İLK CÜMHURİYYƏTİMİZ: OLMUŞLAR VƏ DÜŞÜNCƏLƏR

Neçə min illik dövlətçilik tariximizdə ilk dəfə “Azərbaycan” adlı müstəqil dövlətimizi - Xalq Cümhuriyyətini yaratmış, qısa müddətdə olsa da şərəflə yaşatmış və dünyaya tanıtmış istiqlal mücahidlərimiz məcburi fasilə dövründə mühacirətdə nələr yazmış, nə düşünmüş, bizlərə nəyi vəsiyyət etmişlər - oxuyaq, düşünək, onlarla və bu günümüzlə fəxr edək!

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

TÜRK HARSI TƏHLÜKƏDƏ

Bakıda intişar edən türkcə və rusca “Komunist” qəzetələri qızıl rus istilası altında bulunan Sovet Azərbaycanında türk hars və irfanının təhlükəyə məruz bulduğunu göstərən bir qaç həvadis nəşr eyləmişlərdir. Qəzetələrin əhəmiyyətsiz və ələladə həvadis qismində dərc olunan bu yazıları oxurkən milli hars və istiqlal əndişəsi ilə mütəhəyyic (həyəcanlı) bulunan bir insanın irkilməməsi qabil degildir.

240 №-li “Komunist” qəzetəsində “Türklər arasında savadsızlığın təsviyəsi məsələsi” ünvanı altında “V.B.” imzası ilə bir yazı nəşr edilmişdir. Bu yazıya nəzərən “İlk sırada türklər arasındakı savadsızlıq (oxumaq, yazmaq bilməmək) təsviyə olunmalıdır”. Fəqət bu zərurəti düşünürkən, qəzetənin yazdığına görə, sovet harsçılarının qarşısına pək mühüm bir məsələ çıxıyormuş: “İştə nədən başlamaq lazım”. V.B. əfəndi “Türklər arasındakı savadsızlığı türkcə və yeni əlifba ilə təsviyə etmək məsələsinə kimsə etiraz etməyəcəkdir” əqidəsini nikbinanə bəyan etdigi halda, həqiqətin bu “əqidə” xilafında zühur etdigini 2 sətr aşağıda bizzat kəndisi təsbit etmək zərurətində qalmışdır.

Savadsızlığın təsviyəsi “türkcəmi, türkcə-rusca bərabərmi, yoxsa sadə ruscamı olmalıdır?” qəziyyəsi, anlaşılan “məhafili” (toplantıları) işğal edən ən mühüm məsələlərdən birisi imiş. V.B. əfəndiyə görə isə “Bu məsələ əcələ surətdə həll edilməli” imiş.

Mövzu bəhs yazının mütəmmim (son söz) məlumatından anlıyoruz ki, məsələnin sadə rusca olaraq təsviyə edilməsi haqqındakı “həyati cərəyan” epey qüvvətli imiş. Şöylə ki: “Sanki tədqiqlər, türklərdən bir çoxlarının öz savadsızlıqlarını ana dilində degil, rusca təsviyə etməyə çalışdıqlarını göstəriyormuş”. “Əski türk əlifbası ilə zor bəla ilə oxumaq, yazmaq öyrənən türk, öz savadsızlığını yeni türk əlifbası ilə deyil, başlıca olaraq əski türk əlifbası və yaxud rusca ilə təsviyə etməyə çalışıyor”muş Şöylə ki: “Bu il təsviyə məntəqələrinin rusca şöbələrində rusca bilməyən epey türk müdavimləri var”mış.

Türklər arasındakı “savadsızlığın türkcə təsviyəsini təbii görən V.B. əfəndi belə savadsızlığı təsviyə məsələsində “məcburi təlim üsulu qəbul olunmaz və hər kəsin istədiyi yerə getməsi caiz görülürsə, Bakı Maarif şöbəsi, heç olmazsa, ruscanın türklərə iyi surətdə təlim edilməsi məsələsinə diqqət yetirməlidir” - deyir. Yoxsa “sərf olunacaq paraların faydasız olacağına və rusca təlim alan türklərin avara qalacağına” təəssüf edir.

Diqqət edilirsə bu yazıda iki mühüm məsələ çıplaqlığı ilə təsbit edilmişdir: Azərbaycan, rus harsı ilə türk harsının mücadiləsinə səhnədir. Bu mücadilədə rus harsı qalib gəlir və bu qələbəni ruscaya təmin edən şey, bilxassə latın hərfinin tətbiqidir. Oxumaq yazmaq ehtiyacında bulunan əmələ ya əski əlifbayı və yaxud ruscayı tərcih ediyordu. Bolşevik harsçıları tərəfindən təsis olunan türkcə “Savadsızlığı təsviyə” məktəbləri əksəriyyətlə və bəlkə də ümumiyyətlə yeni əlifba, yəni latınca üzərinə təsis olunduğundan, bu işə yaramaz bir yazıyı öyrənməkdən isə, əməli (təcrübi) əmələlər, ruscanı tərcih edirlər. Nə üçün deyə sorsanız. Çünki latınca yazısı ilə oxumağı öyrənən əmələ mədəni və həyatı ehtiyacını rəf üçün oxuyacaq hansı kitabı bulur, deyə düşünmək məcburiyyətindədir. Halbuki rusca öyrənirsə “mümtaz və zəngin” bir lisanın anahdarını əldə edir ki, bu lisanda hər türlü əsərləri bulduğu kimi, üstəlik olaraq haiz olduğu “Oktyabr qüdsiyyətindən” də fayda görə bilir.

