Əncir mürəbbəsi

Masa. Bir banka əncir mürəbbəsinə girib-çıxan çay qaşığı.

Qız səsi:

- Bəs sən niyə yemirsən?

Oğlan səsi:

- Xoşlamıram...

- Mənim ən sevdiyim mürəbbədir. Amma son vaxtlar yeyəndə kövrəlirəm.

- Niyə?

- Bir türk filmi var e - "İncir riçəli". O, yadıma düşür. Türklər əncirə incir deyir axı.

- Hə, bilirəm. Baxmışam o filmə.

- Doğrudan? Birinci hissəsi dəhşət təsirlidir. O qədər ağlamışdım ki, kinoteatrda. Amma ikinci hissəsi...

Qızın səsi uzaqlaşır. Oğlanın iç səsi:

- Hmm. Deməli, təsirlənmisən o filmdən... Maraqlıdır e, Ayşənim. Görən, mənim əhvalatımı eşitsən nə reaksiya verərsən? Nə düşünərsən? Ağlayarsan? Yoxsa gülüb keçərsən, "uşaqsan" deyə? Bəlkə suallar yağdırarsan üstümə? Ya nifrət edərsən bu mürəbbəyə mənim kimi?.. Ayşənim, bir bilsən ki, əncir mürəbbəsi mənə görə təkcə mürəbbə deyil... Uşaqlığımın ayrılmaz parçasıdır. Gedib vara bilmədiyim doğma məkandır. Bir bilsən ki, əncir mürəbbəsinin dadı məni haralara aparır? Lappp uzaqlara... Düz nənəmgilin Qarabağdakı həyətinə...

Yoldayıq. Atamın yaşıl "Jiquli"si asfalt yollarla şütüyür. Radioda müğənni qız oxuyur: "Anadır arzulara hər zaman Qarabağ". Mən də atamla səs-səsə verib müğənniyə qoşuluram. Anam çiyninin üstündən mənə baxıb gülümsünür. Pəncərənin sağ-solundan yamyaşıl üzümlüklər bizi salamlayır. Atam maşını qəfildən yol kənarında saxlayır:

- Düşün görək. Bir az ayaqlarımız açılsın.

Maşından düşüb ucsuz yaşıllıqlara baxırıq. Atam əlində yaşıl bir zoğ bizə tərəf gəlir:

- Görün nə tapdım?

- Qanqal! Axırıncı dəfə keçən yay yemişdik.

- Duz gətir maşından.

Atam ehtiyatla qanqalın yaşıl örtüyünü soyur. İçində gizlənmiş ağ zoğu mənim verdiyim duzluqla duzlayıb aramızda bölüşdürür:

- Al. Bu sənin. Bu da sənin. Yeyin, yeyin. Vitamindi e, vitamin...

Maşınımız Leninin heykəli olan kiçik dairədən fırlananda ürəyim guppuldamağa başlayır. 9 yaşım var o vaxt və hər il belə olur ağlım kəsəndən. Çünki bu heykələ çatanda başa düşürəm ki, onunla aramızda olan kilometrlərlə məsafə lap kiçicik qalır. Birazdan maşın nənəmgilin yaşıl darvazasına çatır. Atam dayanmadan siqnallayır. Mən də onun böyründən dırmaşıb siqnala güc gəlirəm. Siqnalın səsinə bütün məhəllə uşaqları yığışır. "Gəldilər, bakılılar gəldilər" deyə çığırışıb maşını dövrəyə alırlar. Mənsə maşının ətrafında atdanıb-düşən, şüşəni döyəcləyən o boyda dost-tanışın içində gözlərimlə onu axtarıram: Nazlını. Və birdən 10 aylıq fasilədən sonra baxışlarımız görüşür. Yenə saçlarını hördürüb. Əynindəki qırmızı donuyla o qədər sevimli görünür ki... Birdən mənə əl yelləyir. Ətrafa boylanıram kimsə görər deyə... Heç kim görmür deyəsən. Utanıb başımı aşağı dikirəm. Yanaqlarım istiləşir nəsə... Bu vaxt əmim gülə-gülə darvazanı açır. Maşın həyətə girir və darvaza bağlanır. Nazlıyla aramızda yaranan səddə görə sıxılıram. Sonra nənəmgilə o qədər qonaq-qara toplaşır ki, başım bir az o söhbətə, bir az bu söhbətə qarışır... Gələn-gələn də məni bərk-bərk qucaqlayıb marçıltıyla öpür. Köynəyimin qoluyla hər görüşmədən sonra gizlicə üzümü silirəm. Sonra ac qurdlar kimi nənəmin sevinə-sevinə süfrəyə düzdüyü ləzzətlərə daraşırıq. Burda iştahımız bir başqa artır. Dolmalar, salatlar, çörəklər, kompotlar daha dadlı, daha şirin olur elə bil. Atam deyir ki, hamısı buranın havasından, suyundandır. Yemək mərasimi bitər-bitməz bayaq həyətdən əlimlə topladığım çör-çöplə babamın qaynatdığı samovar çayı gəlir süfrəyə. Yanında da neçə çeşid şirniyyat, noğul-nabat və məxsusi mənim üçün böyük büllur qabla bir əncir mürəbbəsi. Bir belə naz-nemətin içində gözüm ancaq mürəbbə qabına zillənir. Nənəm də əlli tərpənib qarşımdakı nimçəni bal kimi mürəbbəylə doldurur:

