Pafossuz ziyalı, mütəvazi alim

"SU KİMİ SAKİT VƏ GÜCLÜ" İNSAN HAQQINDA DÜŞÜNƏRKƏN...

Azərbaycanın başını uca edə bilən bilim insanlarımız az deyil. Belə elmi potensial sahibi olan şəxsiyyətlərimizdən biri də dünyanın elm okeanında üzə bilən görkəmli alim Rafiq Əliyevdir.

Lütfi Zadə irsinin layiqli davamçısı Rafiq Əliyev haqqında yazılmış "Su kimi sakit və güclü" kitabı məzmunundan tərtibatına qədər bir çox məziyyətlərinə görə diqqətimi cəlb etdi. Kitabı aramla vərəqlədim. Mövzulara diqqət etdim. Rafiq müəllimin yön verdiyi istiqamətlərə ötəri nəzər saldım. Nəhayət, kitabı oxuyub, təəssüratlarımı bölüşmək ehtiyacın hiss etdim. Bu ehtiyacı mənə kitabın mündəricatı verdi. Oxuma sırasını gözləyən arası əlfəcinlə bölünmüş kitablarımı bir tərəfə qoyub əlimdəki bu kitabı oxumağa qərar verdim. Oxuduqca düşündüm, düşündükcə oxudum...

Onu deyim ki, çağdaş dövrümüzün fikir insanı, zəka sahibi Rafiq Əliyevə həsr olunmuş bu kitabı dəyərli jurnalist Qulu Məhərrəmlinin əlaqələndirdiyi ünvandan əldə etdim. Kitabın ağır yükünü öz üzərinə götürmüş Rəfail Tağızadə lütfkarlıqla kitabı mənə hədiyyə etməkdə, çatdırmaqda yardımçı oldu. Belə bir kitabın ərsəyə gəlməsindəki faydalı işi və səmimiyyəti üçün Rəfail müəllimə xüsusi təşəkkür edirəm.

Kitaba başlarkən bu sualı gözümün qabağına gətirdim: İlber Ortaylı, Celal Şengör kimi Türkiyəmizdən bizə salam söyləyən bilim insanları varkən, Rafiq Əliyevin rezonansı digər dövlətlər üçün həmin təəssüratı niyə yaratmasın? Dünyanın müxtəlif ölkələrində əsərləri çap olunduğu halda müasir Azərbaycan ziyalısı onun zəka işığını niyə hiss edə bilməsin?

Azərbaycanımız haqqında düşünə bilən insanlar haqqında biz cəmiyyət olaraq da düşünməliyik. Mütləq düşünməliyik!

Rafiq müəllim dünya elmi üçün çox işlər görür. Azərbaycanın adını xaricdə çox ucalara qaldırıb. Amma Azərbaycanın içində bizim başımızı uca tutmağımız üçün bəlkə də, indi daha çox fəal olmasına ehtiyacımız var. Azərbaycan cəmiyyəti üçün dəyərli Rafiq müəllim daha nəhəng işlər görə bilər. Bu gözlənti onun elmi potensialına və ictimai nüfuzuna tamamilə adekvatdır.

Tesla-Edison rəqabəti və Lütfi Zadə-Rafiq Əliyev əməkdaşlığı

Yüz ilin ən böyük rəqabətlərindən biri Nikola Tesla ilə Tomas Edison arasında olub. Elektrik axınə rəqabəti bu gün də çox danışılan mövzulardandır. Hər iki ixtiraçı bilim dünyasına öz damğalarını vurmuşlar. Lakin çağdaş dünyanın uğur şərtləri yersiz rəqabəti yox, əməkdaşlığın faydalarını hər addımda sübut edir. Şirkətlər birləşir, alimlər birgə çalışırlar, banklar resurslarını konsolidasiya edirlər.

