Nəşriyyat işinin kamil bilicisi

GÖRKƏMLİ POLİQRAFÇI ŞƏDDAD CƏFƏROVUN 80 İLLİYİNƏ

Azərbaycanda kifayət qədər tanınan, bizim ilk poliqrafçı alimimiz Şəddad Cəfərovun səksən yaşı tamam olur.

Onu dəyərli bir mütəxəssis və öz peşəsinin vurğunu olan insan kimi səciyyələndirən bir neçə kitab yazılıb, onlarla məqalələr qələmə alınıb. Ona şeirlər, poemalar həsr edilib. Bir neçə mətbuat orqanı Şəddad müəllim haqqında xüsusi buraxılışlar təqdim ediblər. Yazı-publisist Fatma Həsənqızının "Acılı-şirinli günlər", "Söz" jurnalının redaktoru Sevda Əlibəylinin "İlk poliqrafçı alim", yazıçı Ağəddin Mansurzadənin "Atalar üçdən deyib", jurnalist İsaq Əmənullayevin "Şəddad Cəfərovun bioqrafiyası: (Azərbaycan, ingilis, rus, türk dillərində) kitabları, həmçinin, Azərbaycanın tanınmış ziyalılarının onun haqqında məqalə və çıxışları (Zəlimxan Yaqub, Sabir Rüstəmxanlı, Yusif Kərimov, Aqşin Babayev, Əlibala Hacızadə, Məzahir Süleymanzadə, Ziyad Səmədzadə, Allahverdi Eminov, Zeydulla Ağayev və başqaları) bir daha sübut edir ki, Şəddad Cəfərov səksən yaşına qədər şərəfli bir ömür yolu keçib. Təkcə bu deyil, keçmiş SSRİ məkanında, xüsusilə Moskvada və Ulyanovsk şəhərlərində onu çox yaxşı tanıyırdılar. Görəsən, bu şöhrətin zirvəsinə o, necə yüksəlib?

Azərbaycanda öz işinin fanatiki olan mütəxəssislər, peşə sahibləri az deyil. Bu fanatikləri səciyyələndirən birinci xüsusiyyət onların canındakı yaşamaq-yaratmaq yanğısıdır. Yaşamağı hamı bacarar, amma bu yaşamağı yaratmağa, hamıdan seçlib öz peşəsinin Məcnunu olmağa səfərbər etmək çoxlarına müyəssər olmur. Şəddad Cəfərov Azərbaycan mətbuatının, ölkəmizdə fəaliyyət göstərən nəşriyyatların tarixində iz buraxan bir mütəxəssisdir, bu mətbuat və nəşriyyatlarla əlaqəsi olan əksər yazıçıların dostudur.

İnsanın keçdiyi ömür yolu öncə onun tərcümeyi-halında əks olunur. Əgər bu tərcümeyi-hal yalnız quru rəqəmlərdən və göstəricilərdən ibarət deyilsə... Onun tərcümeyi-halı mənalıdır, amma burada sevinc, iztirab, uğurlar və həm də çətinliklərlə bir sıradadır. Əslən Lənkəranın Gərmətük kəndindəndir. Babası Hüseyn kişini 1927-ci ildə Sibirə sürgün ediblər. Atası Muğdad kişi ailəsi ilə birgə Bakıya köçüb, Bülbülə qəsəbəsində məskən salıb və 1940-cı ildə Şəddad dünyaya gəlib. Çətin illər idi. Müharibə təzəcə başa çatmışdı. Yeddi illik təhsildən sonra Şəddad ailəsinə köməyi dəysin deyə keçmiş "26-lar" mətbəəsində işə girir. Halbuki onun ən böyük arzusu təyyarəçi olmaqdı. O vaxtkı mətbəələrdə ən qorxulu sex-sinkoqrafiya sexiydi. Burada işləmək zəhərlə "qidalanmaq", o zəhəri ciyərlərinə çəkmək deməkdi. Amma Şəddad bu mübarizədə özünü qoruya bilir. O sexdə klişe hazırlamaq, şəkli sink üzərinə həkk etmək işini tezliklə mənimsəyir. Beləliklə, onun tərcümeyi-halında sonrakı bütün fəaliyyətinin başlanğıcı qoyulur. Fəhlə-gənclər axşam məktəbini bitirir, sonra üç illik əsgərlik. Sonra... APİ-də qiyabi təhsil...