Şu şərait daxilində, əksəriyyətlə quru göstərişdən ibarət bulunan Sovet maarif icraatından Azərbaycan türk xalqının nə surətlə istifadə etdiyini göstərən digər bir fəqərəyi də “Bakinski raboçi” qəzetəsində buluyoruz. Bu qəzetənin yazdığına görə “oxumaq, yazmaq öyrənən” mərkəzlərdən çıxan köylülərdən bir çoxu bir az zaman keçdikdən sonra, bütün öyrəndiklərini unudur, təkrar “cahil” qalıyorlarmış. Qəzetə bu “müəssif hadisəni” köylünün oxumaq üçün ehtiyac və səviyyəsinə müvafiq kitab bulamaması ilə izah edir. Bu yoxsulluq ərəb hərfləri ilə basılan kitablar haqqında 100-də 90 dərəcədə doğru isə, latın hərfi ilə basılan kitablar üçün 100-də 100 dərəcəsində doğrudur. “Bakinski Raboçi” qəzetəsinin təsbid etdiyi “təcrübə”nin hökmü yalnız köylülərə deyil, latın hərflərinin tətbiqindən sonra, şəhərlilərə də şamil olacaqdır. Nəticədə türkcəyi, istər-istəməz unudan Azərbaycan xalqı qolay öyrənə bildiyi nisbətində çabuq da unudulan və həyatı ehtiyacları təmin imkanında bulunmayan bir “aləti” tərklə, daha müəssir və faydalı bir silahı, yəni ruscayı öyrənməyə və qullanmaya məcbur qalacaqdır. V.B. əfəndinin rusca kurslarında türk müdavimlərinin epey qalabalıq təşkil etdikləri haqqındakı rəddi qəbul olmayan müşahidəsi bolşevik maarif siyasətinin bu müdhiş istiqamətini göstərməkdədir.

Qızıl imperyalizmin Şərq millətlərinə hürriyyət və istiqlal gətirdiyi haqqındakı yalançı şüarları iştə bu kimi nəticələrə dayanır. Çarizmin qabaqca icra etdiyi “ruslaşdırma” siyasətini o, yıldızlı “latınlaşdırma” surətilə təmin edir.

Xain türk komunistləri türk harsında latın hərfini qəbul etmək kimi mühüm bir istihalə dövrünə səbəbiyyət verən əsaslı bir islahat təşəbbüs etdikləri zaman, heç olmazsa, türk harsı ilə rəqabətdə bulunan ruscanın tamamilə məni (qadağan) olmasa da təmsil təhlükəsini azaldacaq tədbirlər ittixaz etsəydilər qismən olsun, səmimiyyətlərinə inanardıq. Halbuki bir tərəfdən 3 gün sonra unudulduğu kəndi müşahidələri ilə sabit və əhali tərəfindən istiqlal edildiyi vaqe olan latın hərflərini tətbiqə qalxışdıqları bir zamanda, maarif komisarı Quluyev, “mədəni və müqəddəs” bir lisan olmaq üzrə, ruscanın, ibtidai məktəblərə varıncaya qədər, bütün Azərbaycanda təmimi üçün layihə hazırlayır.

Türk hars və ürfanına (adətinə) bundan daha mühüm və daha mühlik bir zərbə təsəvvür oluna bilirmi?!... Millətin ən mühüm amil, ən bariz bir timsalını təşkil edən lisana qarşı ən dəni bir sui-qəsdi icra edən xain bir sistemin milli hürriyyət və istiqlal şüarına xadim və dost bir qüvvət olduğuna hala inanan varmıdır?.. Bolşevizmin milliyyət proğramını ən iyi tətbiq edən bir qüvvət olduğunu dava edən yalançı pəhlivanlar bu həqiqət qarşısında olsun utanmazlarmı?!...

M.Ə. (Rəsulzadə)

“Yeni Qafqasiya”, 16 qanuni-əvvəl (dekabr) 1926, №5-6

AZƏRBAYCAN KÖYLÜSÜNÜN ÇƏKDİGİ MƏZALİM

Sözü ta başdan bolşeviklərin kəndilərinə verəlim. Siz şübhəsiz ki, komunistlərin köylülərə topraq verdiklərini eşitmişsinizdir. Halbuki Azərbaycan komunistlərinin sər-amədanından (başçılarından) olub firqə heyəti mərkəziyyəsinin katibi-məsulu mövqeində bulunan Ruhullah Axundov, məsul bir firqə ictimaində söylədigi nitqində “köylüyə daha topraq vermədiklərini” etiraf eyləmişdir (“Bakinski raboçi”, № 268), 20 təşrini-sani (noyabr) tarixli “Trud” (Bakıda intişar edər) qəzetəsi “ərazi təqsimatına aid işlərin hala ikmal etmədigi” üzündən köylülər arasında daimi ixtilaflar zühur etdigindən bəhs ediyor.

