Akademikin elmi axtarışları

Hər bir elmi-nəzəri tədqiqatın səmərəlilik əmsalı, heç şübhəsiz ki, onun praktikaya tədbiqinin faydası ilə ölçülür.

Elmin bütün sahələrinə dövlət və ictimai maraq da bu faktlardan çox asılıdır. Elmin elə sahələri var ki, onlardan formalaşan nəzəri fikirlər bəzən uzun bir eksperiment müddəti tələb edir. Elmin elə sahələri də var ki, onların nəzəri əsasları çox tezliklə, hətta bəzi hallarda formalaşdığı andan praktiklərin diqqətini cəlb edir və bu tədqiqatlar milli iqtisadiyyatın, milli marağın yüksəldilməsini təmin edir. Belə elmi sahələrdən biri geologiya-minerologiyadır.

Planetimizin bir çox regionlarında məhz geologiyanın səmərəli tədqiqatçılarının axtarışları nəticəsində bəşəriyyətin müasir inkişafını təmin edən faydalı qazıntılar kəşf edilmiş, onların istehsalı və praktikaya cəlb edilməsi prosesi sürətlənmişdir. Bizim Azərbaycanımız da yeraltı və yerüstü sərvətləri ilə dünyaya bir nümunədir. Hələ Ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi dövründə ölkəmizdə geologiyanın inkişafı, Yer təkinin müasir standartlara cavab verən tədqiqatlar kontekstində işlənməsi kimi vacib bir problemə dövlət diqqəti təmin edilmişdi. Prezident İlham Əliyev isə "Yerin təkinin geoloji öyrənilməsinə və mineral xammal bazasından səmərəli istifadəyə dair 2020-2024-cü illər üçün Dövlət Proqramı"nın hazırlanmasına tapşırıq vermiş, proqramın qüvvəyə minməsi barədə xüsusi sərəncam imzalamışdır.

Göstərilən Dövlət proqramında respublikamızda Yerin təkinin öyrənilməsi ilə bağlı mövcud vəziyyət, Dövlət Proqramının məqsədləri, əsas istiqamətləri, bu proqramdan gözlənilən nəticələr, proqramın həyata keçirilməsi üzrə tədbirlər planı və s. məsələlər öz əksini tapmışdır. Azərbaycan elmi-praktik mühitində də geoloji problemlərin həllinə yönələn iki mühüm məkan fəaliyyət göstərir: Milli Elmlər Akademiyası, Bakı Dövlət Universitetinin Geologiya fakültəsi və xüsusilə bu fakültədə öz göstəriciləri, alimləri ilə elmi-ictimai fikirdə ayrıca yeri olan "Yerin təkinin aerokosmik tədqiqatları" laboratoriyası.

Aydındır ki, hər bir sahənin uğuru bu sahədə çalışanların bacarığından asılıdır. Bakı Dövlət Universitetində geologiyanın bir elm kimi inkişafında və bu elmi-nəzəri nəticələrin praktik həyata tətbiqində misilsiz rol oynamış və bu gün də həmin vəzifəni layiqincə yerinə yetirən bir geoloq-alim var: akademik Vasif Babazadə. Vasif Babazadə geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professordur, AMEA-nın həqiqi üzvüdür. Hazırda BDU-nun "Faydalı qazıntılar" kafedrasının müdiridir, həmin Universitetdə özünün yaratdığı Yer təkinin aerokosmik tədqiqatları elmi-tədqiqat laboratoriyasının rəhbəridir. Bu sahələrdə göstərdiyi titanik fəaliyyətinə və istehsalata tətbiq olunan saysız-hesabsız elmi tədqiqat əsərlərinə görə dövlətimiz tərəfindən Respubilka Dövlət mükafatına, Əməkdar elm xadimi kimi şərəfli adlara layiq görülmüşdür.

Akademik Vasif Babazadə indiyədək nəşr etdirdiyi çoxsaylı dərslik, dərs vəsaiti, monoqrafiyalar və elmi məqalələri ilə keçmiş SSRİ məkanında, bugünkü MDB ölkələrində və beynəlxalq Elmi Mərkəzlərdə tam şəkildə qəbul olunmuş, əsərləri dünyanın bir çox nüfuzlu alimləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Alimin bu əsərlərindən az bir hissəsinin adlarını çəkməklə onun Azərbaycan geoloji mühitinə gətirdiyi yenilikləri və həmin əsərlərin praktikaya-istehsalata tətbiqinin hansı dividendlər gətirdiyini görmək çətin olmaz. Monoqrafiyaları: "Azərbaycanın filiz formasiyaları" (Bakı 1990), "Mis və molibden porfir yataqları" (Bakı,1990), "Azərbaycanın filiz formasiyaları və metallogenik zonaları" (Bakı, 2003), "Aralıq dənizi qurşağının endogen filiz formasiyalarının formalaşma təkamülü" (Moskva, 2007), "Aralıq dənizi qurşağı Qafqaz seqmentinin faydalı qazıntı yataqlarının tektonik inkişafı, geodinamik formalaşma şəraiti və yerləşmə qanunauyğunluğu (Azərbaycan)" (Bakı, 2009) və s.