- Ye, Anar bala. Anan deyir qurtarıb mürəbbən. Bir-iki günə balama yenə bişirəcəm. Gedəndə maşına qoyub apararsan Bakıya.

Nənəm yenə nəsə danışır. Deyəsən, məktəbi, dərslərimi xəbər alır. Qısa və mexaniki cavablar verirəm. Çünki fikrim hasarın o tayında qalıb. Məhəlləyə çıxmaq üçün fürsət axtarıram. Amma... amma birdən çöl qapısı cırıltıyla açılır və həyətimizə Lyuda xalayla birlikdə o girir. Əlində də qapağına qırmızı başlıq keçirilmış bir balon əncir mürəbbəsi. Həmin an nəsə baş verir. Nazlı qırmızı qızılgül kollarının arasıyla addımladıqca elə bil həyətimiz al rəngə boyanır. Sonra anasının böyrünə qısılıb qarşımda əyləşir. Salam-kalamdan sonra Lyuda xala qızını dümsükləyib qulağına nəsə pıçıldayir. Nazlı çəkinə-çəkinə bankanı mənə uzadır:

- Al. Çayla içərsən. Anam bişirəndə sənin payını ayırmışdı.

Mən bankanı götürüb susuram. Anam bankanı əlimdən alıb dil-ağız edir:

- Ay Lyuda, sağ ol. Nə əziyyət çəkmisən? Özümüz də bişirəcəyik bir-iki günə.

- Nə əziyyəti, Səriyyə bacı. Hər il Anarın payını ayırıb qoyuram bir qırağa. Bilirəm ki, səhərlər ancaq əncirlə çay içir. Qoy bol olsun. Nə ziyanı var.

- Hə e. Bu uşağın xasiyyəti xasiyyət deyil. Bilmirəm kimə oxşayıb? Gül kimi pendiri, yağı, qaymağı yaxın qoymur. Elə əncir ki, əncir.

- İşin yoxdur. O, bilir ağzının tamını. Əncir minbir dərdin dərmanıdır.

Nənəm söhbətə qarışır.

- Ay Lyuda, yaxşı yadıma düşdü. Nazlı qızımın ətəklərindən birini sabah mənə verə bilərsən? Bir xeyir iş üçün lazım olacaq.

- Hə, niyə vermirəm ki...

- Böyüklərin söhbətinə qulaq asmazlar. Gedin görün, əncir ağacından neçə vedrə əncir yığa bilərsiz?

Bunu da nənəm deyib mənə göz vurur. Sonra da Nazlıyla mənim əlimdən tutub evin arxasındakı əncir ağaclarının yanına gətirir. Hərdən mənə elə gəlir ki, bu boyda ailədə məni içdən duyan tək nənəmdi. Nazlıyla evin arxasındakı bağçada üz-üzə dayanmışıq. Nazlı bu il boy atıb. Məndən bir yaş balaca olsa da, artıq bir boydayıq. Ürəyimin döyüntüsünü qulaqlarımın içində eşidirəm. Nə ona baxmağa, nə də nəfəs almağa cəsarət edirəm. Qorxuram ki, qımıldansam, aramızdakı sehr qırılar. Birdən Nazlı qışqırır:

- Ay, mama, qorxuram!..

- Nədən?

- Hörüyümə böcək qonub.

Başımı qaldırıb diqqətlə hörüklərinə baxıram. Yekə bir böcək zəli kimi qızın hörüyündən yapışıb. Nazlı qorxusundan gözlərini yumur. Böcəyi ehtiyatla qoparıb havaya buraxıram ki, uçsun. Amma Nazlını qorxutmaq üçün üyüdüb-tökürəm:

- Nə yekədi... Qapqaradı e özü də. Bu dəqiqə bizi yeyəcək.