Vəhşi kapitalizmin tərcih etdiyi "böyük balıq kiçik balığı udmalıdır" tezisinə qarşı sivil dünyanın bu "böyük balıq kiçik balığı yemədən onun yanından sürətlə ötüb keçməlidir" çağırışını mükəmməl mənimsəyənlər olub. Elmi varisliyi bu qədər dəqiqliklə ifadə edən qeyri-səlis məntiqi nəzəriyyənin banisi Lütfi Zadə ilə Rafiq Əliyev əməkdaşlığı yeni elmi paradiqma ortaya qoya bildi. Bu iki böyük azərbaycanlısı elmi müstəvidə meqotrendlərə ciddi töhfələr verdilər.

İnanclı ziyalı

"Su kimi sakit və güclü" kitabında Rafiq müəllimin Qurani-Kərimə xeyli istinadları ilə tanış oldum.

Rafiq müəllimin "Müqəddəs kitabların təfsiri qeyri-səlis məntiq dilində daha adekvatdır" fikri öz sahəsi ilə bağlı fərqli mövzuları düşündürücü formada interpretasiya etmək bacarığına heyran qalmamaq olmur. "Aləmlərin ilahi düzümünü yaradan və onları taleyini idarə edən Tanrıdır" deyən alim elmi araşdırmalar daxil olan ətraf aləmlə Tanrı hökmü arasında dialektikanı dəqiqliklə izah edir. Hətta yeni sivilizasiya ilə qeyri-səlis məntiq əlaqəsini düşündürücü formada əsaslandırır.

Elias Kannnetinin "Korlaşma" əsərindən bir fraqment yadıma düşdü: "Bir alimin güclü cəhəti isə içində baş qaldıran bütün şübhələri özünün ixtisaslaşdırdığı sahəyə yönəltmək bacarığı ilə yozulur". Rafiq müəllim düşüncələrindən süzülən sualları elmi postulatların üzərinə yönəltməyi bacarmaq qabiliyyəti onun təkcə bir bilim adamı kimi deyil, həm də nəzakətli insan olduğuna dəlalət edən amildir. Çünki o, bunu sakit formada və məntiqi determinizmi ölçmək üçün edir. Elmi uğurları bu qədər parlaq ikən bir alimin ifrat təvazökarlığı sadəcə insanda ona açıq heyranlıq yarada bilir. Bu mənada, davranışlarında bunca nəzakətli olduğu qədər də, elmdə cəsarətli fikir insanıdır Rafiq müəllim.

Sabirin sabunu və alimin təri

Alimlər dünyanı tanıyanlardır. Bəzi hallarda isə dünya da həmin alimləri tanıyır. Amma kosmopolitizmi təbliğ edən dünyada alimlər öz ölkələrindən daha çox dünyada tanınmaqda maraqlı olurlar. Onlar ölkələrinə daha çox yadlaşdıqca, sanki dünyaya yaxınlaşmış olurlar. Dünya insanı olmaq üçün sanki milli kimlik əbasını çıxarmalı, kosmopolit libas geyməlidirlər. Bəziləri bunu dünyaya çıxmaq üçün edirlər.

Amma bu gün dünyada milli kimliyini və söykökə bağlılığını ifadə edən Eziz Sancar fenomeni də var.

Bu konteksdə Lütfi Zadəninin yetirməsi Rafiq Əliyevi ən böyük millətçi saymaq olar. O, milliyyətçilik davası aparmır, amma millətçi olduğunu da ifadə etməkdən çəkinmir. Rafiq Əliyevi soykökünə bağlı, milliyi kimliyi ilə fəxr edən və Azərbaycanın yetirməsi olması ilə öyünən dünya şöhrətli alim saymaq olar.

Rafiq Əliyev Bakıda yaşayır. Lakin onu Azərbaycanda yaşayan alim saymaq olmaz. Məkan olaraq Azərbaycanı seçib və o məkanı heç nəyə dəyişmir. Lakin elmi tədbirlərə qatılması ilə dünyanı bir neçə dəfə dövr edib yenə müqəddəs saydığı ölkəsinə qayıdır. Dünyanın yaxşı tanıdığı Rafiq Əliyevi eyni zamanda, Azərbaycanımızı ən yaxşı tanıyan şəxs də saymaq olar. Onun coğrafiyasını sevən, mədəniyyət adamlarını tanıyan və mənəviyyatlı insanlarına dəyər verməyi bacaran maraq dünyası geniş olan insan da saymaq olar. Dəqiq elmlərin tədqiqatçısı olmasına baxmayaraq, humanitar sahələrin dərinliklərinə baş vuran və o mühitə bələd insandır Rafiq müəllim.