Akademik Vasif Babazadənin əsərləri həm elmi ictimaiyyət, həm də rəsmi dövlət dairələrinin həmişə diqqətində olmuşdur. Akademik özünün elmi fəaliyyəti kontekstində birmənalı olaraq dövlətçilik, azərbaycançılıq, milli maraqlar sistemini həmişə rəhbər tutmuşdur. Təsadüfi deyil ki, V.Babazadənin Milli Elmlər Akademiyasında geologiya-mineralogiya sferasındakı bir çox rəsmi qurumlarda fəallığını, işgüzarlığını göstərən xeyli fakt mövcuddur. Onun elmi fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi və xüsusi bacarığının nəzərə alınması faktı özünü bir də onda göstərir ki, alim "Yerin təki haqqında" Azərbaycan Respubilkası Qanunun müəlliflərindən biridir, Qafqazın filiz yataqları üzrə ekspertdir, AMEA-nın "Yer elmləri" bölməsi bürosunun üzvüdür. Alim AMEA Rəyasət heyəti nəzdində "Regional elmi mərkəzlər" üzrə büronun, Ekologiya və Təbii Sərvətlər nazirliyinin "Ekstremal hallara qarşı" Elmi Şuranın, Azərbaycan Geoloqları Milli Komitəsinin, Rusiya EA-nın Regional işçi qrupunun, Avroasiya Universitetləri Tədris-Metodiki Birliyi "Geologiya" bölməsinin üzvüdür. Bizə elə gəlir ki, akademikə bir elm adamı kimi etibar edilən bu vəzifələr onun elmi fəallığının göstəriciləri kimi qiymətləndirilə bilər.

Bütün bunlarla yanaşı, Vasif Babazadə bir Universitet əməkdaşıdır. Bakı Dövlət Universiteti elmi məkanda ona qanad verən, onun eksperimentlərini dəstəkləyən, onu bir müəllim, bir elm xadimi kimi yüksək qiymətləndirən müqəddəs bir məkandır. Vasif Babazadə BDU-da uzun müddət Geologiya-Coğrafiya fakültəsinin dekanı olmuş, bu gün özünün yaratdığı "Faydalı qazıntılar" kafedrasına, Yer ehtiyatlarının aerokosmik tədqiqatları kimi məhsuldar bir Elmi Tədqiqat laboratoriyasının müdiridir. O, BDU Elmi Şurasının üzvü, Universitet Elmi-Metodik Şurasının sədridir. Vasif müəllim habelə Respublika Təhsil Nazirliyinin müraciət etdiyi bir alim kimi bu nazirliyin Elmi-Metodik Şurası Rəyasət heyətinin üzvüdür.

Ömrünün indiyə qədərki bütün fəaliyyət dövrünü bitirdiyi, böyüdüyü, uğurlarının başında duran doğma Bakı Dövlət Universiteti belə bir alimlə bu gün qürur duymaqdadır. Bu Universitetin Elmi Şurası akademik Vasif Babazadənin elmi yaradıcılığını əks etdirən əsərlərini Azərbaycan Respubilkasının Elm, texnika, memarlıq, mədəniyyət və ədəbiyyat üzrə 2020-ci ilin Dövlət Mükafatına təqdim etmişdir. Mükafata təqdim olunan kitabların əsas hissəsi birbaşa Vasif Babazadənin özünəməxsusdur, bəzilərində isə müştərək müəlliflərlə birgə yazılmış əsərlərdir. Hər iki formata aid olan kitabların təkcə qarşıya qoyduğu mövzular onların səmərəlilik əmsalından xəbər verir: "Azərbaycan qızılı" (Bakı, 2003), "Azərbaycan mineral-xammal resursları" (Bakı, 2005), "Azərbaycanın kosmotektonik xəritəsi", (Azərbaycan, rus, ingilis dillərində) (Bakı, 2007), "Aralıq dənizi qurşağının Qafqaz seqmentinin (Azərbaycan) tektonik inkişafı, geodinamik formalaşması və faydalı qazıntı yataqlarının yerləşmə qanunauyğunluqları" (rus dilində), (Bakı, 2009) və s. bu tipli kitab və kitab-xəritə formatlı nəşrlər akademikin elmi uğurlarının göstəricisi kimi qiymətlidir. Adını çəkdiyimiz bu əsərlər haqqında Azərbaycanın ayrı-ayrı mətbuat orqanlarında maraqlı rəylər dərc olunmuşdur.

