70 ilin zirvəsi
Stolumun
üstündə Azərbaycan SSR Maarif naziri M.Q.Ələkbərovun
28 iyun 1948-ci il tarixli 183 saylı əmri
var. Əmri Respublika Baş Arxivlər İdarəsindən gətirmişik.
Əmrin
məzmunu belədir:
Bakı
şəhərində Xarici Dillər İnstitutu
açılması haqqında
1.
SSRİ Nazirlər Sovetinin 4 oktyabr 1943-ci il
tarixli 485 saylı qərarını və Azərbaycan SSR
Nazirlər Sovetinin 10 dekabr 1947-ci il tarixli 485 saylı qərarını
və Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 10 dekabr 1947-ci il
tarixli 1275 saylı qərarını yerinə yetirməsi məqsədilə
əmr edirəm.
2. V.İ.Lenin adına Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun
Xarici dillər fakültəsi bazasında 1948/49-cu dərs
ilində Bakı şəhərində Pedaqoji Xarici Dillər
İnstitutu açılsın.
Bu əmrin
verilməsi tarixindən 70 il keçir. Birinci dərs ilində İnstitutun ingilis, alman və
fransız dilləri üzrə cəmi 150 tələbə
(100 nəfər Azərbaycan, 50 nəfər rus bölməsinə)
qəbul edilir. İstər-istəməz
institutun universitet halına gələnə qədər
keçirdiyi 70 illik tarixə nəzər salmaq istəyirəm.
İlk tədris ilində 150 nəfər tələbəsi
olan Xarici Dillər İnstitutu həm kəmiyyət, həm
keyfiyyət sarıdan dəyişib. İndi Azərbaycan
Dillər Universitetində 7900 tələbə oxuyur. Bu
gün bu ali məktəb öz yüksəlişinin
zirvə dövrünü yaşayır. Burada
heç bir mübaliğə yoxdur. Onların ali təhsil
alması üçün 809 nəfər professor-müəllim
heyəti, 109 nəfər laborant, 235 nəfər inzibati
işçisi, 20 nəfər kitabxanaçı
çalışır.
ADU-da 6 fakültə, 31 kafedra var.
Oxucuda maraq doğura biləcək bir suala - görəsən,
70 ildə kimlər burada rektor olub? - sualına cavab vermək istərdik:
Heybət Paşayev - 1948-1949, Əfşan Qədimbəyova -
1949-1955, Rəfiqə Hüseynova - 1955-1959, Qulam Məmmədov
- 1959-1966, Ağamməd Abdullayev - 1966-1970, Məmməd
Tağıyev - 1970-1972, Əli Məmmədov - 1972-1973, Zenfira
Verdiyeva - 1973-1992, Fəxrəddin Veysəlli - 13-I-1973-XII-1973,
Qorxmaz Quliyev - 1993-2000, Səməd
Seyidov - 2000-2015, Dünyamin Yunusov (rektor əvəzi) -
XI-2015-III-2016 (əvəzçi), Əfqan Abdullayev (rektor əvəzi)
- III-2016-VI-2017 (əvəzçi), Kamal Abdullayev - I-VI-2017-ci il
tarixdən.
Ali məktəbin
tarixindən məlumdur ki, 1948-ci ildə təşkil
edilmiş Xarici Dillər İnstitutu on bir il sonra 1959-cu ildə
M.F.Axundov adına Rus dili və Ədəbiyyatı
İnstitutu ilə birləşdirilib, 1972-ci ildə Azərbaycan
SSR NS 4-X-1972-ci il tarixli 362
saylı əmri ilə yenidən ayrılıb. Bundan sonra Azərbaycan Pedaqoji Xarici Dillər
İnstitutu SSR-nin 50 illiyi adını daşıdı. 2000-ci ildən isə Ulu Öndərin təşəbbüsü
və qayğısı sayəsində Xarici Dillər
İnstitutu Azərbaycan Dillər Universiteti
adlandırıldı. Bu, ali məktəbin
qarşısında yeni üfüqlərin
açılması demək idi. Universitetimiz 70
ildə ziqzaqlı inkişaf yolu keçib. Yəni gah durğunluq, gah da dinamik inkişaf həyatı
yaşayıb. Ali məktəbimizin 57 illik
tarixi mənim gözlərim önündə olub. Mən bu tarixin inkişaf dövrünün son iki
ilindən bəhs etmək istəyirəm. 1 iyun 2017-ci
ildə artıq 15 il Slavyan Universitetində zəngin təcrübə
toplamış akademik Kamal Abdullayevin ADU-ya rektor təyin edilməsindən
keçən 2 illik yüksəliş məqamlarından bəhs
etmək istərdim. İki il ərzində
ADU həyatının elə bir sahəsi yoxdur ki, orada
güclü və dayanıqlı inkişaf olmasın. Belə ki, tədris işləri sahəsində
kafedraların sayı artırılıb və struktur dəyişiklik
edilib. İndi burada 31 kafedra elmi-tədqiqat
və tədris-pedaqoji işləri aparılır. Demək olar ki, bütün fənlər üzrə
tədris proqramları yenilənib. Tərcümə
və jurnalistika ixtisaslarının tədris planları yenilənib.
