Bəhmən Mirzə Qacar,
hanı sənin övladların?!
BƏRDƏ:
TARİXİ VƏ MÜASİR "QALA" DİVARLARI...
HANSI İLƏ FƏXR ETMƏLİ?
Solmaz Rüstəmova-TOHİDİ
Tarix elmləri doktoru
Ötən həftələrin birində istirahət
günlərini Bərdədəki qohumlarımın dəvəti
ilə bu qədim şəhərdə keçirdim. Son illər
regionlarda, o cümlədən, "kiçik" şəhərlərimizdə
aparılan abadlıq işləri göz
qabağındadır.
Geniş mənada ölkə prezidentinin, məhəlli
anlayışda isə icra başçılarının
adı ilə bağlı olan bu işləri birmənalı
olaraq hamı bəyənir və təqdir edir. Yerli sakinlər
isə göz qabağında yeniləşən, genişlənən,
müasirləşən və təmiz saxlanan şəhərləri
ilə həm də qürur duyur, onu həvəslə öz
qonaqlarına göstərir və fərəhlərini
bölüşürlər. Mənim qohumlarım da bu
baxımdan istisna təşkil etmirdilər, Tərtər
çayı boyunca salınmış gözəl bulvar, Heydər
Əliyev Parkı, şəhərin geniş küçələri
və abad yolları, yeni tikilmiş, eləcə də daş
üzlüklə örtülərək yaraşıqlı
hala salınmış köhnə binalar həqiqətən
bu şəhərin görkəmini xeyli dəyişib.
Xüsusilə, son illər bütün regionlarda bir qayda olaraq
tətbiq edilən tarixə söykənən arxitektura
üslubu - şəhərlərdə, rayon mərkəzlərində
və ümumiyyətlə, hər rayonun giriş və
çıxış göstəricisi olan ərazilərdə
qala divarları, gümbəzlər və s. bu kimi klassik Şərq
memarlıq elementləri şəklində tikililərə Bərdə
də təsadüf olunur. Ən gözə görünəni
isə kilometrlərlə uzanan və qədim qala
divarlarını xatırladan hasarlardır ki, birbaşa təyinatından
- şəxsi evlərdən ibarət yaşayış məhəllələrini
"gizlətməkdən" başqa, həm də şəhərin
qədimliyinə bir işarə kimi qavranılır. Bərdə
kimi həqiqətən qədim bir şəhərdə bu
divarlar tarixlə müasirlik arasında bir ahəngdarlıq
yaradır və biz yeni Bərdədən
aldığımız bu xoş təəssüratlarla qədim
Bərdənin görüşünə gedirik...
***
İlk
olaraq məşhur Bərdə türbəsinin yerləşdiyi
və el içində Nüşabə qalası da adlanan
tarixi abidə-qalaya gəlirik... Və xoş əhval-ruhiyyəmiz
yavaş-yavaş pozulmağa başlayır. Əvvəla, istirahət günü olmasına
baxmayaraq, qalaya giriş darvazası qarşısında
heç kimin olmaması və ətrafdakı dərin
sükut təəccüb doğurur. Sanki
Sovet dövründən qalmış köhnə, rəngi
solmuş dəmir qapıdan kiçik bir qıfıl
asılıb. Qohumum ətrafı
dolaşır, yaxın evlərin qapılarını
döyür, nəhayət, bir nəfər gəlib
qıfılı açır. İstirahət
günü, yəni belə yerlərə ziyarət
üçün ən münasib bir zamanda muzey-qalaya girişin
nə üçün bağlı olduğunu soruşuruq və
məlum olur ki, qala, ümumiyyətlə həmişə və
bütün gələnlər üçün
bağlıdır, yəni "işləmir". Nə
üçün sualına: "Rəhbərliyin göstərişidir"
cavabını alırıq və yerli sakinlərin, məktəblilərin
və bu qədim abidəni könüllü ziyarət etməyə
gələnlərin üzünə bağlı olan bu tarixi məbədin
yalnız xüsusi qonaqlar üçün icazə ilə
açıldığını öyrənirik. Həmçinin, bura heç bir turist dəstələrinin,
xarici qonaqların - filanın da gəlmədiyi, daha dəqiq
deyilərsə, gətirilmədiyi aydın olur. Bakıdan gəldiyimizi və tarixçı
olduğumuzu biləndə bizi içəri buraxırlar və
gördüklərim məni, düzü, əvvəlcə
bir qədər şübhə ilə
qarşıladığım həmin məlumatların həqiqətə
uyğun olduğuna inandırır. İlk
olaraq, əlbəttə ki, Bərdə türbəsini ziyarət
edirik.
