"Cəngi"

Güllü-çiçəkli bir yamacın yalında kəkilli bir oğlan ovurdlarını şişirdib qara zurnada şövqlə "Cəngi" çalırdı. Öz çalğısına başı necə qarışmışdısa, bayaqdan bəri səssiz-səmirsiz dayanıb-durub onun "Cəngi"sinə heyran-heyran qulaq asan Cəlal babanı qəfildən gördü. Hava yarımçıq qaldı.

Cəlal baba elə bil yeniyetməni sınağa çəkirmiş kimi: - Nə yaman zilə qaldırmısan qara zurnanı, ay oğul, - dedi, - bəlkə bir özgə hava çalasan?.. Yaşıdların "Vağzalı" arzusunda olur.

Oğlan utancaq-utancaq gülümsədi: - "Vağzalı" havası "Cəngi"dən sonra çalınar, baba, qoy "Cəngi"ni axıra çatdırım...

***

... "Cəngi" səsi dağı-dərəni başına götürmüşdü və bir kənd toyunda mağarda pəhləvan Cəlal meydan sulayırdı.

Gecədən xeyli keçmiş kəndin dar, ensiz cığırlarında toydan evlərinə dağılışan qız-gəlinin səsi gəlirdi: - Yenə nəməri pəhləvan Cəlal aldı.

- Bəxtəvər arvadı Süsənin başına!

Bir gəlin isə hirs-hikkəylə: - Bu boyda kənddə kürəyini yerə vurmadığı adam qalmayıb. Bu gün də bizim kişini "hopp" eləyib çırpdı yerə. Görüm tezliklə öz kürəyi yerə dəysin!

Qız-gəlin bu qara niyabətlinin əlindən qəzəblənib onun üstünə yerimək istəyirdi ki, rayon mərkəzindən kəndə dönən yolda kolxoz sədrini gördülər. Onun gətirdiyi xəbər hamını yerində dondurdu: "Dava başlanıb, dava, dava..."

***

Pəhləvan Cəlalın davaya yola düşməsi də bir tamaşa idi. Kənddən aralanıb rayon mərkəzinə burulan yola çatanda Cəlal cəbhəyə gedənləri yola salanlara qoşulmuş zurnaçı Vəliş kişiyə üzünü tutdu: - Qadan alım, a Vəliş əmi, bir "Cəngi" çal! - deyə şuxluqla dilləndi, - qoy bir sümüklərimiz tərpənsin!

Vəliş kişi də, demə, bir himə bəndmiş, qoynunda gizlətdiyi qara zurnasını çıxarıb ta bayaq ovurdlarını doldurdu. Camaat bir də gördü ki, Cəlal çiynindən aşırılma sallanmış yol torbasını tulladı yerə, şalvarının balaqlarını dizəcən çırmayıb ortalığa çıxdı, əyilib qalxa-qalxa qollarını oynatdı. Damarlarında qanı kükrəyirdi... Kəndin adlı-sanlı pəhləvanlarından sayılan Mustafa da əlbəəl meydana girdi. Hər iki pəhləvan şəstlə gəşt edir, meydan sulayırdılar.

Kəndin ağsaqqalı Əli kişi üzünü camaata tutdu: - Əşi, belə zor igidlərin qabağında duruş gətirəcək yağı düşmən?!.

Gedənləri yola salanlar dərindən köks ötürüb rahat nəfəs aldılar... Əli kişinin sevincindən dili-dodağı təpsimişdi, kişi axır ki, özünü ələ alıb hər iki pəhləvanı qucaqladı:

- Oğlanlarım, - dedi, - sizin nəməriniz qoy qalsın qayıdıb gələnə, qayıdıb gələndə verrik mükafatınızı!