Nazlı birdən elə titrəyir ki, ona yazığım gəlir. Peşmanlıqla qışqırıram:

- Nazlı, qorxma. Zarafat edirəm e. Böcək-zad yoxdu.

Nazlı ehtiyatla gözlərini açıb hörüklərinə baxır:

- Hanı bəs?

- Uçdu, getdi evinə.

- Qorxmadın böcəkdən?

Çiyinlərimi çəkirəm.

- Onda sabah da qorxmayacaqsan? Fikrət dayı gələndə...

- Dəllək Fikrət? Nəyə gələcək ki?

Nazlı barmaqlarını havada qayçı kimi biləşdirib ayırır:

- Anam deyirdi ki, sabah... sabah səni kəsdirəcəklər. Toyun olacaq da, kiçik toyun.

Bunu deyib Nazlı qəhqəhəylə gülür. Gülüşü elə incə səslənir ki, elə bil hardasa su şırıldayır.

Amma mən hələ də Nazlının nə demək istədiyini qavraya bilmirəm. Birdən Lyuba xalanın səsi gəlir:

- Nazlı, hardasan, evə gedirik!

Nazlı indi anlayır ağzından söz qaçırdığını:

- Vay! Sən heç nə bilmirdin?

Və müqəssir adamlar kimi iki əliylə ağzını tutub evə sarı qaçır. Nazlı düz deyirmiş. Səhərisi gün Fikrət dayı gəlib bütün qayda-qanunuyla məni müsəlman edir. Çığırmamaq üçün dişlərimi var qüvvəmlə bir-birinə kilidləyirəm. İstəmirəm ki, səsim hasarın o tayındakı Nazlıgilə getsin. Ürəyimdə təkrarlayıram: "Sən qorxub qaçmayacaqsan başqaları kimi. Kişi kimi dözəcəksən!" Başımın üstündə duran əzizlərim səssizliyimə mat-mat baxıb, açıq-aşkar qürur duyurlar cəsarətimlə. Dəllək işini bitirən kimi anam mənə Nazlının üstü ağ zolaqlı qara ətəyini geyindirir. Az qalıram əsəbimdən ağlayım. Anam üzümün pörtdüyünü görüb deyir:

- Bir-iki gün döz, yaran sağalsın, sonra sənə aldığım təzə şalvarı geyinərsən...

Məndən başqa hamı məmnundur deyəsən. Nənəm bu münasibətlə xeyir-şər üçün işlətdiyi yekə qazanında bir batalyonluq aş dəmləyir. Atam həyətin düz ortasında stol-stul düzür. Əmim kabab çəkir. Anam bufetdəki bütün gözəgəlimli qab-qacağı yığıb həyətdəki bəyaz süfrənin üstünə düzür. Eşidib-bilən qohum-əqraba da da bir ucdan məni təbrik edib balışımın altına pul dürtüşdürürlər. O günlərdə yaxşı ki, Nazlı gözə dəymir. Amma Lyuba xala yoldaşı Arif əmiylə gəlib təbrik edirlər. Başucuma pul qoyanda Lyuba xala əynimdəki zolaqlı ətəyə baxıb göz vurur...

Hər gün yerimin içində Nazlını düşünürəm. Lap çox darıxanda barmaqlarımın ucunda pərdəyə yaxınlaşıram. Pərdənin kənarından ehtiyatla Nazlıgilin həyətinə baxıram. Nazlı məndən xəbərsiz gah anasıyla paltar sərir, gah xalça yuyur, gah süfrə açır. Onu izləyə-izləyə bir həftəyə toparlanıram. Urra! Nazlının zolaqlı ətəyinə ehtiyacım yoxdur daha! Yenidən şalvar geyinəndə elə bil dünyanı mənə verirlər. Və həmin an güzgünün qarşısında özümə baxanda hiss edirəm ki, dəyişmişəm. Kişiləşmişəm! Neçə gün əynimdəki ətəyə görə həyətə-bacaya çıxa bilmirəm. Ayağımı bayıra qoyan kimi hər şey gözümdə bir başqa cür görünür. Elə bil günəş daha çox parıldayır. Hava daha təmizdir. Həyətimiz bir az da gözəlləşib. Elə əlində vedrə əncir ağacının altında duran hörüklü Nazlı da. Əncir yığımıdır. Məhəllə uşaqları Fərid, Aşot, Valerik, Slavik, Emil - hamısı bura toplaşıb. Atamla əmim ağacın başında yetişmiş əncirləri uzun çubuqla vurub uşaqların aşağıda tarım tutduqları güllü süfrənin üstünə salırlar. Nazlıyla Aşot da cəld götürüb vedrələrə yığırlar. Məni görüb hamı qışqırışmağa başlayır:

- Ay səni xoş gördük.