Azərbaycan ziraət şəraiti ilə aşina olanlar bilirlər ki bu məmləkətdə topraqdan ziyadə su məsələsi vardır. Azərbaycan ziraəti suvarma inşaatına bağlıdır. Halbuki bolşevik istilasından sonra suvarma inşaatı təmir görmədigindən kanallar pozulmuş, makinalar durmuş, nəticədə zavallı köylünün əli qarnında qalmışdır. Eyni Axundov eyni nitqində “Su məsələsinin də hala həll edilmədiginə” mütəəssivdir. “Trud” qəzetəsi isə bu xüsusda eyni ilə şunları yazmışdır: “Köylərin əksəri susuzluqdan müztəribdirlər və bütün ümidlərini yağmura bağlamışlardır. Xarab bir hala gələn su kanallarını, bəndlərini və axarlarını təmir etmək lazım”.

Toprağı nöqsan, suyu yox köylünün, ziraətin 3-cü mühüm ünsürünü təşkil edən amili nə halda? Heyvanı varmıdır? Axundovun məlum nitqində bu cəhəti təsvir edən bir cümlə vardır: “İmperyalist və milli müharibələr nəticəsində atsız qalan köylülərin sayı xeyli artmışdır”. Rıkov Moskvada söylədigi nitqlərindən birisində atsız köylülərin yüzdə 20 və bəzi yerlərdə yüzdə 40 nisbətində olduğunu göstərmişdir. Axundov bu xüsusda rəqəm və nisbət göstərmiş olsaydı, bu nisbətən Azərbaycan lehinə olmayacağı mühəqqəq görülürdü. Həm Azəri köylüsünün bu məhrumiyyəti deyildiyi kibi, imperyalizm və milli müharibələr nəticəsində degil, Qızıl Ordunun istilası və bu ordunun iqa (vurma, salma) eylədigi daxili müharibələr üzündən iləri gəlmişdir.

Topraqsız, susuz və heyvansız bir halı-pərişanda bulunan Azərbaycan köylüsü bu sənə hökumətə “büdcə”nin təyini ilə 6 milyon rubləyə qərib vergi verməli idi. Bu, sözdə, köylüdən istizah (tələb) olunan yeganə vergi idi. İsmi belə ora qəzetələrinin təbirincə “vahid köy təsərrüfat vergisi”dir. Bu “vahid” vergiyi köylüdən ala bilmək üçün nə kibi tədbirlərə təvəssül edildigini və nə vəhşətlər icra olunduğunu biz, keçən nüsxələrimizdə səbt etmişdik. Vergisini verməyən köylünün hökumət tərəfindən evinə atəş verildigi komunist mətbuatınca da tövsiq olunuyor. “Bakinski raboçi”nin təşrini-əvvəl (oktyabr) tarixli nüsxəsində “Salyan zorbaları” ünvanı ilə yazılan bir fəqərədə “Kəndisini istənilən vergini ifayə məcbur etmək üçün nahiyə milis komandanı, Kərbəlayi Hüseyin Rüstəm oğlunun evini yaxmışdır” deyilir. Vergi təxsildarlarının köylüyə rəva gördüyü işkəncə, məzalim və təhqir nəticəsində eyni qəzetə “köylülərin evlərini tərk etməklə ormanlara qaçışdıqlarını” da təsvir edir.

Təsvir olunan böylə bir halı-pərişanidə adam başına 3 altun rübldan ibarət olan vergini heç şübhəsiz ki bir köylü qolaylıqla verəməz. Fəqət məsələ bu 3 rubləyə inhisar etmiş olsaydı, bəlkə də köylü nə köyünü tərk edər, nə də evini yaxdırar idi. Anlaşılan vergi yalnız göstərilən bu 6 milyon miqdarında deyildir. Verginin ismi “vahid” isə də, həqiqətdə, yenə bolşevik mətbuatından anlıyoruz ki, bu, fəqət bir sözdən ibarətdir. Köylü ən azı 10 türlü vergiyə tabedir. (“Trud”, 20 noyabr) Bunlardan əlavə köylü “kəndi arzusu” ilə bir taqım “könüllü vergilər” verir. Fəqət bu “arzu”nun “icbari” pərdələməkdən başqa bir şey olmadığını yenə Bakı qəzetələri kəndiləri mütərifdirlər. Bunlardan başqa Azərbaycan köylüsü posta-nın şövqi yollarını təmiri və komunist məmurların nəqli kibi biyar mükəlləfiyyətlərini dəxi ifa etməkdədir. (“Bakinski raboçi”, №261)