Yeni
ixtisaslar üzrə kadr hazırlığına
başlanıb; məktəbə qədər təhsil ibtidai
sinif müəllimliyi, regionşünaslıq üzrə
Türkiyə, Balkan, Rusiya, Afrika və s. ölkələrin
dilləri üzrə ali təhsilli kadrlar
hazırlanır. İndi burada 20 dil: Azərbaycan, ingilis, alman,
rus, ispan, italyan, koreya, Çin, erməni, ibrit, ərəb,
yapon, Norveç, polyak, serb, türk, yunan, İndoneziya və
hind dilləri öyrədilir.
İndiyədək
heç bir ali məktəbin etmədiyi
bir cəsarət də bundan ibarətdir ki, pedaqoji təcrübə
respublikanın müxtəlif guşələrində
yayılmış qaçqın məktəblərində
olur, onlara elm, təhsil, Azərbaycançılıq və s.
sahələrə dair mühazirələr oxuyurlar. Həmin
qaçqın və məcburi köçkün məktəblərinin
müəllim və şagirdləri də tez-tez ADU-ya gəlir,
buradakı işlərlə tanış
olur və dərslərə qulaq asırlar.
Ali məktəbin bütün kursları üzrə tələbələrə
ədəbi qiraət təklif edilir. Tələbələr
Azərbaycan və dünya ədəbiyyatının
sayılıb-seçilən əsərlərini oxuyur, hər
semestrdə 3 bədii əsər haqqında müvafiq
kafedralar üzrə müəllimlərə
danışır, sonra imtahan sessiyasına buraxılırlar.
Birinci kurs tələbələri bədii ədəbiyyata
aid istədiyi əsəri alır, pulunu isə universitet
ödəyir.
ADU-da tələbələrin gələcək
inkişafına, onlarda müstəqillik ideyasının
formalaşmasına kömək edən bir məsələdən
- yenilikdən bəhs etməmək olmaz. Bu, "bir
saatlıq xəlifəlik" adlanan tədbirin keçirilməsidir.
İldə bir dəfə seçilən xəlifə
1 gün ərzində rektor olur. Həmin
gün rektorun kabineti, xidməti, maaşını, əmr vermək
səlahiyyəti, həmin xəlifə-tələbə tərəfindən
icra olunur. Xəlifələr müvafiq
olaraq prorektorları, dekanları, şöbə müdirlərini
əvəz edirlər. Yəni 32 tələbə
1 gün universiteti idarə edir. Bu, mənəvi-psixoloji
cəhətdən həmin tələbələrin
ömürlük vüqar mənbəyi olur.
Burada işlər elə təşkil edilib ki, bircə
saat da boş keçə bilməz. Buna güclü nəzarət
və xüsusi növbətçilik cədvəllərinin təşkilindən
əlavə, "bütün boş dərsləri kafedra
müdirləri əvəz etməlidir" tezisi də kömək
edir.
Son il yarımda ADU-da Multikulturalizm,
Rusiyaşünaslıq, Serbiya mərkəzləri
açılıb. Bu mərkəzlər elmi,
sosial-siyasi məsələlərlə yanaşı, tələbələrin
dünyagörüşünün inkişafına və elmi
biliklərinin artmasına kömək etməkdən əlavə,
Azərbaycanın həmin mərkəzlərin aid olduğu
ölkələrlə diplomatik münasibətlərin
möhkəmlənməsinə də kömək edir. Belə ki, bu yaxınlarda Serbiya mərkəzinin
açılışında həmin ölkənin
prezidentinin özü iştirak edib və onunla ADU kollektivinin
geniş miqyaslı görüşü olub. "Serb
dili və mədəniyyəti mərkəzi" 2018-ci il may ayının 21-də ADU-nun rektoru akad. Kamal Abdullayevin təşəbbüsü və Azərbaycan
Serbiya Respublikasındakı səfirliyinin dəstəyi ilə
Belqrad Universitetində "Azərbaycan dili və mədəniyyəti"
mərkəzinin qarşılığı əsasında
açılıb.