- Sağalmısan deyəsən?

- Anarcan, gəl sən də qoşul bizə.

Uşaqlarla görüşüb boş vedrələrdən götürürəm. Evin arxasındakı əncirliyə sarı gedirəm. Əlim çatan budaqlardakı yetişmiş əncirləri vedrələrə toplayıram. Nazlı da mənə qoşulur. Onunla birlikdə iş görmək xoşuma gəlir. Xeyli əncir toplayırıq. Birdən yuxarıdan yetişmiş iri bir qara əncir düz köynəyimin yaxasına dəyib yerə düşür. Ağ köynəyim ləkələnir. Şirəli paltardan zəhləm gedir deyə, tez köynəyimi çıxarıb bir kənara atıram. Başımı qaldıranda Nazlının təəccüb və maraqla çılpaq bədənimi izlədiyini görürəm. Diqqətlə göbəyimin dəliyinə, sonra da döş gilələrimə baxır, barmağını onlara tuşlayıb gözləmədiyim bir sualı verir:

- Bunlar nə üçündür ki?

- Bilmirəm.

Pıçıldayıram və bütün bədənimi bürüyən xoş istiliklə ona doğru bir addım atıram. Saçlarına qonmuş yarpaq qırığını ehmalca götürüb üfürürəm. Quru yarpaq havada fırlanıb uçur. Nazlı qəhqəhəylə gülür, sonra səbəbini anlamadığım bir hərəkət edir. Saçlarımı qarışdırıb evə sarı qaçır. Mən kilidlənmiş halda onun ardınca baxıram...

Həmin gecə xoşbəxt idim. Həm bütün həyəti nənəmin ocaqda bişirdiyi əncir mürəbbəsinin ətri bürüyüb. Həm də Nazlıyla ilk yaxınlığımızı ağlımdan çıxara bilmirəm. Nənəm mürəbbəni soyudub üç kiloluq balonlara tökür. Ağzını da dəmir qapaqlarla kip bağlayır. Sonra atamla əmim balonları sərin və qaranlıq anbar rəflərinə yığırlar. Mən də onlara kömək edirəm. Anbara girərkən Nazlının pay gətirdiyi qırmızı papaqlı əncir balonu gözümə dəyir. Qapıdan çıxmaq istəyəndə qulağım çalır ki, atamla əmim pıçıldaşırlar:

- Mən də dəqiq bilmirəm. Amma Ramiz kişinin deməyinə görə vəziyyət pisdi. Bu günə, sabaha atışma başlayacaq. Burdakılara də xəbər göndəriblər. Bir-bir yığışıb keçirlər o tərəfə...

- Nə bilim e. Mən bu söhbətlərə ciddi baxa bilmirəm. Biz gor qonşusuyuq axı.

- Təki sən deyən olsun. Mən də Ramiz kişinin yalançısıyam.

- Yaxşı gecdi. Gedək, yataq. Görək nə olur...

Ramiz kişi haqlı çıxır. Atamgilin söhbətindən iki gecə ötür. Ürək-göbəyimi yesəm də, nə atamgildən bir şey xəbər ala bilirəm, nə də kiməsə bir kəlimə söyləyirəm. Elə səksəkəylə olacaqları gözləyirəm. Həmin günü dumanlı xatırlayıram. Hərçənd ki, aydın, günəşli bir səhər idi. Yerimdə yatıram. Göy gurultusu kimi divarları lərzəyə salan atışma sədaları... Atamın hövlnak bizi silkələyib oyatması, qaranlıq və pəncərəsiz anbara aparması... "Qorxmayın. Burda oturun. Bir azdan Bakıya gedirik" deyə bağırması... Təlaşla yarı-açıq paltar çantalarını maşının yük yerinə doldurması... Daş hasarımızın gözlərim qarşısında əncir ağaclarımızın üstünə uçub dağılması... Nənəmin dizlərini döyəcləməsi və dilindən ilk kərə eşitdiyim qarğışlar: "Allah bəlanızı versin... Qanınıza bələnəsiniz... Erməni köpək uşağı erməni... Bu nə bəlaydı düşdük biz, Allah!.." Anbarın qapısı arasından uçulmuş daş hasarımızdan qalxan toz-dumana baxa-baxa fikirləşirəm: "Erməni? Niyə axı nənəm onları qarğıyır? Axı bizim burdakı qonşularımız da ermənidi: Aşot, Valerik, Slavik, Manya xala, Edik əmi, Lyuba xala... Hə, Lyuba xala - Nazlının anası... O da ermənidi. İndi bizə güllə atan onlardı? Lyuba xaladı? Axı niyə? Biz onlara neynəmişik ki? Axı o gün bir yerdə yemək yeyirdik, əncir toplayırdıq. Axı Lyuba xalanın əlləri də anamın əlləri kimi incəydi. O, həmin əllərlə necə güllə atırdı? Doğrudan, görən indi Nazlı nə edir? Qorxmur ki?"