İştə bütün bu vergi və təkəllüfü (rəsmiyyətçiliyi) ödəmək üçün qarısının həbsindən, evinin yanmasından yaxasını sıyıran köylü var yoxunu bazara çıxarmaq zərurətində qalır. Bu zərurətlə o 300 rubləyə dəyər atını 50 rubləyə, 15 rubləyə gedən qoyununu 5 rubləyə, 60 rubləyə gedər inəyini 20 rubləyə satır. (“Komunist”, 17 noyabr)

Çəkilməz vergini bu qədər zaiyətlə tədiyə edən köylü, Sovet idarəsinin ufaq ticarətə ehmal eylədiyi təkalif üzündən dəxi mütəzərrər olmadadır. Məlum olduğu üzrə hökumət xüsusi ticarəti min türlü tədbirlərlə meydandan çıxarıb təvziatı (əvəzini) kooperativlər vasitəsi ilə icra etmək əməlindədir. Bu əməlin qüvvədən feilə gətirilməsi üçün Azərbaycan Sovet hökuməti yalnız 30 min köylüyü kooperativə əza yapa bilmişdir. (Axundovun nitqindən) Azərbaycanda isə 2 milyonu mütəcaviz köylü var. Demək ki 1.970.000 köylü hala xüsusi tacirlərin müştərisidir. Mahut (məmur) Axundov bizə kooperativ fiatları ilə xüsusi ticarət fiatlarının fərqini gös-tərir. Kooperativdə petrolun funtu 4-7 qəpik ikən dükanda 20 qəpik imiş. Şəkər kooperativdə 40 qəpik ikən dükanda 90 qəpik imiş. Demək ki hökumətin zorla tətbiq etdiyi kooperativ siyasəti daha nəticədə köylü üzərinə təhmil edilmiş bir növü qeyri müstəqim vergi hökmü alır.

İştə bolşevikləri köylü hökuməti deyə tələqqi edənlərə köylünün, kəndilərindən çəkdiyi bəlanın səbəblər səbəbini təşkil edən iqtisadi sıxıntısı! Təbiidir ki, bu sıxıntı ilə o, maddətən, qabil deyil, məmnun olamaz. Mənəviyata gəlincə, camii klub halına qonulan bir köylünün halını artıq siz düşününüz. Bu isə bizim uydurduğumuz bir istinad deyil, eyni Axundovun etirafatı cüzində təsbid edilmiş bir həqiqətdir. Kənd özəklərinin müşavirəsində irad eylədiyi nitqinin bir yerində Axundov eyni ilə şu sözləri söyləmişdir: “Köylərin bəzilərində məscidləri kulub etmək kimi hallar vüqua gəlmişdir. Məsəla, Şamaxı kibi mütədəyyin və mütəəssib bir qəzada bəzi köylərdə məscidləri döndərib klub etmişdirlər. Və yoldaşlar diyorlar ki köylülər kəndiləri buna razı olmuşlar. Halbuki Türkcə bu söz həqiqətən bir az uzaq görünür. Məscidin klub edilməsinə mütədəyyin və mütəəssib köylülərin razı olduğunu demək doğru deyil”. (“Komunist”, №264)

Qəribədir ki, Axundov, Moskvada Molotov, “köylülərin hissiyyati-diniyyəsinə qarşı cəbhədən hücum etmək fayda vermədi” tezisini ortaya qoymadıqca “məscidin kuluba döndürülməsi caiz olmayacağını” qətiyyən ağlına gətirməmişdir. Şimdi isə “Köylülər razı olursa məscidi yalnız məktəbə döndərməyi” caiz görüb, kulubu qətiyyən yaxın buraxmayır və “Din ilə mübarizədə pək ehtiyatlı olmalıyız” deyir.

Fəqət nə qədər ehtiyatlı olsanız da köylü artıq sizin nə qansız, imansız və vicdansız xainlər olub kəndinə yabançı və müsəllət bir qüvvət olduğunuzu kafi qədər anlamış, malını satdırdıqdan, evini yandırdıqdan, ailəsini süründürdükdən, müqəddəsatını xırpaladıqdan sonra bu mürai (riyakar) sözlərə inanmaz və göstərəcəyiniz “ehtiyat” manevralarına qətiyyən inanamaz, isinəməz!...

Azəri (M.Ə.Rəsulzadə)

“Yeni Qafqasiya”, 15 kanuni-sani (yanvar) 1925, №8

BOLŞEVİK RƏQƏMLƏRİ

Məşum (uğursuz) 27 nisan (aprel) münasibətilə intişar edən Bakı qəzetələrindən alınmışdır.