Azərbaycanın nadir memarlıq nümunələrindən
sayılan bu türbə 1322-ci ildə Əcəmi memarlıq
məktəbinin nümayəndəsi Əhməd ibn Əyyub
Hafiz tərəfindən inşa olunub. Üzərində
200 dəfədən çox "Allah" sözü
yazılıb və bu sözü bütün istiqamətlərdən
oxumaq mümkündür. Bu abidənin
tarixi haqqında ətraflı yazmağa lüzum görmürəm,
maraqlananlar ən azı internetdə xeyli məlumat tapa bilərlər.
Bircə onu qeyd edim ki, əsrlərdən bəri
müxtəlif dağıntılara məruz qalan Bərdə
türbəsinin bərpasına 1950-ci (bəzi mənbələrdə
- 60-cı) illərdə başlanılıb, lakin səhv
aparılan bərpa işləri nəticəsində türbənin
görkəmi dəyişib, kitabələr silinib.
Türbənin bərpasına bir də müstəqillik illərində,
2012-ci ildə dövlət tərəfindən
başlanılıb, 2018-ci ildə başa çatıb və
25 mart tarixində, yəni təxminən 10 ay bundan qabaq
ölkə başçısının iştirakı ilə
onun təntənəli açılışı olub. Türbənin divarlarındakı sarı kərpiçlərin
(deyilənə görə, Daşkənddə xüsusi
sifarişlə hazırlanıb) 1-2-sinin, bəzi yerlərdə
isə suvağın tökülməsinə baxmayaraq, hər
halda bərpa işlərinin nəticəsi göz
qabağındadır. Amma türbənin ətraf
ərazilərindəki tör-töküntü, zibillik, yəqin
ki, açılış üçün
hazırlanmış taxta istirahət köşklərinin
sınıq-salxaq görünüşü, həmin təntənəli
açılışdan sonrakı aylarda buraların
baxımsız qaldığını büruzə verir.
Bizə bələdçilik edən sakinin Türbə ərazisindəki
mövcud vəziyyəti, bura nə üçün ziyarətçilərin
buraxılmadığı, ərazidə çayxana kimi
tikilmiş obyektin niyə işləmədiyi və s. bu kimi
hallarla bağlı danışdıqlarını burada təkrar
etməyi lazım bilmirəm. Amma heç
cür ağla, məntiqə sığmayan, tariximizə
hörmətsizlik, təhqir saydığım vəziyyəti
diqqətə çatdırmağı zəruri hesab edirəm.
Bərdə türbəsi, inşası - bəzi mənbələrə
görə eramızdan əvvələ, yaxud da IV-VI əsrlərə
aid edilən Bərdə Torpaqqala adlı müdafiə
qurğusunun içərisində yerləşir. İlk
baxışda bu torpaq-palçıq qala nə
üçünsə nəzəri cəlb etmir, yalnız
türbədən sonra ətrafa diqqət etdikdə onun həqiqətən
o qədər də hündür olmayan, palçıq
divarların içindəki ərazidə yerləşdiyini
görürsən. Bu diqqətsizliyə bir səbəb
qala divarının alçaq olmasıdırsa, əsas səbəb
onun hər tərəfdən az qala
bitişik tikilmuş yaşayış evləri ilə əhatə
edilməsidir. Dövlət tərəfindən qorunan bu
Qala-abidənin bir küncü isə tamamilə uçurulub,
özü də insan əli ilə! Belə ki, qonşuluqda
yaşayan bir kəs, görünür ki, lap yuxarı səviyyədə
icazə alaraq (bu işi icazəsiz görmək olarmı?)
