Vətənpərvər şair, dəyərli alim

Xanəli Kərimli-70

Naxçıvan ədəbi mühitinin və elmi ictimaiyyətinin dəyərli nümayəndələrindən olan Xanəli Kərimlinin yaradıcılığı ilə şəxsiyyəti üst-üstə düşür, bütövlük təşkil edir. Vətən, xalq, torpaq sevgisi, müstəqil dövlətimizin rəmzlərinə hörmət, xalqımızın azadlıq uğrunda apardığı qəhrəmanlıqlarla dolu mübarizəsi, doğma vətənin tərənnümü, tarixi şəxsiyyətlərimizə, ulu öndər Heydər Əliyev irsinə böyük məhəbbət bugünlərdə 70 yaşı tamamlanan Xanəli Kərimlinin yaradıcılığının əsas qayəsidir. "Ay işığında" adlı ilk şeirlər kitabı 1998-ci ildə işıq üzü görən şairin sadə, lakin mənalı yaradıcılıq yolu bü gün də eyni səmimiyyət və sədaqətlə davam edir.

Xanəli Kərimli 1951-ci ilin 27 noyabrında Şahbuz rayonunun Mahmudoba kəndində anadan olub. 1968-ci ildə Cəlil Məmmədquluzadə adına Şahbuz qəsəbə orta məktəbini, 1973-cü ildə indiki Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Şeirləri Azərbaycan hüdudlarından kənarlarda - İran, Türkiyə mətbuatında da işıq üzü görüb. "Ay işığında", "Anamdan məktub", "Bu da bir nağıldı", "Mənə elə gəlir ki...", "Duyğularım, düşüncələrim", "Mənim könlüm bir ümmandır", "Payız duyğuları", "Ahlat taşı" və sair kitabların müəllifidir. Haqqında "Şairə məktub", "Xanəli Kərimli: sözün Əlincə qalası", "Xanəli Kərimli: bir ömrün işığı", "Şairin könül dünyası" adlı məqalə topluları, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, fəlsəfə doktoru Sabir Bəşirovun "Xanəli Kərimli: bir ömrün nağılı" monoqrafiyası nəşr olunub. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosentdir Xanəli müəllim. İlk qələm təcrübəsi "Toğluqayanın Məmməd Araza məktubu" adlı şeir olsa da, ilk mətbu əsəri 1983-cü ildə "Azərbaycan" jurnalında dərc olunmuş "Anamla söhbət" adlı şeirdir.

Xəmiri mənəvi narahatlıqlardan, iztirablardan yoğrulmuş şair, buna baxmayaraq, məhz ictimai ağrılar səbəbindən ələ qələm alıb, poetik yaradıcılığa başlyıb. Şairi ağrıdan nələrdir? Bu suala cavab verməzdən əvvəl filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Əbülfəz Əzimlinin "Ay işığında" kitabına yazdığı ön sözdən bu barədəki bir fikrini xatırlamaq istəyirəm: "Ağrılarım, qayğılarım" bölməsindəki şeirlər Xanəlinin şəxsiyyətindəki digər bir keyfiyyəti üzə çıxarır. Onun ağrı və nisgili sonsuz və nəhayətsizdir". Ulu Yaradan sanki şairləri mənsub olduğu xalqın ağrılarını müəyyənləşdirmək, bu ağrıları ürəyində daşımaq və ən nəhayətdə isə bu ağrılara, acılara, xalqın yaralarına məlhəm qoymaq, Mirzə Cəlil demişkən xəstəliyi müəyyən etdikdən sonra onun müalicəsini arayıb tapmaq, çətin vəziyyətlərdən çıxış yollarını göstərmək üçün yaradı. "Ağrı dağı", "Şəhidlər xiyabanında", "Bu qan yerdə qalan deyil", "Soyuqdur", "Biganəlik" şeirləri, "Ağrı", "Bütövlük", "İnam", "Təbil" poemaları məhz bu ağrıların ifadəsidir.

Ürəyim köz-közdü, göynəyir, tütür,

Tüstüsü burulub çıxır başımdan.

Vaxt tapa bilmirəm baş qaşımağa,

Şöklü Məliklərin sapand daşından.

Bəşirovun "Xanəli Kərimli: bir ömrün nağılı" kitabında da qeyd etdiyi kimi, "Xanəli Kərimlinin şeirləri, poemaları ilə yanaşı... bayatılarının da müəyyən hissəsi Vətən mövzusundadır". Vətən ağrısı, millət ağrısı, sakinləri yavaş-yavaş azalan kənd ağrısı, əsgərsiz qalmış dağların ağrısı, 20 Yanvar ağrısı, müxtəlif itkilərin ağrı-acısı şairin içini sanki didib-parçalayır, bu hisslərin sonu yoxdur onun aləmindənə rəngi bilinir, nə gələcək taleyi... Şairin "illərlə qövr edən ürəyinin ağrısı, sinəsinin göynəyi" ancaq və ancaq azadlıq məlhəmi ilə azalardı. Ancaq bu azadlıq da əvvəldə Vətən torpaqlarının itirilməsi ilə nəticələndiyindən şairin ağrılarsız bir günü, bir anı, bir dəqiqəsi olmur:

Bəzən ağrımı danmışam qorxudan,

Bəzən də ağrımışam qorxudan.

Ağrısız, qorxusuz

İlim, ayım, günüm -

olmayıb anım belə.

