İnsan ruhunun sözdə təcəssümü - Ramiz Məmmədzadəyə açıq məktubu

Əziz Ramiz müəllim! Səninlə telefonla danışanda həmişə söhbətimizin axırını şeirə və şairliyə gətirib çıxarırsan. Bir dəfə mən sənin şairlər və şeirqoşanlar barəsində dediklərini qoşduğum şeirlərə ön söz olaraq yazmışam. Vaxtı ilə böyük mütəfəkkir Mirzə Fətəli Axundzadə yazırdı: "Füzuli şair deyil... Nizami ustaddır". Haqsız saydığım bu mülahizə məni həmişə düşündürüb. Amma belə haqsızlıqlar ədəbiyyat aləmində həmişə olub: Lev Tolstoy Ulyam Şekspiri dramaturq hesab etmir, tənqidçi D.Pisaryev A.Puşkini bəyənmir, şair saymırdı. İndi bu yaşımda da (66 yaş) bizim barəmizdə söylənilən bir deyimi - "Azərbaycan xalqı şair xalqdır" fikrinin müsbət, yoxsa mənfi (ironiya!) olduğunu təyin edə bilməmişəm. Amma poeziyamızın çağdaş durumu belə deməyə əsas verir ki, kəmiyyət, təəssüflər ki, keyfiyyətə çevrilə bilməyib. İndi mətbuatı, ekran və efiri zəbt edən sponsor tapıb qalın-qalın kitablar çap etdirən, kağız korlayan şairlik iddiasında bulunan ailəsi və qohumlarından başqa heç kimin şair hesab etmədiyi rus demişkən, çoxlu "okola literaturı" adamlar yetişib. Bir yandan da ki ortabablar, babat nəzm yazıb kül üfürənlər...

Dünyanın çox ciddi fikir adamı V.Belinskinin sözlərini xatırladıram: "Şair sözü yüksək və müqəddəs bir sözdür". Bu sözdə ölməyən əbədi şöhrət var. Gəlin şair sözünün müqəddəsliyini qoruyaq, istedadımız yoxdursa, əbədi şöhrət iddiası ilə özümüzü və sözümüzü məhv etməyək, urvatdan salmayaq. "Sözə xor baxmaq olmaz, hər bir söz Ərşdəndir, gəlib hədiyyə bizə" deyirdi qəlb şairi Mövlanə Məhəmməd Füzuli. Və poeziya peyğəmbəri bir də deyirdi ki, "İlahi feyzdən bir xəzinədir söz", "Söz yaradanın mədhi-sənası, nəğməsidir". ALLAH KƏLAMI OLAN SÖZün göylərdən enib istedadlı şairlərin qəlbinə və dilinə gəlməsi indi artıq şəksiz həqiqətdir. Bunlar heç vaxt köhnəlməyən köhnə fikirlərdir. Bu gün də Füzulini, Sabiri, Bəxtiyarı bəyənməyən ədəbi nadanlar peyda olub. Yüz il əvvəl istedadlı romantik şair Mikayıl Müşfiq belələrinə cavab verərək yazmışdır:

Yazalım,

özümüzü öyməyəlim,

Füzuliyə dəyməyəlim.

Utanmazmı

Füzulini söyən

özü bir heç ikən?!.

Dostlarım, tanışlarım mənə öz şeir kitablarını bağışlayanda qırx ildir dediyim bir münasibəti burada da təkrarlayıram: "Ədəbiyyatında Füzulisi olan xalqın şairi olmaq çətindir". Bəzən mənə irad tuturlar ki, Füzuli var deyə biz şeir yazmayaq? Mən heç də demirəm ki, hamı Füzuli səviyyəsində yazsın, deyirəm ki, şeir yazanda Xaqanini, Nizamini, Nəsimini, Füzulini, Vaqifi ... unutmayın. Elə yazın ki, onlardan utanmayasız.

Əziz Ramiz müəllim! Bu məktubu yazmağa məni "525-ci qəzet"in builki 30 iyul tarixli sayında çap olunan şeirlərin sövq etdi. Sən söhbətlərində həmişə ərkyana mənə təklif və təkid edirsən ki, ümumiyyətlə, şeir nədir, ondan yaz. Qoy ana dilimizi bilməyənlər, türk dilini cırmaqlayanlar, şairliyi peşə hesab edən bəzi "ziyalılar" özlərini yığışdırsanlar. Bizim dostumuz, mərhum şair Oktay Rza dövrümüzün ədəbi prosesini səciyyələndirib bir rübaisində yazırdı:

Atəşkəs var sənətdə

Tənqidçilər atışmır

Şeir yazan çoxalıb,

Ancaq şair çatışmır.

Sənin şeirlərin zərgər dəqiqliyi bədii Sözə hörmətlə işlənib. Və sən Sözü urvatdan düşməyə qoymursan. Bu təkcə şairlik təcrübəsi, sənətkarlıq texnikası deyil. Bu, hər şeydən öncə sənin estetik idealın milli ədəbi məsuliyyətinin aydınlığından irəli gəlir. Dilimizə - Azərbaycan türkcəsinə vurğunluğundan irəli gəlir. Bunu deyərkən, şeir korifeylərimiz Sabir, Səməd Vurgun, Mikayıl Müşfiq, Rəsul Rza, Məmməd Araz, Nəriman Həsənzadə, Musa Yaqub, Ramiz Rövşən... gözümün önündən bir-bir keçir.

Bütün xristian aləminin lərzəyə gəldiyi bir dövrdə "Sənə salam olsun Ayasofya" şeirində yazırsan:

Mübarəkdir came adın!