***

Top-güllə səsi yeri-göyü lərzəyə gətirmişdi. Səmada təyyarələr uçur, tanklar irəli şığıyır, onların ardınca əsgərlər hücuma keçirdilər. Birdən sinəsi al qana boyanan bir əsgər üzü üstə torpağa düşdü. Mustafa idi. Aldığı yaranın ağrısından qıvrılan əsgər yolunda canından keçdiyi torpağı xışmalayıb məlhəm kimi sinəsinə sıxmışdı...

... Sonra kənd yolunda cəbhədən sinəsi orden-medallı qayıdan bir əsgər göründü; qoltuq ağaclarına söykənib yavaş-yavaş kəndə tərəf gələn bu təkayaqlı əsgər pəhləvan Cəlal idi...

***

Seyrəlmiş toylar təzələnsə də, mağarlar daha davadan əvvəlki vaxtlarda olan sayaq gur deyildi. Toyların axırıncı günü qurşaq tutan, meydan sulayan pəhləvanlar qalmamışdı kənddə, oğullarınsa ayağı hələ yer tutan olmamışdı...

Gün gəldi ki, oğullar böyüyüb kişi oldu, "Cəngi" səsi yenidən kəndi başına götürdü...

Yorğan-döşəyə düşmüş Cəlal kişinin qulağı qara zurnanın səsini alanda, qıçının yeri sızım-sızım sızıldadı. Kişi nə illah etdisə də, ayağa qalxa bilmədi, alnından puçurlanan təri güclə silib çarəsiz-çarəsiz arvadının üzünə baxdı.

- Məni mağara çatdır, ay Susən, çatdır məni mağara, Məliyin qızı, yoxsa bağrım çatlar!

***

Elə o vaxtdan bəri də hər "Cəngi" çalınanda Süsən qarı kişisinə dayaq olar, pəhləvan Cəlalı toy mağarına çatdırardı.

Payız toyları başlanmışdı. Havalar soyuyandan bəri Cəlal kişi təzədən çarpayı dustağı olmuşdu.

Yenə kənddə toy idi. Mustafanın oğlu Elgünün toyu. Toy başlayandan bəri Süsən xala ev-eşikdə, gen-geniş həyət-bacada özünə yer tapa bilmirdi. Bu gün toyun axırıncı günü idi və Süsən xala da xəyalən görürdü ki...

... Yenə "Cəngi" çalındı. Kəndin özündən deyən pəhləvanları bir-birinə meydan sulayır, xonça-xalat alırdı. Qulaqları "Cəngi"nin hayını-harayını alan kimi pəhləvan Cəlalın da yerinə qor düşmüşdü. Süsən qarı yenə ərinə dayaq olub mağara çatdırmalı idi, ancaq daha onun qollarında güc, dizində taqət qalmamışdı...

***

Süsən qarı xəyaldan ayrılıb nə fikirləşdisə, cəld evdən çıxıb toy evinə yollandı. Haçandan-haçana toybəyini yanlayıb bir qırağa çəkdi. Səsi qəhərli idi: - Mursalı oğlunun halı yenə xarabdı, dədəm oğlu! Yaralarının ağrısı haldan salıb kişini...

Toybəyi fağır-fağır ehtiyatla Süsən qarıya baxdı. Araya sükut çökmüşdü və Süsən qarı birdən: - Öz aramızda qalsın, ağrın alım, - deyə hıçqırıb birbaşa mətləb üstünə gəldi, - deyirəm... Deyirəm bəlkə bu dəfə "Cəngi"siz ötüşəsiz... Yoxsa kişini yataqda saxlamaq olmayacaq...

Aradan az keçmişdi, çox keçmişdi, haçandan-haçana toybəyi razılıqla başını tərpətmişdi və hər ikisi bir-birindən sıxı-la-sıxıla ayrılmışdı.

***

... Kəndin alt tərəfində çalınan qara zurnanın səsi dağa-dərəyə düşmüşdü və Cəlal kişi qızdırma içində yanıb titrəsə də, o qara zurnanın səsinə dinşək kəsilmişdi. Aradan bir müddət keçəndən sonra Cəlal kişi başını yastıqdan birtəhər qaldırıb: - Mən bilən toyun axırıncı günü olsun gərək? - deyə pəncərədən çölə boylandı. Süsən qarı tez üzünü yana tutdu.