Rafiq müəllimin ədəbiyyat və mədəniyyət sahəsinə aid dostlarının çevrəsi onu milli bağların dərinliklərinə nə qədər yaxın olduğunu göstərir. Ramiz Rövşən, Musa Yaqub, Bəxtiyar Vahabzadə, Qulu Məhərrəmli və bu qəbildən millli kimliyi olan insanlarla dostluğu onun yad insanlar çevrəsində olmadığına dəlalət etdiyini göstərir.

Onun kitabında yazdığı uğurlu bir təşbehi ziyalının həm də qəlbi ilə düşünə bilmə işarəsini verir. "M.Ə. Sabir sabun bişirəndə kirdən bədənləri deyil, könülləri təmizləməyi düşünüb" - fikrində təkcə qəlbin, ruhun yox, alimin alın tərini də nəzərdə tutub.

Öz sahəsinin parlaq nümayəndəsi Edison da məntiqlə eyni düşüncəni bölüşürdü: "Dahi olmaq 1 faiz ilham, 99 faiz tərdən meydana gəlir".

Əqlimizi diri saxlayan ruhumuzu qidalandıran qaynağın olmasına böyük önəm verdikcə təkcə alim böyümür, ruhu təmizlənir. Rafiq müəllim bunu bacaran elm adamıdır.

Azad Mirzəcanzadənin “İxtisasa giriş” kitabında fransız cərrahından maraqlı bir sitat var idi: "Əgər bir nəfər yalnız yaxşı həkimdirsə, o, kifayət qədər yaxşı həkim ola bilməz". Rafiq müəllim də bu kəlamın işığında uzun illər illər yol gələrək görünür ki, bunu nəzərə alıb.

Bu mənada, Rafiq müəllim bütün mövzularda danışa və düşünə bilən ziyalı standartı formalaşdıra bilib. Biz Rafiq müəllimə bu cür elmi elitamıza verdiyi töhfəyə görə, ona həm minnətdar olmalı, həm də ondan çox şey öyrənməliyik.

Ön cəbhənin özgüvəni arxa cəbhədəki sədaqətdən başlayır

Mühafizəkar cəmiyyətlərdə zərbələr insanların zəif yerləri sayılan ailələri ilə bağlı olur. "Rafiq Əliyevin həyat yoldaşına yazıları" bölməsində 10 yazının hər birində ailə bağlarının dərin köklərinə dair tezis var. Kitabda Rafiq müəllimin həyat yoldaşına yazdığı məktubları çox dərindən düşünərək oxumadım. Bu bölməni düşünərək yox, emosiyalarını hiss etməyə çalışaraq oxumağa çalışdım. Az qala, hər sətirdə Aidə xanıma xitabən yazdığı cümlələrdə onunla birgə yaşadıqları xoş günlərin xiffətini çəkən duyğuların yatdığını duyursan. Ona münasibətini ifadə edən məktubların məzmununda dərinə işləmiş sentimental məqamları sezmək olur.

"Sadəqət kəməri"nin tarixini yox, çağdaş dövrün örnəklərinin ipə-sapa düzüldüyünü görməmək olmur. Ailəsi ilə nəfəs alan sədaqətli həyata yoldaşı nümunəsini və münasibətlərində sabitqədəm ziyalı obrazını gördüm həmin məktublarında. Sevgi hisslərinin karyeraya mane olmadığını, əksinə, onun qoşa qanad olmasına bir daha örnək var bu məktublarda. Rafiq müəllimin timsalında bir daha tarazlı insanın xoşbəxtlik tablosun görmək olur bu məktublar içərisində.