Artıq ona məlum idi ki, həyatı, əmək fəaliyyəti mətbəə ilə bağlıdır və bundan sonra Şəddad Cəfərovun tərcümeyi-hal səhifələri getdikcə zənginləşir. O, həm öz işinin ustası, həm də bir yaradıcı-qurucu mütəxəssiss kimi diqqəti cəlb edir. İşlədiyi mətbəədə sinkoqrafçılıqdan baş mühəndisliyə qədər yüksəlir. Sorağı Moskvaya qədər gedib çatır. Moskvada Poliqrafiya İnstitutunun axşam şöbəsində təhsil alır, oradakı müəllimlərin sevimlisinə çevrilir.

Şəddad Cəfərov sözün əsl mənasında yaradıcı-qurucu insandır. 1972-ci ildə Bakıda istifadəyə verilən "Yeni kitab" mətbəəsi çox qüsurlu tikilmişdi. Neçə direktor dəyişilsə də, heç bir faydası yoxdu. Ona görə də Şəddad Cəfərovu o mətbəəyə direktor göndərirlər. Şəddad Cəfərovun o yararsız mətbəəni bir neçə ay ərzində normal-nümunəvi bir mətbəəyə çevirir, gündə 15 saat işləyir. Və bu zaman onun tərcümeyi-halında uğurlu bir hadisə baş verir. SSRİ mətbəələri arasında keçirilən yarışa qoşulur və Moskvada münsiflər heyətinin qərarı ilə bu mətbəə birinci yeri tutur. SSRİ Mətbuat Komitəsinin sədri Stukalin şəxsən Bakıya gələrək Keçici Qırmızı Bayrağı Şəddad Cəfərova təqdim edir.

Şəddad Cəfərov Azərbaycanda ilk poliqrafçı alimdir. Onun aspirantura dövrü də Moskva ilə bağlı idi. Görünür, öz peşəsində usta olmaq, işlədiyi mətbəələrdə bu peşənin bütün sirlərinə bələd olmaq az idi, daxilən onu qane etmirdi. Onun fikrincə, hər bir peşənin-sənətin alimi olmaq, o peşəni elmi səviyyədə də tədqiq və təbliğ etmək lazımmış. 1975-ci ilin 30 may günü Moskva Poliqrafiya İnstitutunun elmi şurasında 35 yaşlı azərbaycanlı Şəddad Cəfərov tanınmış poliqrafia alimi Elya Nikolskayanın elmi rəhbərliyilə namizədlik dissertasiyası müdafiə edir. O müzakirədə iştirak edən Ağəddin Mansurzadə (Allah rəhmət eləsin!) sonralar "Atalar üçdən deyib" kitabında yazacaq ki, Şəddad Cəfərov tanınmış rus alimlərinin qarşısında bülbül kimi ötürdü, onların dissertasiya ilə bağlı bütün suallarına çox məntiqli cavablar verirdi. Elmi rəhbəri Elya Nikolskaya isə deyirdi ki, mən Şəddaddan zərrə qədər narazı deyiləm, o, çox hazırcavab, elmi işinin mahiyyətini düzgün anlayan bir alimdir.