evini böyütmək məqsədilə qala divarının
bir hissəsini söküb və evini abidə ərazisinin
içinə salıb. Bələdçimizin
dediyinə görə, son vaxtlara qədər qalanın
divarlarında və xüsusilə künclərində
gözətçi bürcləri varmış. Həmin
bürclərdən birini məhz həmin bu
"imtiyazlı" ev yiyəsi
söküb və beləliklə, öz evinin bir hissəsini
"tarixiləşdirib". Qalan bürclərin
vəziyyətini fotolardan görə bilərsiniz.
Nə deyəsən? Nə edəsən?
Alban dövlətinin varisi olduğumuzu bu
dövlətin paytaxtına - Partava-Bərdənin ən qədim
memarlıq nümunəsinə belə münasibətimizləmi
sübut edirik? Bu torpaq qalanın kiçik
bir divar parçasının cild-cild yazılan kitablardan,
ağzı köpüklü nitqlərdən daha
inandırıcı olduğunun fərqinə
varırıqmı?
Tarixi Bərdənin
qədim Qala divarları zibilliklər,
çürümüş ağac-yarpaq təpələri
içində itib-batırkən, qonşu evlərin, su
çənlərinin, saysız dəmir boruların, təsərrüfat
tikililərinin "təcavüzünə" məruz
qalırkən müasir Bərdənın "tarixisayaq" üslubda
tikilmiş möhkəm, hündür daş
hasar-divarlarını necə qəbul edəsən? Tarixə ehtiram, yaxud sadəcə təqlid kimi?!
Bəlkə elə bu səbəbdən və elə
yaxşı ki, vaxtilə Böyük İpək yolunun
üstündə yerləşən, şöhrəti əsrləri
aşan Bərdəyə bu gün turist axını təşkil
edilmir? Bəlkə elə buna görə Bərdə
qalasının qapısı günlərlə, aylarla
bağlı qalır? Öz tariximizə həqiqi
varislik etməyi bacarmırıqsa, bəlkə doğrudan da
bunu, heç olmasa başqalarına nümayiş etdirməyək?
Dövlət tərəfindən qorunan (belə qorunan!)
qala divarlarının özlərinin tarixən möhkəm və
davamlı olacağı ümidi ilə buranı tərk
edirik. Bərdə sakinləri kimi həm öz
gördüklərindən, həm də biz - qonaqların əhvalının
pozulmasından qanı qaralmış qohumlarım - "Gedək,
daha bir tarixi yerə baxın, ora burdan abaddır" deyə məni
və rəfiqəmi ruhlandırmağa
çalışır. Gedirik...
***
Bərdənin tarixi abidələri ilə
tanışlığımızı davam etdiririk və
"İmamzadə" memarlıq kompleksinə gəlirik. Kompleks şəhərin
mərkəzində qəbiristanlıq ərazisində yerləşir
və İmamzadə türbəsi ilə məşhurdur.
Ehtimal olunur ki, türbədə İmam Cəfərin
qız nəvəsi hansısa İsmayıl adlı bir şəxs
dəfn olunub, onun qəbri ətrafındakı məscidi isə
İbrahim adlı bir bərdəli tacir tikdirib. El içində həm də "İbrahim" məscidi
adlanan bu abidənin və türbənin dəqiq tikilmə
tarixi məlum deyil, XII, yaxud XIV əsrlər göstərilir,
sonrakı əsrlərdə onun bir neçə dəfə bərpa
olunduğu bildirilir. İstənilən
halda məscidin də, içindəki qəbrin, ətrafdakı
tikililər və qəbirlərin də vəziyyəti bu
kompleksin abad saxlanıldığı və yaxşı
qorunduğundan xəbər verir. Türbəyə
gedən yolda sıra ilə qəbirüstü daşlar
düzülüb. Əsasən XIX əsrdə
yaşamış insanlar haqda məlumatların (adı,
yaşı, ölüm tarixi, Qurandan ayələr və s.) ərəb
hərfləri ilə yazılmış bu baş
daşlarının sinə daşları kimi səliqə ilə
yan-yana yerləşdirilməsi belə düşünməyə
əsas verir ki, qəbiristanlıqda bərpa işləri
aparılarkən, görünür ki, yazıları yaxşı
saxlanmış bu daşları qəbirlərin üzərindən
götürərək yenidən nizamla düzüblər.
