhrəmanlıqdır. Bunun üçün gərək Nəsimi kimi dönməz olasan, hünər göstərəsən. Əbdülfəttah Qələçi bizə görə belə şəxsiyyətlərdəndir.

Qəzənfər PAŞAYEV

Professor

525-ci qəzet.- 2019.- 27 sentyabr.- S.14.