Donuq soyuqqanlılıq və emosional zəka

Bir çox elm, söz və ədəbiyyat adamlarının emosiya dozasının fantan vurduğunu görən cəmiyyətik. Öz qınına çəkilən rəqəm dilindən başqa heç nəyin fərqində olmayan fleqmatik alimlərin dominantlığı çağdaş dövrümüzdə bizə çox tanış gəlir.

Çağdaş dünyanın daha çox önəm verdiyi "emosional zəka" kriteriyasına ölkəmizdə çox az bilim insanı uyğun gələ bilər. Bu uyğunluq meyarı olan bilim insanlarından biri Rafiq müəllimi saymaq olar.

Həm əqli soyuqqanlılığı və elmi fəhmi ilə özünün peşəkarlıq səviyyəsini gözləyən alim, həm də mənəviyyatı geniş və səmimiyyətin bolluğundan yaranmış sərvət artıqlığı hiss olunan təvazökar bilim insanı kimi qarşımızda durur. Dəqiq elmlər sahəsində bu qədər parlaq bir insanın poetik duyğularının saf ruhu gerçəkdən bir ziyalının mötədillik dərəcəsinə nə qədər yaxın olmanın göstəricisidir. "Qızıl orta" həddinin müvazinətində əyilməyən və onu itirməyən Rafiq Əliyev inanıram ki, hər zaman bizimlə olacaq, cəmiyyətimizin olacaq.

Rafiq müəlllim bizim ədəbiyyatımızı bilən və mədəniyyətimizi tanıyan insandır. Ədəbiyyatçılarımızın əsərləri haqqında təqdimat yazıları yazıb. Bir insanın düşüncə süzgəcindan süzülüb gələn yaradıcılıq etüdləri bu kitabda da az deyil. Rafiq Əliyevin "Su kimi sakit və güclü" kitabında sənət adamları haqqında biri-birindən maraqlı məqalələrin oxudum. Üzeyir bəyin ruhunu yaşadan sənətkarları çox dərindən tanıdığını yazılarından gördüm.

Pafossuz ziyalı

Dünya mütəfəkkirlərinin həyatlarını az-çox oxumuşuq. Nobel mükafatı alanların həyat yolunu izləmişik. Qəti söyləniləsi mübahisəli olsa da, amma ümumiləşmiş fikrim bu olub ki, dərin düşüncə asan həyatdan yox, çətin və sadə həyat yaşamaqdan başlayıb.

Rafiq müəllim təkcə öz keşməkeşli həyatı ilə böyüməyib. Qarabağ dərdi, vətən nisgili və Ağdam həsrətinin əzabları qazanında qaynayaraq "qovrulub". Bu kitabda Qarabağ döyüşləri zamanı onun haralarda olması ilə bağlı maraqlı səhnələrlə tanış oldum. Gördüyümüz budur ki, zəka dünyasında elmin, qəlbində isə Qarabağın qoyduğu dərin izlər Rafiq Əliyevi bu qədər böyütdü...

Səsi ucadan gələn "patriotlar" görən cəmiyyətik. Pafoslu nitqindən yanındakılara danışmaq imkanı verməyən meydanbazlardan bezən cəmiyyətik. Bizim hazırkı səsli-küylü cəmiyyətdə Vətənimiz Azərbaycanı daha çox pafossuz sevən insanlara ehtiyacımız var. Vətəni səssiz-küysüz sevən ziyalılarımızı tanımalıyıq. Dünyaya səsi çatan və bizim səsimizi dünyaya çatdıran asta tərzdə danışan Rafiq Əliyevimiz var. Pafossuz və hikkəsiz, mütəvazi və asta səslə dərin mətləbləri dünyanın öz dilində çatdırmağı bacaran alim. Fikirlərini elə səslə və kəsərlə deyir ki, o, başqa həqiqətləri və başqalarının həqiqətlərin kəsir. Hətta öz həqiqətlərini kəsməməsi üçün həqiqəti sərt demir. Rafiq müəllim bir düşüncə insanı kimi bilir ki, fikir çox kəskin deyiləndə, hətta öz həqiqətini də kəsir...

Məhəmməd TALIBLI

525-ci qəzet.-29 fevral.- S.17