Başdaşlarının üzərindəki yazıların
latın əlifbasına keçirilərək
kiçik lövhələrdə ayrıca göstərilməsi
də bu işin məhz kompleksin bərpası zamanında
görüldüyündən xəbər verir. Köhnə qəbir daşlarının bu cür
"istifadəsinin" nə qədər münasib
olduğunu qiymətləndirməkdə çətinlik
çəksəm də, hər halda bu işin qəbiristanlığın
qədimliyini (tarixiliyini) göstərmək fikri ilə
görüldüyünü düşünürəm.
Ətrafa nəzər salırıq. İri, qara mərmər baş daşları bu qəbiristanlığın
yalnız tarixi olmadığını göstərir. Qohumlarım Bərdənin ayrı-ayrı
tanınmış, hörmətli ailələrinin nümayəndələrinin
dəfn olunduğu qəbirlər arasında gəzirlər,
şəkillərinə baxırlar, onların çoxunu
tanıyırmışlar, haqlarında ehtiramla danışır,
ruhlarıma rəhmət oxuyurlar. Sinə
daşlarına həkk olunmuş yazılardan, şeir
parçalarından bu qəbirüstü abidələrin əksəriyyətinin
mərhumların övladları tərəfindən
qoyulduğu məlum olur. Məscidin hər
iki tərəfində mərasim keçirmək
üçün yanları açıq, üstüörtülü
geniş tikililər var ki, onları da Bərdənin bir
imkanlı sakini ehsan olaraq inşa edib. Bir qədər
kənarda İbrahim məscidinə bənzər, iki minarəli,
günbəzli, bu yerlərin memarlıq uslubuna uyğun
sarı kərpiçdən inşa edilmiş, lakin daha
kiçik ölçüdə bir tikili görürük.
Məlum olur ki, bu da Bərdənin çox
hörmətli bir sakininin şərəfinə
övladları tərəfindən ucaldılmış sərdabədir.
Bütün bu möhtəşəm tikililərin, qəbirüstü
abidələrim arasında diqqətimizi qəbiristanlığın
düz ortasında olan birmərtəbəli, köhnə, sadə
görünüşlü, bir günbəzli kərpiç
bina cəlb edir. Üstünə böyük bir məlumat
lövhəsi vurulub. Yaxınlaşıb oxuyanda gözlərimə
inanmıram... Bir də oxuyuram: "... Bəhmən
Mirzə türbəsi. 1880-ci ildə ...." Söhbətin
Qacarlar sülaləsinin tanınmış nümayəndəsi,
İran şahı Fətəli şahın nəvəsi, Cənubi
Azərbaycanın hakimi, vəliəhd Abbas Mirzənin oğlu,
ömrünün mürəkkəb bir kəsiyində həyatında
kəskin dönüş etmiş, Rusiya imperatorluğunun himayəsinə
girmiş və taleyini əbədi olaraq Qarabağla
bağlamış şahzadə Bəhmən Mirzə Qacardan
getdiyi aydındır. Düzü, onun
Şuşada məskən saldığını bildiyimdən
dünyasını dəyişdikdən sonra elə orada dəfn
olunduğunu düşünürdüm. İndi öyrənirəm
ki, bütün Qarabağı qarış-qarış gəzən
Bəhmən Mirzə Bərdəni çox sevərmiş və
ahıl çağında, 1880-ci ildə burada, İmamzada
türbəsindən bir qədər aralıda özü
üçün o zaman üç gümbəzli -
üç otaqlı bu türbəni tikdirib və
oğlanlarına həmin türbədə dəfn
olunmasını vəsiyyət edib. 1884-cü
ildə onun bu vəsiyyətinə əməl olunub.