Nə illərdi

Quran səsi gəlməyəndə

darıxmadın?!

... Gözün aydın,

Ayasofya camesi!

Ordan boylan bizə sarı,

Bir gör indi nə gündədir

Qarabağda

Sənin məscid qardaşların...

Burada qürur qarışıq bir nisgil var, üstəlik, sənin şeirlərində sərbəst şeirin böyük ustadlarının - Nazim Hikmətin, Rəsul Rzanın, Emil Verxarın ənənələri yaşayır.

"Günün şeiri" sanki poetik proqramdır.

Dünya dözür, səbr eyləyir

Bu dünyadan doyanlara...

Kimdir onu xirtdəkləyən,

çıxmır səsi? -

Təlaşdadır, təklənibdir

Yer kürəsi...

Külək, hava yaralanıb.

Torpaq - sudan,

Budaq - kökdən,

Ay - göylərdən aralanıb...

Qarabəniz Afrikadan

Qonaqsevməz Avropaya qaçaqaçdı...

İraq olsun!

Qulağıma gəlir hərdən

Qaralmış dar ağacından

Sallanan qart kəndir səsi.

Belə getsə,

öz-özünü asa bilər

Yer kürəsi...

Bu, bəşərin taleyi üçün şair narahatlığı kədərli bir rekviyemdir. Biz hamımız içindən asılmış adamlarıq. Hərəmiz içimizdə bir cırıldayan dar ağacı, bir də qart kəndir gəzdiririk.

Sənə məktub yazdım hələ,

Çatan deyil, bilə-bilə...

Dərdlərimi bəlkə silə

Bu məktubun göz yaşları...

Çətin silər,

Biz bilmərik,

Allah bilər.

İndi yazılan məktublar da ünvanına çatmır. Elə ona görə də, oxunmur. Bəlkə heç bu millətə ünvanlanmış şeirlər də oxunmur. Uşaqların əlində planşetlər, saytlar, feysbuklar, instaqramlar var. İndi məktub da, şeir də heç kimə lazım deyil.

Sənin "Öskürək Əhməd", "Bir bağım var", "Sənin məndən xəbərin yox" şeirlərində bir az sevgi-məhəbbət, bir az şux zarafat, bir az da çox az şairlərdə gördüyüm zərif (şirin!) ironiya var.

Evi elə dörd divardı,

Divarda Əhmədin

böyüdülmüş şəkli vardı.

O şəkillə uşağı

qorxutmaq da olardı.

...Sürtülməkdən

süzülmüşdu

Pencəyinin dirsəkləri.

Bax beləcə bir kişiydi

Dünya gözəli Səlbinin əri.

Ramiz Məmmədzadə həyatla yaxından tanış və dost olan nikbin bir şəxsiyyətdir. Qəlbində Qarabağ dərdini əzizləyir. Ağdamda məktəbinin yanındakı evlərini, ərini müharibədə itirib iyirmi üç yaşında dul qalmış anasının niskili ilə şeirlər yazır.

Bu gələn yaz qəlb açandı.

Sən hardasan bəs haçandı?

Yasəmənlər gül açanda

Mənsiz qala bilərsənmi?

... Bir bağım var çiçək-çiçək,

Qışı - qarlı, yayı - külək.

Su torpağın olduğu tək

Mənim ola bilərsənmi?

Bu poetik suallar həqiqi şair ovqatından doğulub, tənqidçi fəhminə ünvanlanıb. Cavabı özündə olan bu suallarda müdrik bir kişinin sevgisi göyərir, çiçək-çiçək boy atır, aləmə ətir saçır. Orijinal bir deyim:

Yurd-yuvası məlum quşam.

Başqa səmtə çətin uçam.

Səni də mən uydurmuşam...

Bu şeir də mənim deyil.

"Gilas vaxtı" zərif bir həsrət var:

Gilas əkdim,

budaq-budaq boy atdı.

Hər budağı bir xatirə oyatdı.

Sənsiz, gülüm, bu həyat nə həyatdı...

Bu ayrılıq kölgəsini silsənə,

Gilas vaxtı bizə tərəf gəlsənə.

"Bu ayrılıq kölgəsini silsənə" təzə deyimdir. Şair sevgilisini gilas bəhanəsi ilə görüşə çağırır.

Hörmətli Ramiz müəllim! Bəlkə də sənə bu məktubu bir qədər dostyana yazdım, tənqid üçün də yer var idi.

Çalışdım ki, söhbətlərimizdə səni narahat edən məsələlərə münasibətimi bildirim. Sənin ədəbiyyatımızın təəssübkeşi kimi yana-yana danışdığın problemlər daha dərindən araşdırılmağa layiqdir.

Mən lirik şeirə dua kimi, poeziyaya müqəddəs ayin kimi baxıram. Yazıçılar, şairlər ədəbiyyatı yaradır, tənqidçilər ədəbiyyatı yaşadır. Tənqidçi "söz gözəlinin" (Füzuli) namusunu qoruyan adam, bədii ədəbiyyatın yiyəsidir. Mən qırx ildir ki, bu ülvi işlə məşğulam. Bundan qürur duyuram. Ömrümün Allah mənim üçün ayırdığı qalan hissəsini də bu müqəddəs işə həsr edəcəm.

Şeir lal duyğuların tərcümanı, Allah əmanəti olan insan ruhunun sözdə təcəssümüdür. Gəlin bu əmanəti qoruyaq!..

525-ci qəzet.- 2020.- 3 sentyabr.