Cəlal kişinin sifətinin qırışları çat-çat olmuşdu: - Bəs... qulağıma qara zurnanın səsi gəlmir axı?..

Süsən qarı tab gətirməyib əlləri ilə üzünü qapadı.

- Olmaya arğac səndən keçib, arvad? - Cəlal kişinin zəhmli səsi evi başına götürdü, elə bil qızdırmadan üşüyüb titrəyən xəstə deyildi. - Məliyin qızı, bu yaşımda, vallah, boşaram səni!

***

Toy adamı qız qapısına yollananda mağara girdi pəhləvan Cəlal.

- Ə-ə-ə, qırışmallar, "Cəngi"siz də toy olar?..

Mağardan cınqırtı çıxmadı. Cəlal kişi üzünü zurnaçılara tutdu: - Ayə, bir "Cəngi"!..

Mağar bir-birinə dəydi, əlbəəl ortaya üstü qırmızı kəlağayılı xonça gəldi. Qız-gəlinin çiçəyi çırtladı. Bir-birləri ilə göz-qaş edib pıçıldaşdılar: - Var ol, Cəlal baba! Min yaşa!..

Cəlal kişi yanaqları allanmış iki gözəlin baxışlarını tutdu, gözlərini dolandırıb mağar boyu baxdı; boy-boya vermiş, gücdə-qüvvətdə bir-birinə bac verməyən iki cavanı irəli çağırtdırıb ortaya çəkdi. Ancaq mağarın ortasına çıxmış güləşçilər Cəlal kişini sözlü görüb dayandılar. Cəlal kişi donub qalmışdı, oğul da ataya necə oxşarmış! Qarşısında utancaq-utancaq gülümsəyib başını aşağı dikmiş bəy elə bil ki, iyirmi yeddi yaşlı Mustafanın özü idi...

Toy əhli Cəlal kişinin nə edəcəyini, nə deyəcəyini gözləyirdi. Birdən Cəlal kişi söykəndiyi çəliyi yerə tulladı, səndirlədisə də, yıxılmadı. O, üzü üstə torpağa düşdü, nəmli torpaq kişinin saqqalına, üz-gözünə yapışdı. Cəlal kişi həbəşi dodaqlarını torpağa sürtdü. Hıçqırırdımı, nəsə deyirdimi - eşidən yox idi. Təkcə Süsən qarı eşidirdi qoca pəhləvanın dodaqaltı pıçıldadıqlarını! Bəlkə də Cəlal kişiyə daha yaxın dayandığından idi. "Haradasan, ay Mustafa, ay ellim, ay qardaşım? Gəl yenə meydana çıxaq, oğlunun bu şad günündə güştü tutaq, bel-belə girək! Mükafatımız indiyəcən durur axı!.. Yadındadır, Əli kişinin vəd etdiyi mükafat?.."

... Meydandakı pəhləvanlar Cəlal kişini qaldırdılar. Üstü qırmızı kəlağayılı xonça onun idi, buna heç kəsin şübhəsi yox idi.

Cəlal kişi mağardan çıxdı, ovcu bükülü idi və ovcundakı xışmalayıb sıxdığı bir ovuc torpaq idi...

***

Evlərinə gedən yolun üstündəki yamacda oturub qara zurnasına güc verən oğlan Cəlal babanı görüb çalğısını kəsdi. Cəlal babanın səsi gur çıxdı; bilinmirdi ki, xahiş edir, yoxsa əmr: - Çal, oğlum, "Cəngi" çal! "Cəngi"dən sonra "Vağzalı" çalınar...

"Cəngi" səsi yeri-göyü başına götürmüşdü...

Aydın TAĞIYEV

525-ci qəzet.- 2020.- 26 noyabr.S. 14.