Təbii
ki, türbənin içinə keçmək istəyirik,
kiçik göy rəngli taxta qapının üstündəki
qıfıla baxmayaraq, onun açıq olduğuna sevinirik... Və
bütün bu qəbiristanlıq ərazisində
gördüyümüz abadlıq, təmizlik, möhtəşəmlikdən
sonra qarşımızda açılan mənzərədən
acı bir heyrətə gəlirik!
Üç
kiçik, iç-içə otaqların hamısının
divarları və bir-birinə birləşdirilmiş gümbəz-tavanların
hər üçü nəmişlikdən kif
bağlayıb, rəngləri solub, suvaqları
tökülüb... Görünür, tikildiyi
vaxtdan türbənin içinə əl gəzdirilməyib.
Üç otaqdan ikisinin günbəzi xaricdən
sökülsə də, içəridə dairəvi tavan
şəklində qalır. Birinci,
giriş qapısı olan otağa yəqin ki, nə vaxtsa
kompleksin həyətinə vurulmuş, indi isə
çıxardılmış "İbrahim məscidi"
adlı geniş məlumat-lövhə qoyulub. Görünür ki, bu lövhəni atmaq, yaxud harasa
aparmaq istəməyərək Bəhmən Mirzənin
türbəsinin bu boş otağını anbar kimi istifadə
ediblər. İkinci otaq boşdur. Yalnız üçüncü otağın
divarlarına nəstəliq xətti ilə Quranın ayələri
yazılmış 6 qara mərmər lövhələr
hörülüb. Mütəxəssislərin
fikrincə, bu ayələr iztirab, təlaş, həsrət və
sarsıntılarla dolu ömür yaşamış bir şəxsə
aid edilə bilər. Və elə bu otaqda
da həmin ayələrin məzmununa uyğun bir həyat
yaşamış şəxsin - Bəhmən Mirzənin məzarı
yerləşir. Lakin məzarın
görünüşü Bəhmən Mirzənin keşməkeşli
həyat yolu haqda hər hansı fikirləri arxaya qoyur.
Üstü
palçıqla örtülmüş və bəzi yerlərdə
çat vermiş bu məzarın doğurduğu təəssüratı
sözlə ifadə etmək mümkün deyil. Qəbrin
üzərində aliminium "profil" və şüşədən
quraşdırılmış "sarkofak" təyinatlı
örtük bu türbəyə son dövrlərdə
ayrılan "diqqətin" yeganə nişanəsidir.
Şüşənin iç tərəfdən damcılarla
örtülməsi bu qurğunun hava buraxdığını,
nəm çəkdiyini və qəbrin üstündəki
palçıq çatların da bu səbəbdən yarana
biləcəyini göstərir. Burada istər-istəməz
Şüvəlanda, Gəncədə və digər yerlərdə,
elə Bərdənin özündə müqəddəslik
zirvəsinə qaldırılaraq ziyarətgaha
çevrilmiş qəbirlərin üstlərinin və
onların üzərində ucaldılmış məqbərələrin
İrandan məxsusi dəvət olunmuş mütəxəssislər
tərəfindən kaşı, güzgü və digər
elementlərlə bəzədilmiş zəngin və təmtəraqlı
görkəmi ilə müqayisə etmək istəyi
doğur...
Tarixi
şəxsiyyət Bəhmən Mirzənin xatirəsinə bu
qədərmi ehtiram yoxdur?...
Qacarlar dövlətinin məhz Azərbaycan dövləti
olduğunu ağız dolusu sübut etməyə
çalışan bir ölkənin məsullarının və
alimlərinin Şimali Azərbaycanı bilavasitə Qacarlar
sülaləsi ilə bağlayan ən yüksək mənsəbli
şəxsin - şahzadə Bəhmən Mirzənin qəbri
və sərdabəsi bu vəziyyətdəmi
saxlanılmalıdır?
Bəhmən Mirzənin qəbrinə olan bu izahedilməz
münasibəti nə ilə izah etmək olar? Doğrudanmı
bu Şahzadənin öz həyatının ən
mühüm seçiminə - Rusiya təbəəliyinə
keçməsinə İranda verilən mənfi qiymətlə?