Ən əziz hiss və müqəddəsatın kirli çizmələri altında çeynəndiyi bu mənhus gündə, bolşevik qəzetələrinin, Azərbaycan xalqının sağalmaz yaralarına duz tökəcək bir şəkil və mahiyyətdə tərtib və tənzim ediləcəyi məlumdur. Bunun üçün də biz, bu qəzetələrin istilaya - xilas, əsarəti-hürriyyət tələqqi edən “hissi” qisimlərindən bəhs edəcək deyiliz. Yalnız bu kərə (ümumi Sovet təərruf siyasəti təsiri ilə olacaq) şəkil və cəsamət etibarı ilə, əskilərə nisbətlə “müxtəsər” olaraq çıxan bu nüsxələrin ciddiyyət sətir rəqəmləri üzərində bir az durmaq istəriz. Bu “rəqəmlərə” tövdi olunan “vəzifə” Sovet hökumətinin 6 sənə əsnasındakı “müsbət” icraatını “təsvir” etməkdən ibarətdir.

Bolşevik nəşriyyatçılarının rəqəm qullanmaqdakı üsullarını tədqiq üçün bu “təsviri” bir az təhlil edəlim:

Sovet Hökumətinin 6-cı ildönümü namı ilə türkcə və rusca nəşr olunan məqaləsində Əliheydər Qarayev kəndinə məxsus tərbiyəsiz bir üslub ilə (Ruscasında bu tərbiyəsizlik türkcəyə nisbətlə bir az tədil edilmişdir) “Xan, Bəy” hökumətlərini və “Paris kafe şantanlarında eyş və işrətlə məşğul millətçi mühacirləri” çəkişdirdikdən” əcnəbi məmləkətlərdəki propağandaçıları atışdırdıqdan sonra (bu dəfəlik “Yeni Qafqasiya”çıları təsrix etməmişlərdir. Çünki məcmuənin qapandığını və müdirinin İstiqlal Məhkəməsincə cəzalandırıldığını qəti surətdə yazmış, qarelərini inandırmamışlardı. Kəndi kəndini təkzib etmək o qədər də xoş bir şey olmaz ya...) Sovet Azərbaycanının “dev addımları” ilə irəliləyəni isbata qalxışıyor.

Davasını isbat üçün sərd etdiyi vaqeələrdən başlıcası Muğan çölünün suvarılmasına aid vücuda gətirilən kanallar sistemidir. Suvarılmasına əhəmiyyət verilən bu çölün digər bir sütunumuzda mündəric məqalədə göstərildiyi kimi Azərbaycan və Türklük zərərinə olaraq rus mühacirləri tərəfindən iskan (məskən) edilmək istəndiyindən sərfi-nəzər bu “inşaatın nə kimi idari bir “rəzalət”lə icra edildiyini yenə sovet mətbuatından Qarayevin məqaləsini nəşr edən “Bakinski Raboçi” qəzetəsinin ildönümünə təxsis edilməyən əlaladə nüsxəsindən öyrəniyoruz.

Muğan və Mil səhrası İnşaat İdarəsi mənasından müləxxəs olaraq, “Muğanmilstroy” namını daşıyan bu “inşaat idarəsi”nin yapdığı ixtilas (oğurluq), təsəyyüb (səhlənkarlıq) və irtikab (rüşvətxorluq) o dərəcəyi bulmuş ki, rəsmi mətbuat belə ona artıq “Müğmilstroy” (Muğan və Mil səhrasını yapan) deyil, xalq ağzından alınaraq “maqilstroy” (məzar yapan) deməyə başlamışdır.

“Məzarlığı” Sovet hökumətinin müsbət icraatına qeyd etdikdən sonra Qarayev, Azərbaycan sənayesindən bəhs açıyor. Bu bəhsdəki müsbət icraatın nədən ibarət olduğu Ağdam köylüsünün “Molla Nəsrəddin”in belə mizahına acı bir mövzu təşkil edən “Piy çırağı” (iç yağı ilə yanan qəndil) yaxması ilə tənvir edilməkdir.

Qarayev pambıq ziraətinin 5.000 desyatin ərazidən 97.000 desyatinə çıxdığını və bu çıxışla hərbdən əvvəlki miqdarını bulduğunu söyləyir. Fəqət buna müqabil Ağdaş kooperativində 3-4 bağlı çift zühurunun böyük bir müvəffəqiyyət kimi göründüyündən söz açmayaraq diplomatca sükut edir.

Bunları keçəlim. Mövcud fabrikaları bir araya gətirib “On kiçikdən bir böyük” yapma üsulunun nədən ibarət olduğu üzərində də durmayalım, 24 gündə 44 dəmiryolu qəzası kimi cahan rekordunu qazanan şimendoferciliyi də araşdırmayalım. Keçəlim rəqəmlərə:

Əliheydər Qarayev deyir ki: bəy və xan hakimiyyəti zamanında Azərbaycan əhalisinin ancaq 100-də 2-si oxur, yazardı. Şimdi isə 100-də 30-u savadlıdır.