Şəddad Cəfərovun keçmiş SSRİ-də bir poliqrafçı kimi şöhrəti o dərəcəyə çatır ki, Moskvadan onu "Ulyanovskaya pravda" nəşriyyatına direktor göndərirlər. Təbii ki, o zaman SSRİ hələ dağılmamışdı, hələ millətlər arasında nifaq və münaqişə ocaqları şölələnmirdi. Şəddad Cəfərov burada da öz işgüzarlığı ilə diqqəti cəlb edir. O, Vilayət İcraiyyə komitəsi poliqrafiya və kitab ticarəti idarəsi üzrə kollegiya üzvü seçilir, qısa müddətdə böyük nüfuz qazanır, ictimai işlərdə fəal iştirak edir. Sevda Əlibəyli yazır ki, nəşriyyat sanki Azərbaycanın Ulyanovskda mədəni mərkəziydi. Şəddad Cəfərov Ulyanovskda Azərbaycan və azərbaycanlılar haqqında fikir formalaşdırırdı. Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı yazır ki: "Şəddad Cəfərov "Ulyanovskaya pravda nəşriyyatına rəhbərlik edəndə şəxsən gördüm ki, o, necə böyük nüfuz sahibidir. Nəşriyyat saat mexanizmi kimi işləyirdi. Diqqətimi çəkən cəhətlərdən biri də bu idi ki, o, azərbaycanlı gəncləri öz ətrafına yığıb, onları öyrədirdi. Onun vətəndaşlıq təəssübü ilə fəxr etdim". Xalq şairi Zəlimxan Yaqub isə yazırdı: "Şəddad Cəfərovun fəaliyyəti təkcə Azərbaycanla bağlı deyil, keçmiş SSRİ-nin böyük bir vilayətində - Ulyanovskda Azərbaycanı ləyaqətlə təmsil edib, üzümüzü ağardıb, başıucalığı gətirib bizə. Harda işləməsindən asılı olmayaraq Azərbaycan mədəniyyətinə, Azərbaycan kitabına xidmət edib. Azərbaycanın qələm adamına, Azərbaycan ziyalısına xidmət edib. Telefon zəngləriylə nə qədər qələm adamını siqnal nüsxə dediyimiz kitabımızın qaranquş nüsxələriylə sevindirib. Şəddad müəllim poliqrafiyanın çətin yollarında ömür qoyub, saç ağardıb, nə qədər kitabda-istər bədii, istər dövlətçiliyimizi təbliğ edən kitablarda imzası, zəhməti, alın təri, əl qabarı, yuxusuz gecələri var. Onun özünün də işi, yaradıcılıq təcrübəsi kitablarla təbliğ olunmalı, gənc naşirlər tərəfindən öyrənilib təbliğ olunmalıdır. Çünki Azərbaycan mədəniyyətinin, Azərbaycan kitabının buna ehtiyacı var".

O, əsl vətənpərvər kimi Azərbaycanın başı üstünü qara buludlar alanda Bakıya qayıdır. Rusiya onu əldən vermək istəməsə də, Şəddad müəllim Bakıya can atırdı. 1990-cı ilin yayında Vətənə dönür. Bir müddət fərqli vəzifələrdə çalışsa da, nəhayət, "Azərbaycan" nəşriyyatına direktor göndərilir. Və Şəddad Cəfərov nəşriyyatda baş verən gerilikləri aradan qaldırır. Nəşri müəyyən səbəblərdən ləngiyən qəzetlərə də yardım edir ("Xalq Ordusu" qəzetinə və s.).

Şəddad Cəfərov dünyanın bir çox ölkələrində olub. İran, Türkiyə, Polşa, Almaniya mütəxəssislərini də Bakıya qonaq çağırıb.

O təlatümlü illərdə Şəddad Cəfərov "Naxçıvan yaşayır və döyüşür" kitabını çap etdirir. Sevda Əlibəyli kitabında yazır: "Nəşr bomba kimi partladı. Komissiyalar bir-birinin dalınca gəlməyə başladılar. Əlbəttə, Şəddad Cəfərov bəhanə idi. Hədəfdə Heydər Əliyev idi. Həmin kitabın çapına məsul olanlar Şəddad Cəfərovu Naxçıvana dəvət etdilər. İstədilər təqdimatda o da iştirak etsin, hansı əzab-əziyyətli yollardan keçdiyini şəxsən Heydər Əliyevə danışsın. O isə dedi: "Mən yalnız vətəndaşlıq borcumu, bir də Heydər Əliyev şəxsiyyətinə olan sonsuz hörmət və məhəbbətimi bildirmişəm".

İndi Şəddad Cəfərov ömrünün müdriklik çağlarını yaşayır. Gözəl ailəsi ilə birgə. Əlbəttə, mən bu yazıda Azərbaycanın birinci poliqrafçı alimi, nəşriyyat işinin kamil bilicisi, Azərbaycan kitabının hamisi və dostu Şəddad Cəfərovun fəaliyyətindən, keçdiyi ömür yolundan çox səhifələrin üstündən keçdim. Amma bir həqiqət var ki, bu fədakar insanın ömrü Azərbaycan mədəniyyətində işıqlı iz buraxıb.

Vaqif YUSİFLİ

Filologiya elmləri doktoru

525-ci qəzet.- 2020.- 7 fevral.- S.13.