Yaxud həmin mövqedən çıxış edən bizim
də bəzi tarixçilərimizin bir şəxsiyyətin həmin
hərəkətini az qala satqınlıq,
xəyanət kimi qiymətləndirməsi ilə?
Yox!
Əlbəttə ki, yox! Təbii ki, yox! Bəhmən
Mirzənin heç də Rusiya torpağına deyil, Azərbaycan-Qarabağ
torpağına köçdüyü və bu tayda Qacarlar
qolunun bütöv bir nəslinin əsasını qoyduğu həqiqəti
danılmazdır. 38 yaşında İran sarayında
şahzadə qardaşlar arasında hakimiyyət davası nəticəsində
həyatını və ailəsini xilas etmək məqsədi
ilə İranın siyasi həyatında iştirakdan əl
çəkmək qərarını vermiş Bəhmən
Mirzə Çar Rusiyasına pənah gətirmiş və
öz hərəmləri (7 xanımı), o vaxt hələ 19
övladı və yaxın ətrafındakılarla
Şuşada məskunlaşmışdır. Öz
dövrü üçün İranın artıq
tanınmış simalarından olan bu şahzadə Rusiya
hökuməti tərəfindən böyük şərəf
və dəbdəbə ilə qarşılanmış,
şah ailəsi üzvü kimi ən yüksək səviyyədə
titullara və təqaüdə layiq görülmüş,
ona Rusiyanın istənilən güşəsində
yaşamaq hüququ verilmiş, övladları
üçün İmperiyanın bütün qapıları
açıq olmuşdur. Dövrünün
işıqlı şəxsiyyətlərindən olan Bəhmən
Mirzə də bütün bu imtiyazlardan layiqincə
faydalanmışdır. İrandan özünün
kitabxanasını və xəzinəsini Şuşaya
köçürə bilən Bəhmən Mirzə burada
tarixə dair kitablar, müxtəlif həcmli əsərlər
yazmış, əlyazmalar şəklində tarixi bir irs
qoymuş, rəsm əsərlərindən ibarət zəngin
kolleksiya toplamış, bütün Qarabağın ictimai-mədəni
həyatında yaxından iştirak etmişdir. Siyasi xadim və
sərkərdə kimi təhsilin və hərb sənətinin
əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirən Bəhmən
Mirzə bu tayda sayı 31-ə çatmış
oğlanlarına və çoxsaylı oğlan nəvələrinə
Rusiyanın ən ali təhsil
ocaqlarında mükəmməl Avropa təhsili vermişdir. Bu nəsildən yetişən Qacar soyadlı onlarla
hərbçi Rusiya ordusunda xidmət edərək ən
yüksək rütbələrə - general, polkovnik və s.
çatmışlar. Bu oğullar Azərbaycanın
nüfuzlu ailələrinin qızları ilə evlənmiş
və Qacarlar nəslinin yeni - Qafqaz - Şimali Azərbaycan zadəgan
qolunun əsasını qoymuşlar. Məsələn,
onlardan biri, Xanbaba Mirzə Qacar Mirzə Fətəli Axundovun
kürəkəni olmuşdur. Bəhmən Mirzənin 32
qızı da istər Qacarlar sülaləsinə məxsus,
istərsə də bu tayın - Qarabağ, Gəncə,
Naxçıvan və s. bölgələrin adlı-sanlı
ailələrin gəlinləri olmuş və neçə-neçə
nəsilləri ana tərəfdən Qacarlar soyadına
bağlamışlar. Məs., Azərbaycanın
görkəmli dövlət xadimləri, ata tərəfdən
də Qacar sülaləsinə məxsus İsmayıl Xan və
Adil Xan Ziyadxanovların anası Bəhmən Mirzənin
qızı idi. Bu qızlardan birinin
Qarabağın məşhur Bədəlbəylilər ailəsinin
gəlini olduğu bəllidir. Bu sıradan
saysız nümunələr gətirmək, adlar çəkmək
olar. Ümumiyyətlə, Qarabağda Bəhmən
Mirzə Qacar nəsli ilə bu və ya digər dərəcədə
qohum olmayan ailə, yəqin ki, tapılmaz.