Məqalə, Sovet hökumətinin 6-cı ildönümü münasibəti ilə yazılmışdır. Bundan 2 sənəsinin işğal və təsis dövrünə çıxılması təbii görülməlidir. Mütəbaqi 4 sənə isə bir nəslin oxuması, yazmasını təmin üçün ancaq yetər. 6-cı sənədə bütün Sovet məktəblərində təhsil edənlərin miqdarı Əliheydərin göstərdiyi hesaba görə 180 min ilə 230 min arasındadır. Biz bunu yuvarlaq və təxmini bir hesabla 200 min qəbul edərsək belə, bu rəqəm 3 milyondan ibarət Azərbaycan nüfusi-ümumisinin 100-də 7-sini belə təşkil etməz. Qarayevin dava etdiyi 100-də 30 nəticəsi əcəba hansı hesabla çıxır, biləməyiz.

Anlaşılan Müsavat dövrünə aid 100-də 2-i rəqəmi havadan alındığı kimi 100-də 30 ədədi də işkəmbədən çıxarılmışdır. Yoxsa Oktyabr ixtilalı (üsyanı) hesab elmini ta əsasından dəyişdirmiş də xəbərimizmi yox?...

Əliheydər, Azərbaycan büdcəsinin 100-də 60-nın maarifə təxsis edildiyini söyləyir. Sovet Azərbaycanında maarif büdcəsinin dolğunca göründüyünü qəbul edəriz. Çünki Azərbaycan büdcəsi əskəri, mali xüsuslarla münaqilə, posta və teleqraf kimi məsərrifləri səbt etmədiyi kimi, petrol ocaqları kimi əzim sənaye müəssisələrinə sərf olunan paraları da qeyd etməz. Zira bütün bunlar Azərbaycan büdcəsinə deyil, Sovetlər İttihadı, yəni Rusiya büdcəsinə daxildir. Şu şərait daxilində hər hankı bir büdcədə maarif fəslinin digər cədvəllərə nisbətlə dolduğunu təsbit etmək ehtimalı var. Öylə ikən belə Qarayevin verdiyi bu məlumat tədqiqə möhtacdır. Bərəkət versin ki, Sovet komisarları Sovet təbəsinə qarşı duyduqları məsuliyyətsizlik hissindən mütəvəllid (doğan) laubalikləri ilə bizə bu xüsusda qolaylıq göstərirlər. Şöyləki “keçmişlə-hazır” arasında bir müqayisə yapan M.Bağırov “Komunist” qəzetəsinin 27 nisan nüsxəsində nəşr eylədiyi məqaləsində “Müsavat büdcəsi” ilə “Sovet büdcəsi”ni müqayisə edərkən Sovetlərin dövlət büdcəsindən 100-də 25-i maarifə sərf etdiklərini qeyd edir. Biz bu rəqəmlərin hankısına inanalım? Yoxsa Qarayev mərkəzi büdcədən sərf olunan 100-də 25-lə, məhəlli büdcədən sərf olunan 100-də 32-yi (M.Bağırovun məqaləsində böylə səbt edilmişdir) yuvarlayaraq bir rəqəmləmi söyləyir? Fəqət Oktyabr hesabı ilə 2-yə təqsim olunan bir rublənin cəmindən alınan 100-də 25-in məcmui 60 qəpik olsa da “burjua” hesabilə bu yenə 25 qəpik edər!

Fəqət Qarayevlər əmindirlər. Sovet diqtatorası “Sosyalist hesabının nəticələrini” cərh edəcək “burjua hürriyyətini” ortadan qaldırmış, sadiq komisarlarının cəhl və iğfalını üzə çıxaracaq vəsaiti, əsir etdiyi cəmiyyətin əlindən almışdır.

28 May şüarı altında hürriyyət və istiqlalını iadəyə çalışan Azəri mücahidləri sevgili yurdlarını iştə bu cəhl və ifğal əsarətindən qurtarmaq istərlər!

M.Ə.(Rəsulzadə)

“Yeni Qafqasiya”, 28 May 1926, №14

HAVLAMA DAVAM EDİR

Moskva müstövlülərinin (işğalçılarının) Azərbaycanda bağladıqları zəncirli köpəkləri ora təbirincə “dil boğaza qoymur”, müttəsil (fasiləsiz) havalayıb dururlar. Bunların ən çox hürdükləri şey “Yeni Qafqasiya”nın nəşriyyatıdır. Qudurmuş köpəklərə mehtab (Ayın aydınlığı), nə isə, bunlara da “Yeni Qafqasiya” odur.

“Yeni Qafqasiya”nın İstanbul kimi maddətən uzaq bir məsafədən Azərbaycan və Qafqasiya məzluməsinə doğru atdığı tənqid oxlarının düşmənin ta can alacaq xas nöqtəsinə isabətindən olacaq ki bolşevik xəyanətini ifşa edən və Sovet xəyanətini göstərən hər nüsxəsi çox əsəbi və şaşqın bir müqabiləyə məruz qalır. Hər dəfə olduğu kibi bu dəfə də bolşevik qəzetəçiləri müvazinəti qeyb eləmiş, “Komunist” sütunlarını fəqət vicdanını satmış satılıq ağızlardan çıxa biləcək hərzələrlə doldurmuş, onsuz da pislik qoqan bu murdar səhifələri tamamilə təlvis etmişlərdir. Azərbaycan milliyyətçilərini təqib etmək milli məfkurənin nur mənbələrinə qarşı havlamaq rolunu dəröhdə edən satqınların başında Moskva uşaqlarından Arnaud Əhməd Bedi ilə mahut (bədnam) Əliheydər Qarayev durur. Bundan bir az əvvəl Əhməd Bedi bizə havlamış, səsi qısılıncaya qədər bağırmışdı. Şimdi də sıra Qarayevə gəlmişdir.