Mərkəzin
açılış mərasimi Serbiya Respublikasının
Prezidenti cənab Aleksandar Vuçiçin Azərbaycana rəsmi
səfəri çərçivəsində, 21 may 2018-ci il
tarixində, iki ölkənin yüksək vəzifəli
dövlət və hökumət rəsmilərinin, Belqrad
Universitetin rəhbərliyi - rektor Vladimir Bumbasireviç,
Filologiya fakültəsinin dekanı Liljana Markoviç,
professorlar Aleksandra Vranes, Liljana Bajiç və ADU-nun professor
və müəllim heyətinin iştirakı ilə
keçirilib.
ADU tarixində ilk dəfə 2018-19-cu tədris ilində
bu dilin tədrisinə başlanılıb. Hazırda serb
dili Beynəlxalq münasibətlər və idarəetmə
fakültəsində "Mərkəzi və Şərqi
Avropa" bölməsinin tələbələrinə xarici
dil kimi tədris olunur. Dərslər uzun müddət
Serbiya Respublikasında yaşamış ADU-nun dosenti, fəlsəfə
üzrə filologiya doktoru Lalə Məcidova tərəfindən
aparılır.
Eləcə də, İtaliya Senatının sədri
xanım Mariya Elizabetta Kazellatti universitetdə olub və ona
ADU-nun fəxri doktoru diplomu təqdim edilib. Bundan əlavə,
Alman Bundestaqının millət vəkili Max Ştrabinger,
habelə başqa ölkələrin siyasi və Dövlət
xadimləri ADU-da olmuşlar. Universitetdə
müntəzəm olaraq keçirilən səfir
saatlarında müvafiq ölkələrin səfirləri
iştirak edir. Onlar ali məktəbin
müxtəlif strukturlarının nümayəndələri
ilə görüşürlər.
Universitetdə yeni açılmış mərkəz və
laboratoriyaların apardıqları genişmiqyaslı işlər
haqqında iri həcmli bir kitab yazmaq olar. Təkcə
bir neçə mərkəzin işi haqqında
danışmaqla oxucuda müəyyən təsəvvür
yaratmaq istərdik. Bu, Azərbaycanşünaslıq
Elmi-Tədqiqat laboratoriyasıdır (ETL). Başqa
mərkəzlər kimi bu ETL də aid olduğu fakültə
və kafedralarla sıx əlaqə şəklində öz
işlərini qurur. Təkcə bu il
həmin ETL 48 tədbir həyata keçirməyi
planlaşdırır. Elə bir həftə
olmur ki, Azərbaycanşünaslıq ETL Ulu Öndər Heydər
Əliyev muzey-lektoriyasında elmi tədbir keçirməsin.
Bir çox xarici ölkələrin dil və mədəniyyət
mərkəzlərinin olması həmin ölkələrin tələbələrinin
ADU-da təhsil almasını da şərtləndirmiş,
asanlaşdırmışdır. İndi
burada 92 xarici tələbə təhsil alır və 15 xarici
müəllim dərs deyir. ADU-da İtaliya, İspaniya,
Almaniya, Yunanıstan, Polşa, Koreya, ABŞ, Türkiyə,
Gürcüstan, Rusiya, Ukrayna, İran, Avstriya, Qazaxıstan,
Özbəkistan, Braziliya, Türkmənistan tələbələrinin
təhsil ala bilməsi üçün normal şərait
yaranıb.
Bu gün ADU-nun xarici əlaqələri yüksək səviyyədə
qurulub. Bir
neçə il bundan əvvəl yaranan Amerika mərkəzi və
başqa mərkəzlərin işi yenidən qurulmaqla
yanaşı, Çinin Konfutsi İnstitutu, Goethe
İnstitutunun Alman oxu zalı, Avstriya XİN nəzdində fəaliyyət
göstərən Avstriya kitabxanası fəaliyyət göstərir.
Belə əlaqələrin
formalaşmasında universitetdə son ilyarımda yaradılan
dil və mədəniyyət mərkəzlərinin xüsusi
rolu var. Əvvəlcə başqa ali məktəblərimizdə
olmayan Multikulturalizm mərkəzi haqqında.
Rusiya-Azərbaycan elmi-mədəni əlaqələrinin
tarixi çox qədimlərə gedib çıxır. Türk-Slavyan
əlaqələrinin tarixini öyrənmək
üçün ADU-da açılmış
Rusiyaşünaslıq mərkəzi bu sahədə
özünəməxsus rol oynayır.
