"Nə açar kimsə qapım..."

USTAD TƏRCÜMƏÇİ SƏYAVUŞ MƏMMƏDZADƏ HAQQINDA QƏLƏM DOSTUM SEYFƏDDİN HÜSEYNLİYƏ AÇIQ MƏKTUB

Ustad tərcüməçi, tanınmış şair Səyavuş Məmmədzadənin rus şairi Maksim Zamşevdən etdiyi tərcümələri notbukumda yığıb və onun 85 yaşının yaxınlaşdığını diqqətə çatdırıb "525-ci qəzet"ə göndərəndə, ağlıma da gəlməzdi ki, mənim bu xoşməramlı niyyətim S.Məmmədzadə haqqında yeni bir yazıya körpü olacaq...

Budur, xahiş edirsiniz ki, (yəqin, Rəşad müəllimin tövsiyəsilə) mən ustad tərcüməçinin 85 illiyi münasibətilə məqalə yazım. Doğrusu, təklifiniz məni çaşdırsa da, dərhal da düşünməyə vadar elədi...

Səyavuş müəllimin 80 yaşı ilə bağlı, beş il qabaq "Azərbaycan" jurnalında dərc etdirdiyim yumoristik təbriknaməni xatırladım. O yazıda zarafata salıb, ümumiyyətlə, ədəbiyyata, tərcümə sənətinə və xüsusən də şahmata fərqli baxışlarımızdan söz açmışdım. Mənə elə gəlir ki, həqiqətən də bizim ədəbiyyata, tərcümə sənətinə və xüsusən də şahmata baxışlarımızda fərqli məqamlar var, amma İNSANa münasibətimiz eynidi. Yəqin ki, elə buna görə də, iyirmi il qabaq AYB-nin binasında, bilyard stolu arxasında paralelləşən yollarımız bir dəfə də olsun kəsişməyib. Bu ilin koronavirusla bağlı yasaqlama günlərini çıxmaq şərtilə, daima görüşmüşük.

Bir dəfə müsahibimin qəfil sualı ilə qarşılaşdım: "Siz həyatı boyu, bir dəfə də olsun, yalan danışmayan adam tanıyırsınızmı?" Bir anlığa duruxsam da, yadıma Səyavuş Məmmədzadə düşdü.

Mənə elə gəlir ki, o, bütün uğurlarını, məhz, bir dəfə də olsun, yalan danışmamaqla qazanıb. Nədir onun uğurları? Bu gün o, ədəbiyyatımızdakı xidmətlərinə görə Azərbaycan Prezidentinin Fərdi təqaüdçüsüdür. Əməkdar incəsənət xadimidir. Böyük Nizamidən üzü bəri, klassiklərimiz öz yerində, son 50 ildə az-çox tanınan elə bir Azərbaycan şairi, yazıçısı tapmaq olmaz ki, Səyavuş müəllim onun şeirlərini, ya da povest və hekayələrini rus dilinə çevirib çap etdirməsin. Şəxsən, özü isə, Füzulinin "Leyli və Məcnun" poemasının rus dilinə tərcüməsini əsas yaradıcılıq nailiyyəti sayır. Yeri gəlmişkən, bu tərcümə Xalq yazıçısı Elçinin sanballı ön sözüylə, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən nəfis tərtibatla çap olunsa da, məncə, layiq olduğu sayqıdan kənarda qalıb. Amma bu günlər Səyavuş müəllim belə şeylərin fərqində deyil. Nə isə soruşanda da zarafata sala bilir: "Nə yanar kimsə mənə atəşi-dildən özgə, Nə açar kimsə qapım badi-səbadan qeyri"...

Demək olar ki, bütün keçmişini, hətta məhəbbət tarixçəsini də zaman-zaman mənə nağıllayıb və mən o məlumatlardan "Qısa qapanma" romanımda geninə-boluna istifadə etmişəm. O romanda ustad tərcüməçi mənim aparıcı obrazımın prototipidi. Yeri gəlmişkən, "Qısa qapanma" Xalq yazıçısı Elmira Axundovanın tövsiyəsi ilə rus dilinə tərcümə olunub və çox güman ki, tezliklə, Səyavuş müəllimin vaxtaşırı qanad açdığı ədəbi üfüqlərdə - slavyan dilli ölkələrdə çap olunacaq. Bəli, o, yalnız rus dilinə tərcümə eləmir, həmçinin, bir sıra slavyan dillərindən Azərbaycan və eləcə də rus dilinə çevirir. Bu günlər onu fərəhləndirən şeylərdən biri də slavyan dilli ölkələrdə yaşayan qələm dostlarının zəngləridi...

