Dərvişanə Qarabağ qazisinin çubuğu...

Cəbhə bölgəsindən reportaj

Bizdən qabaqda gedən hərbi maşının yük yerindəki əsgərlərə uzaqdan əl yelləməyimiz və onların "Biz güclüyük" anlamında yumruq göstərmələri reportaj üçün ilk qeydim olur. Əgər ermənilərin Füzulidə mülki yaşayış yerlərinə atdığı artilleriya mərmilərinə tuş gəlməsək, bu yazını yazıb tamamlayacağam. "Bu yol Zəngilana aparır, İrəvana gedən yoldur" - dostumuz və müşayiətçimiz Ruslan, elə bil, ağzıyla yol çəkir. Amma Zəngilana uzanan bu yol bizi hələlik əsgərlərimizin yanına gətirir. Qalaqlanmış təkərləri posta daşıyırlar. Maşından düşüb onlarla söhbətləşməyə tələsirəm:

- Yorulmayasınız!

- Gecikmisən, artıq yorulmuşuq - əsgər zarafatla cavab verir.

Dostum Fehruz yoldan aldığımız siqaretləri əsgərlərə paylayır:

- Siz bir siqaret çəkib dincinizi alın, onacan biz daşıyarıq.

Ruslan, Fehruz və mən qalaqlanmış təkərlərə girişirik.

- Onsuz da bu təkərləri boş yerə daşıyırıq, 1-2 günə erməniləri Laçından o yana kürüyəcəyik, təkərlər orada lazım olacaq. - Əlindəki alışqanla qolundakı bayrağın kənarlarında tiftiklənmiş sapları yandıran əsgər deyir. - Bax, bu şəkili bizim snayperçidir, - əslən Şəkidən olan əsgər dostunu göstərir - sentyabrın 27-dən bəri 13 erməni başı diyirləndirib.

Şəkili düzəliş edir:

- 14!

- Hə, 14. Uşaq vaxtı ona çox "gözuu yiyim" deyiblər, ona görə gözləri şahin kimi görür, səngərin içindəki ermənini kəmərindən vurub şalvarını salır aşağı - əsgərlər gülüşürlər.

Əsgərlərdən biri siqaretin kötüyünü dincini aldığı qayanın üstünə basıb mənə yaxınlaşır. Əlinə bir təkər alıb böyrümcə addımlaya-addımlaya yavaşca deyir:

- Anam-atam narahatdır, nömrələrini versəm, zəng edib deyə bilərsən ki, oğlunuz salamatdır, heç bir şey yoxdur? - Əsgərin gözlərində gördüyümü burada yazıb janrı korlamaq istəmirəm. Bir hekayə, ya da şeirimdə mütləq ki baxacaq o gözlər.

- Niyə demirəm, nömrəni ver.

Əsgər bizi görəndən bəri yaddaşında təzələdiyi nömrəni deyir.

Ruslan bizi çağırır, artıq getmək vaxtıdır. Atasına zəng etməyimi istəyən əsgər məni qucaqlayır. O biri əsgərlər gözlərimin içinə baxır. Yaxınlaşıb hamısını bir-bir qucaqlayıram.

- Allah amanında!

Ruslan bizi ermənilərin artilleriya və raket atəşindən dağılmış kəndə aparır. Qəsəbənin mərkəzindəki çayxananın önündə maşından düşürük. Buradakı əhval-ruhiyəni və dağıntılar haqda öyrənmək üçün çayxana ideal yerdir. Sakinlərin baxışlarından bizim bura adamı olmadığımızı hiss etdikləri aydın duyulur. Ruslan bizi təqdim edir:

- Müxbirlərdir, Bakıdan gəliblər.

- Xoş gəliblər, buyurun, əyləşin. - Döşündən orden və medallar asılmış ağsaqqal bizi masasına dəvət edir. O biri masadakılar da yavaş-yavaş ətrafımıza yığışırlar. Hiss edirəm ki, hamısı bir suala bənddir, ürəkləri doludur.

Çay gətirirlər.

- Axırıncı dəfə kəndə nə vaxt mərmi düşüb? - Bu sual söhbətimizin havaya açılan "start" atəşi olur.

- Dünən gecə. Qabilgilin həyətinə top mərmisi düşüb. Bir xeyli heyvanı, toyuq-cücəsi qırılıb, pəncərələrinin şüşələri çiliklənib, yaxşı ki, özlərinə bir şey olmayıb. - Ağsaqqal masanın üzərinə yayxanıb gecədən qalma həyəcanla danışır. Top səsləri eşidilir.

- Bizimkilərdir, - çayxana sahibi çay süzə-süzə deyir.

- Bunu necə bilirsiniz?

- Gurultu eşidəndə fikir ver, əgər yer silkələnirsə, demək, o haramzadalardır, kəndlərə atırlar. Yox, əgər yer silkələnməsə, denən, Allah qolunuzu var eləsin, demək, bizimkilərdir, haranısa şumlayırlar.

Çayxana həyətinin uzaq küncündə oturub əlindəki çubuqla yerə nəsə cızan dərvişanə bir kişi diqqətimi çəkir. Öyrənirəm ki, Birinci Qarabağ müharibəsi qazisidir. Heç kimi yoxdur. Sözü sakinlərə verirəm:

- Birinci Qarabağ müharibəsində əsgər dostları gözünün önündə şəhid olublar, o vaxtdan psixoloji travma alıb, kənd içinə çıxmır. İndi neçə gündür, döyüşlər başlayandan buşlatını da geyinib ortalıqda sərgərdan kimi dolaşır.

Bəlkə də, onun çubuqla yerə çəkdiyi Qarabağın xəritəsidir. Əlindəki çubuqla rayonları bir-bir işğaldan azad edir.