Qarayev, hər şeydən ziyadə bolşeviklər tərəfindən 1918 sənəsində Şamaxıyı yaxarkən ermənilərlə birlikdə təxrib etdikləri məşhur Şamaxı camiinin 13-cü nüsxəmizdə mündəric tarixi fotografına qızmışdı. Guya ki, biz muğayirət (əksiklik) eyləmiş, Camiin 1902 sənəsinə aid fotoqrafını göstərərək bunun 1918-də təxrib edildiyini iddia etmişiz. Halbuki fotoqrafda görünən bu məscid 1902-ci ildə zəlzələ vaxtında “Allah” tərəfindən uçurulmuşdur. Biz “Allah”ın bolşevikliyini qəbul edərsək, bolşeviklər bunun da hesabını verməyə hazır imişlər.

Laübaliyanə (səhlənkarcasına) və həyasızca kinayələrlə Cənab Haqqı belə araya qoyduqan sonra, bu vicdansız çocuq, mövzu bəhs məsələdə 1902 sənəsini görmüş şamaxıları hakimliyə dəvət edir. Edir amma şamaxılı bir “hakim”in çıxıb da “Əvət, bu məscid 1902-də zəlzələdən qismən mütəzərrər olmuşsa da sonra təmir edilmiş, 1918 sənəsindəki bolşevik-erməni basqınında isə kamilən atəşə verilmiş-di” hökmünü nəşr edəcək nə sərbəst bir qəzetənin, nə də böylə bir “küstax”lıq (həyasızlıq) bahası ilə başına bəla açacaq “axmaq bir şamaxılı”nın mövcud olmadığını da pək əla bilir.

Müğalətə (əsassız mübahisə) bu qədərlə qalmır, məcmuəmiz son zamanlarda vüqu bulan həbslərdən bəhs edərkən məhbuslardan bir qismini isimləri ilə göstərmişdi. Bunlardan bəzilərinin sonradan təxliyə edildikləri məsmumumuz (xəbərimiz) olmuşdur. Bu təxliyə keyfiyyətindən bilistifadə Qarayev bizə Rüstəm Xan Xoyski, Nərimanbəyli, Qasımov Əli Səbri, Şirəlizadə Şirəlinin adreslərini göstərir və bu surətlə cəsarət edib də “Yox bu adamlar həbs edilmədi” deməmək üçün şarlatanca davranan Qarayev göz boyaçılıq sənətində kəsbi-məharət etdiyini isbat etmiş olur. Fəqət biz Əliheydərə yeni bir taqım adreslərdə sora biliriz. Bilirsə o bizə Musazadə Qurbanın, Məhəmmədzadə Abdulvahabın, Mikailli Kərbəlayi Vəlinin, Haşımzadə Məşhədinin və sairlərinin adresini göstərsin!..

Bolşeviklər tərəfindən yaxılan caminin qəbahətini Allahın üzərinə atdıqdan, həbsdən çıxan vətəndaşların adreslərini, zindanlarda çürüyənlərin məğduriyyətlərini pərdələmək üçün qullandıqdan sonra, hərif Naxçıvan haqqındakı nəşriyyatımıza, Bakı məsələsinə və Gəncənin sənayeləşdirilməsinə nəqli-kəlam edərək müğalitənin zirveyi bəlasına çıxmış, bizi demağoji yapmaqla ittiham etmişdir.

Biz Naxçıvan təşkilatının ani surətdə Rıkovun səyahəti üzərinə təqibata uğramasını, oradakı Türk məmurların başqaları ilə təbdil edildiyini yazmışdıq.

Qarayev çıxarılan türklərin yerinə xaxol deyil yenə türk göndərilmiş olduğunu isbat üçün bizə bir qaç komisar ismini söylədikdən sonra kiçik listi “və sairə” kəlməsi ilə bitirir. Fəqət əsl “Zi-nüfuz” komisarların bu “sairə” içində saqlı olmadığı da məlum. Və bir də Qarayevin türk deyə göstərdiyi isimlər arasında kəndi qəbilindən rus uşağı olanlar var ki rusdan da rusdurlar.

Sovet mədihə (tərifli) xanlarının “töhfeyi-Şirvan” deyə tövsiv etdikləri bu çocuq. Naxçıvan hekayəsində “töhfəliyə yaxışacaq bir kinayə ilə “nöqtə-gülük” zərafətində dəxi bulunmuşdur. Məgərsə “hamam tellağını xarab edənləri” biz Azərbaycan münəvvəri deyə himayə və böylələrinin cəzalanmasına təəssüf ediyormuşuz. İş “Şirvan töhfəsi”nin dediyi kimi olsa Sovet hökuməti hər “xarab edəni” cəzalandırsaydı bir taqım “qəssablar” salamat qalmaz, “arabaçılar” da müqərrib (yaxınlaşdıran) olmazdı.