2017-ci ildə təşkil edilmiş Multikulturalizm Mərkəzi
respublikada dövlət siyasəti səviyyəsinə
qaldırılmış multikulturalizm və tolerantlıq
problemləri üzrə geniş elmi-tədqiqat işləri
aparır. Mərkəz Universitetin 4 kafedrası -
Qafqazşünaslıq, Regionşünaslıq, fəlsəfə
və ictimai elmləri və Beynəlxalq münasibətlər
kafedraları ilə sıx əlaqədə elmi
araşdırmalar aparır. Mərkəz
qısa müddətdə müxtəlif istiqamətlərdə
elmi və sosial siyasi sahədə multikulturalizm mövzusunda məqalə
və metodik vəsaitlər yazıb. Mərkəzin
fəaliyyəti getdikcə genişlənir.
Son ilyarımda bu laboratoriyanın əməkdaşları
dilimiz, tariximiz, mədəniyyətimiz, dövlətçiliyimiz
haqqında çoxsaylı kitablar nəşr etdiriblər.
Akademik K.Abdullayevin rəhbərliyi altında 2017-ci ildə
yaradılmış Rusiyaşünaslıq elmi-tədqiqat
laboratoriyası bu gün ölkəmizdə Rusiya üzrə
araşdırmalar aparan yeganə mərkəzdir.
Laboratoriyaların
yaradılmasında məqsəd Rusiya Federasiyasının təhsil,
elm və mədəniyyət təşkilatları ilə əməkdaşlığı inkişaf etdirmək,
müqaviləli münasibətlər çərçivəsində
ixtisaslaşmış Rusiya universitetləri və
strukturları ilə əməkdaşlıq etməkdədir.
Rusiyaşünaslıq
elmi-tədqiqat laboratoriyası Moskva Dövlət Linqvistika
Universiteti, Rusiyanın birinci prezidenti Boris Yeltsin adına Ural
Federal Universiteti, A.S.Puşkin adına Dövlət Rus dili
İnstitutu, Moskva Şəhər Pedaqoji Universiteti və
Rusiya Elmlər Akademiyasının müvafiq institutları ilə
əməkdaşlıq etməyi və bu əməkdaşlıq
çərçivəsində elmi seminarlar, diskussiyalar,
konfranslar təşkil etməyi planlaşdırır.
Rusiyaşünaslıq elmi-tədqiqat laboratoriyası
Rusiyanın tarixi, mədəniyyəti, dini, siyasəti və
qanunvericiliyi ilə bağlı beynəlxalq konfranslar təşkil
etməyi nəzərdə tutur.
Laboratoriya tərəfindən mütəmadi keçirilən
tədbirlərdə Rusiya Federasiyası Dövlət
Dumasının deputatları, Rusiya-Azərbaycan parlamentlərarası
dostluq qrupunun üzvləri, Rusiyanın aparıcı
universitetlərinin rektorları, dövlət və elm
adamları iştirak edirlər. Universitetdə yeni təşkil
edilmiş mərkəz və laboratoriyaların
hamısının fəaliyyətini bir məqalədə
işıqlandırmaq çətindir.
Yalnız ADU-nun təşəbbüsü ilə baş tutmuş tədbirlərdən danışanda Ulu Öndərin 95 illik yubileyin özünəməxsus geniş miqyasda keçirilməsi xüsusi qeyd edilməlidir. ADU-da 9 aprel - 5 may 2018-ci ildə "Heydər Əliyev: Multikulturalizm və tolerantlıq ideologiyası" adlı geniş miqyaslı elmi konfrans keçirildi. Konfransın açılışı Bakıda 2 gün davam etmiş, 12 xarici universitetin nümayəndəsi iştirak edib. Sonra konfrans Almaniyanın Ausburq, İtaliyanın Roma, Serbiyanın Belqrad, Türkiyənin Kayseri, Ərzurum, Gürcüstanın Tbilisi, Çinin Hucyou, Rusiyanın Samara, Moskva, Yekaterinburq, Ukraynanın Kiyev, Belarusun Minsk şəhərlərinin universitetlərində davam etdirilmiş, ADU-nun əməkdaşları həmin universitetlərə ezam edilərək müvafiq ali məktəbin professor-müəllim heyəti ilə birlikdə elmi məruzələr ediblər. Bir məqalə həcmində ADU-da cəmi ilyarımda görülən möhtəşəm işlər haqqında məlumat vermək çətindir. Yaxşı olar ki, möhtərəm oxucu ADU-ya gəlsin, biz onu buradan işlərlə daha əyani şəkildə tanış edə bilərik.
Professor A.BABAYEV
ADU-nun Azərbaycan dilçiliyi
kafedrasının müdiri
525-ci qəzet.- 2019.- 9 yanvar.- S.4.