Bəhmən Mirzənin Qacar soyadı daşıyan
onlarla hərbçi oğul və nəvələri
haqqında hərb tariximizə dair kitablardan geniş bilgilər
almaq olar.
Xüsusi vurğulayaq ki, onların böyük hissəsi
Cümhuriyyət dövrü yaradılan Azərbaycan milli
ordusunda xidmət etmiş, bolşevik işğalı ilə
barışmamışdı...
İndi
bu böyük və şərəfli Qacarlar ailəsinin
başçısı - Bəhmən Mirzə Qacar - haqq
dünyasına qovuşduğu 135 ildən sonra bərbad hala
düşmüş sərdabəsinin divarlarına ən
azı əhəng çəkilməsinə, qəbrinin
üstünə də ən ucuz aqlay daşından heç
olmasa sinə daşı qoyulmasına da layiq olmadımı?
Bəhmən Mirzənin 63 övladından törənmiş,
bu gün Qacar soyadı daşıyan, yaxud Qacarlar ailəsinə
mənsubluğu ilə fəxr edən saysız varislər,
haradasınız? Öz ulu babanızın qəbrini
heç ziyarət edirsinizmi? Onun nə vəziyyətə
düşdüyündən xəbəriniz varmı?
Burada, Bəhmən Mirzə türbəsinin, üstündəki lövhədən məlum oldugu kimi, "dövlət tərəfindən qorunması" faktı işləmir. Bu növ abidələrin bərpasına böyük vəsait ayıran Dövlətin qorumağı həvalə və etibar etdiyi məmurların həmin abidələrə ögey, formal (Bərdə divarları kimi), səhlənkar və biganə (Bəhmən Mirzə türbəsi kimi) münasibəti göz qabağındadır. Onlar bu abidələri özününki saymır, doğma bilmir. Bəzi istisnalarla, təəssüf ki, bir çox tanınmış şəxsiyyətlərimizin (xüsusilə yaxın keçmişdə yaşamış və iz qoymuş) anılması, xatirələrinin yaşadılması çox vaxt onların övladlarının, özü də nüfuzu, mənsəbi, yaxud ən azı imkanlı olması sayəsində mümkün olur. Bu, bizim bu günümüzün böyük təəssüf və ağrı doğuran gerçəkliyidir. Elə isə bəlkə Bəhmən Mirzənin türbəsini, onun sahibinin adına layiq bir hala salmağı dövlət məmurlarına deyil, bu qəbirə yiyə durmağa hazır olan varislərinə tapşırsınlar?! Bəlkə bu işi elə Bərdə ictimaiyyətinə, öz ata-babalarının yatdığı torpaq üzərində böyük ehtiramla sərdabələr tikən, qara mərmərdən daşlar qoyan və son övladlıq borcunu yerinə yetirən ləyaqətli Bərdə oğullarına həvalə etsinlər...
Mənim eyhamla səsləndirdiyim
bu fikirləri birmənalı qəbul edən qohumum, dövlətin
icazəsi olarsa, Bəhmən Mirzənin türbəsini və
içindəki qəbri abadlaşdırmağı hər bir
bərdəlinin özünə şərəf hesab edəcəyini
bildirir. Bütün bu zaman ərzində bizi
müşayiət edən yerli molla, "Ay bacı, əslində,
İslamda dəbdəbəli qəbir tikmək, heykəl
qoymaq yasaqdır" - deyə söhbətimizə müdaxilə
edir. Müsəlman aləmində qəbul
edilmiş bu münasibətin Azərbaycan gerçəkliyində
nə qədər əks qavranıldığı və ifrat
miqyaslar aldığı faktı qarşısında
mollanın sözlərini Bəhmən Mirzənin türbəsinin
bu hala düşməsinə imkan vermiş şəxslərə
bəraət qazandırmaq cəhdindən başqa
cür qiymətləndirə bilmirəm.
525-ci qəzet.-2019.-23 yanvar.-S.4.