“Bakı Azərbaycanın ürəyidir” deyə Qarayev paytaxtın Bakıdan Gəncəyə nəqli məsələsindəki “nəşriyyatımızı” təkzib edir. Fəqət cahan hadisatını yalnız bolşevik əqasibi (biliciləri) ilə təqib etmək zərurətində bulunan zavallı Azərbaycan qareləri bilməsələr də “Yeni Qafqasiya” qareləri pək əla bilirlər ki, biz paytaxtın Bakıdan Gəncəyə nəqli həvadisini başqa qəzetələrdə oxurkən məsələyi o şəkli ilə inanmamış, əsil vaqeənin nədən ibarət olduğunu meydana qoymuşduq.

Əvət, doğrudur. Paytaxt Gəncəyə nəql edilməmişdir, fəqət hökumət Bakıda qalmaqla bərabər Azərbaycan vücudunun kəndi ürəyinə olan əlaqəsi qurnazca qət edilmişdir. Azərbaycan Sovet hökuməti-mərkəziyyəsi bilhüquq deyilsə də, bilfeil Bakıdan tərd edilmiş və bu “ürək” çırpmaq üçün möhtac olduğu kanı Azərbaycandan deyil, Moskvadan almağa başlamışdır. İdarəsi tamamilə rus komunistlərinin əlinə keçmiş və Türk Azərbaycan üzərində rus diktatorluğu təmin edilmişdir. (21 №-li “Yeni Qafqasiya”ya müraciət)

Biz Gəncənin “sənayeləşdirilmək” ünvanı altında ruslaşdırılmasını, türklük simasından uzaqlaşdırılaraq internasyonalizə etməkdə olduğunu görmüş, Bakıya tətbiq olunan siyasətin bir gün Gəncəyə də yapılacağından bəhs etmişik. Qarayev bu həqiqətə qarşı dəxi müğalatdan başqa bir cavab bulamıyor. Məhəmməd Əmin, Azərbaycanı ibtidai bir halda saxlayaraq sənayeləşdirmək istəmiyormuş. Çünki xalq qeyri münkəşif və cahil qalırsa kəndi “hakimiyyət və istibdadını” o daha qolaylıqla iadə edərmiş.

Xayır əfəndilər, açıq məsələni qara müğalitələrlə pərdələ-yəməzsiniz. Azərbaycan köylüsü sizin nəzərinizdə nə qədər “motal papaq” və əmələsi nə qədər “qara fəhlə” olsa da milli iqtisada və milli siyasətə təəllüğ edən məsələləri sizin kimi sivri şapqalı “rəhbər”lər və üzü qırmızı utanmaz “münəvvər”lərdən daha qolaylıqla anlar, türk sözü ilə rus sözünü, milli mənfəətlə əcnəbi mənfəətini, istiqlal hədəfi ilə istila məqsədini çox vüzuhla (aydınlıqla) dərk edərlər.

Əvət Gəncə sənayeləşdirilməli. Yalnız Gəncə deyil, bütün Azərbaycan əsrin texniki faydalarından müstəfid olmalıdır. Yalnız bir şərtlə ki, bu sənayeləşən Azərbaycan şəhəri türk qalsın, rus şəhəri olmasın. Qarayevin düşündüyü kimi qolay tərəqqi etmək milli mövcudiyyət və nüfusa əhəmiyyət verməmək surətilə daha müvəffəqiyyətli olsaydı milli Türkiyə qapılarını əcnəbi mütəşəbbüslərə açar, ehtimal ki, mühacirləri Anadolunun sekənəyə möhtac bərəkətli obalarını çox az zamanda emar və iskan edərlərdi. Bu surətlə o, bəlkə də bulunduğu bədavət halından çıxar, daha mədəni bir şəkil alardı, fəqət Türkiyə olmazdı.

Bu həqiqəti Qarayevlərin satılmış vicdanı dərk etməkdən acizdir. Fəqət onlar Azərbaycan xalqının vicdanını da kəndiləri kimi satılmış zənn etməsinlər. Bu xalq Qarayevlərin və onun kimi rəzillərin hay və küyünə rəğmən, böyük istiqlal yoluna girmiş, yürüyür. Bolşevik köpəklərinin hərzə-hərzə havlaması onu doğru yolundan saptıramaz. Milli mücadilə tarixinin karvanı öz yolu ilə şaşmadan gedər.

“İt hürər, karvan keçər!”

Azəri (M.Ə.Rəsulzadə)

“Yeni Qafqasiya”, təşrini-əvvəl 1926, №1

(Ardı var)

Şirməmməd HÜSEYNOV

525-ci qəzet.- 2019.- 26 yanvar.- S.20-21.