Bu dünyada ona ən çox yer eləyən də dostlarının seyrəlməsidir, amma vaxtaşırı onu arayanlar da var və onlardan biri də Elmira Axundovadır. AYB-də on il eyni qurumda işləyiblər. Bu günlər isə onlarım "görüş yeri" mənim notbukumdu. Səyavuş müəllim hərdən ərklə tələb eləyir ki, yadına düşən adi bir hadisəni də dərhal Elmira xanıma çatdırım. "Elmira mənim bacımdı, - deyir, - sadəcə, dostum yox..."

Səyavuş müəllimin avtobioqrafiyasında, mənim üçün qaranlıq məqam, demək olar ki, yoxdur. Atası İmran müəllim ərdəbilli idi. Qarabağlı anası Xarici Dillər İnstitutunda alman dilindən dərs deyirdi. Böyük Vətən müharibisində iştirak etmiş dörd dayısından yalnız biri qayıdıb: hüquqşünas Bəylər müəllim.

Orta məktəbi Bakıda bitirib Səyavuş müəllim. Ali təhsilini Moskvada - M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunda. Moskvadakı yataqxana yoldaşlarından Maqsud İbrahimbəyovu, Əkrəm Əylislini, Fikrət Qocanı, Xeyrulla Camalı daha çox yada salır.

Ata yurdundan fərqli olaraq, Qarabağa tez-tez gedib-gələrdi. Azərbaycan dilində qələmə aldığı ən populyar şeiri də Qarabağla bağlıdır: "Şuşanı qar gördüm".

Ailə qurarkən anasına qulaq asmadığına görə hələ də özünü qınayır. Bu gün ayaqları, dizləri taqətdən düşmüş ürək dostuma ortayaşlı bir rus qadını qulluq eləyir - Valya xanım. Arvadının da adı Valentina idi. 90-cı illərdə Rusiyada erməni millətçiləri tərəfindən qətlə yetirilən yeganə övladının - Maratın yalnız şəklini görmüşəm: Xırdalan qəbiristanlığındakı baş daşında...

Canım-gözüm Seyfəddin! Xahiş eləyirsən ki, Səyavuş müəllimin həm yeni portret fotosunu, həm də mənimlə olan şəkillərindən birini sizə göndərim. Əvvəla, onun yeni fotosu yoxdur. İkincisi də, mən istəməzdim ki, onun çuxura düşmüş, təbəssümü itmiş ala gözlərinə fotoaparat tuşlayım. Odur ki, gərək internet saytlarındakı yaraşıqlı şəkillərindən birini seçib götürəsən.

O ki qaldı Səyavuş müəllimin mənimlə birlikdə şəklinə, bu gün o da yoxdur... Amma biri var idi: kimsə bizi şahmat oynadığımız yerdə, özümüzdən xəbərsiz, obyektivə salmışdı. Və biz o fotonu AYB-də mənim otağıma vurmuşduq. Amma bir gün gəldim ki, o şəkil yerində yoxdur. Hələ də kəsdirə bilmirəm ki, o foto kimin gözünü ağrıdırmış?..

Hər il oktyabrın 2-də Səyavuş müəllim ən yaxın dostlarını evinin yaxınlığındakı "Tonqal" restoranında başına toplayıb şadlıq eləyərdi.. İndi isə buna fiziki imkanı yoxdur. Amma ən maraqlısı nədir? Eyvanındakı manqalı nişan verərək, çox ciddi tərzdə deyir ki, ayaqları sağalanda bizə o manqalda kabab çəkəcək. Bəli, onun itirmədiyi iki cəhəti varsa, birincisi nikbinliyidi.

Son illər Yevgeni Yevtuşenkonun, Marina Svetayevanın, Bella Axmadulinanın yaradıcılığına daha çox müraciət eləyir, fikir vermişəm, öz taleyinə uyğun şeirləri seçir. Məncə, Maksim Zamşevdən tərcümə üçün seçdiyi poetik nümunələr də bu qəbildəndir.

Hörmətlə, sizin daimi müəllifiniz

Məmməd ORUC

525-ci qəzet.- 2020.- 16 sentyabr.- S.16.