"Azərbaycan qızılı" kitabında akademik Vasif Babazadə ölkəmizin ərazisində təşəkkül tapmış qızıl yataqlarının təsnifatını, onların formasiya mənsubiyyətlərini müəyyən etmiş, geoloji-genetik modellərini işləyib hazırlamışdır. Digər bir monoqrafiyada Vasif Babazadə həmmüəllif olaraq Azərbaycanın faydalı qazıntı yataqlarının əmələ gəlmə şəraiti, onların yerləşmə qanunauyğunluqları, proqnozlaşdırılmasının elmi əsasları, struktur-formasion zonaların mineral resurslarının çeşidli növlərinin gələcək səmərəsinin qiymətləndirilməsi kimi milli elmi maraq kəsb edən problemləri tədqiq etmişdir. Alimin komissiyaya təqdim edilən əsərlərinin hər birində onun Azərbaycan və azərbaycançılıq naminə fəaliyyəti öz ifadəsini tapmışdır. Bir də təkrar etmək istərdik ki, Vasif Babazadənin geologiya-mineralogiya problemlərinə dair tədqiqatları istər ayrı-ayrılıqda, istərsə də kompleks şəkildə bu sahəyə dair yuxarıda xatırlatdığımız Dövlət Proqramının həyata keçirilməsində rolu olan qiymətli mənbələr sırasındadır. Bu mənada akademikin redaktorluğu və saysız-hesabsız elmi məqalələri ilə zəngin olan "Azərbaycanın mineral-xammal resursları" (50,5 çap vərəqi həcmində) kitabını xüsusi qeyd etmək istərdik. 21 fəsildən ibarət fenomenal kitabın bir çox fəsilləri Vasif Babazadənin əsərlərindən ibarətdir. Qalan fəsillərdə alimin imzasını göstərən çox sayda bölmələr var. Bütövlükdə bu kitabda toplanan tədqiqat əsərləri başda akademik Vasif Babazadə olmaqla, neçə-neçə nüfuzlu müəllifin iqtisadiyyatımıza səmərə vermiş və gələcəkdə də səmərə verə biləcək elmi tədqiqatlar kimi qiymətlidir.

Akademik Vasif Babazadə Bakı Dövlət Universitetində geologiya-mineralogiya sahəsində elmi-pedaqoji kadrlar hazırlığında çox ciddi əməyi olan bir alimdir. Onun hazırladığı kadrlar bu gün həm fakültə tərkibində, həm də geoloji axtarışlar sektorunda yüksək səviyyəli alimlər kimi öz elmi-nəzəri əsərləri ilə ictimai fikrin diqqət mərkəzindədirlər. Onların sayı çoxdur. Hətta Vasif müəllimin yetişdirdiyi kadrlar sırasından - birinin Yer elmləri üzrə elmlər doktoru, "Faydalı qazıntılar" kafedrasının dosenti Şəhla Abdullayevanın da Vasif Babazadə ilə həmmüəllif olduğu əsərləri eyni vaxtda BDU Elmi Şurası tərəfindən Dövlət Mükafatı Komissiyasına təqdim olunmuşdur. Şəhla xanım etnogen filizləşdirmə problemi və metallogeniya sahəsində öz əsərləri ilə artıq kifayət qədər tanınmış ilk Azərbaycan qadın alimidir. Onun Kiçik Qafqazın qızıl yataqları, Kiçik Qafqaz dağ sistemində əlvan metal və mis-porfir yataqları və s. barədə əsərləri elmi ictimaiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Şəhla xanım ABŞ, Avropa Birliyi, İsveçrə kimi ölkələrin geoloji kəşfiyyatlara dair qrant layihələrinin qalibidir. O, həmçinin, Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında "Elmin inkişafı Fondu"nun qrant layihəsinin qalibidir, Gürcüstan MEA-nın A.T.Valçrelidze adına mükafatına layiq görülmüşdür. Şəhla Abdullayevanın akademik Vasif Babazadə ilə birgə rus dilində nəşr edilmiş "Blaqorodnometalğnıe rudno - maqmatiçeskie sistemı" (2012) kitab nüfuzlu Azərbaycan, Gürcüstan alimləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. Dövlət mükafatına təqdim olunmuş əsərlər sırasında bu kitab qızıl mədənlərinin proqnozlaşdırılması, axtarışı, kəşfiyyat prinsipləri və bütövlükdə geologiyanın bir çox sahələri ilə məşğul olan mütəxəssislər üçün qiymətli bir əsərdir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, hər iki müəllifin öz əsərlərini həm də rus dilində meydana qoyması bu əsərlərin dünya çapında yer tutmasına şərait yaradır. Ümid edirik ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi diqqətində olan "Yerin təkinin geoloji öyrənilməsinə və mineral xammal bazasından səmərəli istifadəyə dair 2020-2024-cü illər üçün "Dövlət Proqramı"nın bütün parametrlərinə işıq saça biləcək bu əsərlər Azərbaycan Respubilkasının Elm, texnika, memarlıq, mədəniyyət və ədəbiyyat üzrə Dövlət Mükafatları Komissiyası tərəfindən layiqincə qiymətləndiriləcək.

Bahadur QƏLƏNDƏROV

professor

Cahangir MƏMMƏDLİ

professor

525-ci qəzet.- 2020.- 13 may.- S.19.