Sonra sükut çökür hər yerə. "Göy gurultusu" dayanır elə bil. Sonra atam bizi anbardan çıxarıb maşına mindirir. Anamla nənəm mənə sarılıb ağlaşırlar. Babam çəliyinə söykənib susur. Əmim uçulmuş hasarın qarşısında durub dilxor halda bizə baxır. Hər şey o qədər sürətlə baş verir ki... Yuxudu sanki. Atam maşını işə salanda qapını açıb, özümü yerə atıram. Anbara sarı götürülürəm. Atam maşından düşüb var gücüylə arxamca çığırır: "Hara? Qayıt, bu dəqiqə maşına qayıt!" Mən anbardan Nazlının sovqat gətirdiyi əncir balonunu qapıb ildırım sürətiylə maşına qayıdıram. Həmin an atam balona elə baxır ki, elə bil öküz qırmızı rəng görür... Elə bil qapağın üstündəki qırmızı rəng onun gözlərinin ağına keçir, gözləri qıpqırmızı qızarır və atam bir anda balonu əlimdən alıb yerə çırpır. Balon ciliklənəndə dik atılıram. Əncir mürəbbəsi şüşə qırıqlarının arasıyla torpağa yayılır. Atam qulağımdan tutub məni maşına dürtür: "Köpəkoğlunun hərəkətinə bir bax!" Atam qapını zərbəylə çırpıb maşını yerindən sıçradır. "Jiquli" torpaq yolla toz qaldıra-qaldıra nənəmgilin həyətindən uzaqlaşır. Maşının arxa şüşəsindən boynumu ördək kimi uzadıb hıçqırıram. Toz dumanının arasında Nazlının getdikcə uzaqlaşan siluetini görünür. Həmin an bütün çılpaqlığı ilə dərk edirəm ki, bir də o hörüklü qızla qarşılaşmayacam. Bir də o mürəbbənin tamını heç yanda almayacam. Həmin gün həm də uşaqlığımla vidalaşıram: Nazlıyla və sınmış əncir balonuyla birlikdə...

Ürəyimə damanlar bir-bir gerçək oldu. Qarabağdakı həyətimizi itirdikdən sonra orada yaşadıqlarım içimə gömüldü. Nə vaxtsa izlədiyim film kimi hafizəmdə kök atdı... Nazlının ailəsindən heç bir xəbər tuta bilmədim. Anamın Bakı kəndlərindən gətizdirib bişirdiyi əncir mürəbbəsindən sevdiyim tamı almadım. Tədricən bu mürəbbədən imtina edib, səhərlər valideynlərim kimi yağ-pendir yeməyə başladım. Bir də... bir də nənəm heç vaxt mürəbbə bişirmədi. Bakıdakı darısqal mənzilimizdə geniş həyətinin xiffətiylə dünyadan köçənədək eyni cümlələri sayıqlayıb durdu: "Anbarda üç balon qızılgül, 6 balon əncir, 2 balon heyva, 4 balon zoğal mürəbbəsi... Çarpayıların böyrünə yığdığım kompot butulkaları, nar şirələri... Hamısı qırılmışa qaldı... Xeyrini görməsinlər heç!.."

Ayşənim, bəlkə bir gün qismət olacaq... Nəvələrimizi başımıza yığıb həmin əncir ağaclarının altında bütün bunları danışacam. Bir əhvalat, bir nağıl kimi. Əyər-əskiksiz, nöqtə-vergülünəcən ürəyimi boşaldacam. Nəvələr də həyətimizin bal kimi əncirlərindən nuş edə-edə ağzıma baxacaqlar. Təəccüblə, maraqla. Bəlkə sən də duyuq düşəcəksən bunların vaxtı keçmiş bir etiraf olduğundan. Təbəssümlə gözlərini qırpacaqsan gözlərimə. Mən də eyni təbəssümlə başımı əyib təsdiqləyəcəm ki, əzizim, bəli, düz tapmısan, bu, gecikmiş bir etirafdır...

525-ci qəzet.- 19 avqust.- S.17.