- Kənddə təxminən neçə ev ziyan görüb? - Qeyd üçün dəftər qabağımda hazırdır.

- 40-50 ev - Masaya yeni yaxınlaşmış adam dillənir.

- Yox, 50-dən çox olar, hardasa 60-70 ev. - Ağsaqqal əminliklə deyir. - O gün Kərimgilin sahəsinə raket atmışdılar. Düşdüyü yerdə necə çökək yaradıbsa, boy vermir. Allah üzlərinə baxıb, sahə evdən bir az aralıdır, yoxsa, bala, hamısı qırılardı.

- Kərimin balaca gədəsinin dili qatlanıb. - Hamımız çayxana həyətinin çəpərinə söykənib bayaqdan bizi dinləyən qadına sarı boylanırıq. - Bəs xəstəxananı niyə demirsiniz? Xəstəxanaya da atıblar.

- Xəstəxana haradadır, bibi? - Nə olsun, jurnalistəm, "bibi" xitabı bu cür səmimi ortamda qəbahət deyil, məncə.

Bizi xəstəxanaya gətirirlər. Xəstəxananın özü indi ağır yaralı xəstəyə oxşayır - çiliklənmiş şüşələr, qopmuş pəncərələr, qapılar, qəlpələrin divarlardan qopardığı hissələr, sınıb yerə düşmüş ağac budaqları və sair. Ağsaqqal "Yeriyə bilmirəm, yoxsa mən də döyüşə gedərdim" anlamına gələn heroqlif kimi əlində gəzdirdiyi əsasını top mərmisinin yaratdığı çökəyə salır. Burada bir köpək də var, yaralıdır, ağrı çəkir. Ona "Atəşkəs" adı verirəm və Tanrıya dua edirəm ki, onun canını bu əzabdan qurtarsın...

Xəstəxanadan çıxırıq. Yenə top səsləri eşidilir və bu dəfə, deyəsən, yer silkələnir. Sakinlər təxminlərini yağdırırlar:

- Qrad idi.

- Öyrənə bilmədin də, qradın səsi belə olmur, bu, top idi.

Yan tərəfdəki həyətdə bir qadın artilleriya səslərini eşitmirmiş kimi fikirli-fikirli yer süpürür, amma həyət tər-təmizdir. Bəlkə də, oğlu əsgərdir.

Bayaqkı qazinin çubuğu bir az da irəli uzanıb, deyəsən, Şuşaya çatır.

Artıq getmək vaxtıdır. Kənd əhalisi ilə xudahafizləşirik. Ağsaqqal son dəfə əlindəki heroqlifi pankart kimi yuxarı qaldırıb arxayınlıqla bizi yola salır.

Maşına minirik.

- Ruslan, biz çayın pulunu vermədik! - Elə bil, içimdəki işıqforun qırmızı işığı yanır.

Ruslan gülür:

- Elə bilirsən, pulu versəydin, götürəcəkdilər?

İndi fərqinə varıram, orada elə əhval-ruhiyyə yaratmışdılar ki, özümü çayxanada yox, evdə hiss edirdim, ona görə pul yadımdan çıxmışdı.

Yolların kənarına səpələnmiş boş su butulkaları, sellofanlar kənd yerlərində görməyə öyrəşdiyim mənzərə olmadığı üçün səbəbini Ruslandan soruşuram.

- Əsgərlər buradan keçməmişdən bir neçə saat öncə kənd camaatı su, şirniyyat, şokolad və sair ərzaq alıb yolların kənarına düzülürlər. 1-2 kilometrlik insan tunelinə dönür bura. Əsgərlər gələndə alqışlarla, vətənpərvər şüarlarla onları qarşılayıb ərzaq paylarını verirlər.

Ərzaq demişkən, indi sizi camaatın əsgərlər üçün göndərdiyi ərzağın, pal-paltarın saxlandığı anbara aparıram.

Ruslan arxadan sürətlə gələn təcili yardım maşınına yol verib söhbətə davam edir:

- Baxın, burada hamı belədir, təcili yardım maşını görən kimi hamı kənara çəkilib yol verir.

Anbara gəlirik. Burada əsgər üçün lazım olan hər şey var - qalın geyimlər, əl fənərləri, paketlərlə siqaret, generatorlar, enerji daşları, "Snickers" şokoladları və sair.

- Hələ bunların yarısından çoxunu əsgərlərə göndərmişik. Bilirsiz nə qədər idi?! - Ruslan ərzaqları göstərir.

Anbardan çıxırıq. Fin qəsəbəsindən keçəndə Ruslan buranın nəyə görə belə adlandırıldığını izah edir:

- 90-cı illərdə Füzuli işğal olunanda Finlandiya buraya gələn məcburi köçkünlər üçün daşınan evlər göndərib. Camaat ona "Finski evlər" deyir. Elə o vaxtdan da bu qəsəbənin adı "Fin qəsəbəsi" qalıb.

Yenə qarşımızda əsgər dolu maşın gedir. Əsgərlərdən biri başını silahının lüləsinə keçirdiyi papağına söykəyib.

- Müharibə dövründə əsgərə əl yelləməkdən daha gözəl bir şey varsa, o da əsgər olmaqdır - Fehruz qabağımızdakı əsgərlərə əl yelləyə-yelləyə deyir.

Ruslan:

- Darıxma, Fehruz, biz Şuşaya gedəndə həmin yola saldığımız əsgərlər də bizə əl yelləyib qarşılayacaqlar.

... Görəsən, mərmi düşən kənddə gördüyüm o dərvişanə Qarabağ qazisinin çubuğu indi haralardadır?

Rəhman MİRZƏLİZADƏ

525-ci qəzet.- 2020.- 15 oktyabr.- S.7.