Ağrılar, qorxul

ar məngənəsində

sıxıla-sıxıla,

əzilə-əzilə

yaşayıram hələ...

1998-ci ildə yazılmış "Təbil" poemasında düşmənlə sərhəddə yerləşən kəndlərimizin tədricən əhalisinin sayının azalmasından doğan narahatlıq bir vətəndaş kimi şairi həyəcan təbili çalmağa, bunun qarşısının alınmasına çağırışlar qələmə almağa vadar edir. Vətən qeydinə qalan şair sabahkı bütövlüyümüz, əmin-amanlığımız üçün bu gün tədbirli olmağa, Vətənin hər qarış torpağının qədrini bilməyə, "dağların başını uca etməyə" təkidlə səsləyir bizi:

İstəyirik Vətən basılmaz olsun,

Qoruyaq Kəndi də göz bəbəyi tək.

Kəndlər də Vətənin əsgərləridir,

Əsgərsiz bir Vətən, de, nəyə gərək?

"Ağrı" poeması 1994-cü ildə qələmə alınıb. Bu əsər 1990-cı ilin 20 Yanvarında azadlığını tələb edən xalqımıza qarşı törədilmiş qanlı faciənin nəticəsi olaraq yaranmış Şəhidlər xiyabanı qarşısında şəhid ailələrinin ağrı-acılarını öz içində yaşadan şairin düşüncələrinin ifadəsidir.

Eyni ağrı-acılarla qələmə alınmış "Bütövlük" lirik poeması da şəhidlik mövzusundadır. Şəhidlər xiyabanındakı əbədi məşəl bir xalqın qəhrəmanlıqlarla dolu keçmişinin, azadlıq uğrunda mübarizəsinin rəmzi, "şəhidlərin özü, günahsız bir millətin haqqa ismarladığı sualı, sözü, şəhid anaların ürək sözü" kimi dəyərləndirilir burada:

O, təkcə məşəl deyil,

Zəncirləri dişiylə

Qıran mərd övladların

Atəşidir, təbidir.

Bu təb bütün dünyaya

Bağırır ki, eşidin:

Azərbaycan torpağı

Şəhidlik məktəbidir!

O məşəlin od dili

Torpaq altdan püskürən

Şəhidlərin ruhudur.

Xanəli Kərimlinin şeir dili, ifadə üslubu barədə söz açan filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, AMEA-nın müxbir üzvü Adil Bağırov yazır: "X.Kərimlinin deyim tərzi sərrast, düzüm tərzi bitkindir. O, yaradıcılığında dilimizin tükənməz bədii ifadə vasitələrindən ustalıqla istifadə edərək şeirlərində yüksək ifadəlilik, obrazlılıq yaradır, emosional fikirləri sadə, aydın, yığcam bir dillə ifadə edir, doğma dilimizi özünün qürur mənbəyi sayır". "Naxçıvan ədəbi mühiti" kitabında isə şair Xanəli Kərimlinin yaradıcılığının dil xüsusiyyətləri haqqında bu qənaət yer alıb: "... Onun şeirlərində xalq dilinin üslub imkanları həmişə təzə və yeni çalarlarla təzahür etdiyindən poetik dili canlı və təravətlidir. Çünki o, şair kimi hər bir sözün daxili anlamına, gizli qatlarına müraciət etməyi bacarır".

Şairin qənaətincə, əlinə qələm alan hər bir yazı-pozu adamı yaxşı şair, yaxşı yazıçı ola bilməsə də, yaxşı vətəndaş olmağa borcludur. Bu mənada qətiyyətlə demək mümkündür ki, Xanəli Kərimli şairliyi onun yaxşı vətəndaş olmağının bir göstəricisi və ya nəticəsi olaraq düşünülməlidir. Onun nəzərində, yaxşı şair öncə yaxşı insandır, Vətənə layiqli vətəndaşdır. Vətənin sevincinə də, kədərinə də şərik çıxdığı, xalqı ilə birgə döyünən ürəyə malik olduğu, ürəyinə ən əvvəl Vətən sevgisi yerləşdirdiyi, öz zəmanəsinə mənsub bir sənətkar olduğu üçün dəyərli sayıla bilər şair.

Onun "Naxçıvanım mənim", "Şahbuzum", "Qalırmı?", "Qoşa bulaq" kimi şeirlərində doğma diyara olan sonsuz məhəbbət, yurdun təbii gözəllikləri, keçmişi, tarixi, müqəddəs ocaqdan ayrılmağın kədəri ifadə olunub. Vətən Xanəli Kərimli üçün qürur, iftixar mənbəyidir, ürəyinin şah damarında axan qandır, halallıqdır, paklıq-müqəddəslikdir. Şair doğma Vətənini daima ucalıqda görür və onu başındakı qızıl tacı hesab edir:

Ucalığım - tacım mənim,

Hər an ehtiyacım mənim.

Dar günüm, ağır çağımda,

Əlacım, illacım mənim!

Nur çilədin qoca Şərqə,

Tarix boyu öz zəkanla.

Diz çökdürdün düşmənini,

Pozulmaz bir ehtişamla.

Bu dünya bir cənnətdirsə,

O cənnətin qapısı sən!

Varım, yoxum - nəyim varsa,

Cümləsi sən, hamısı sən!

Yaşa xoşbəxt anım mənim -

Əbədi ünvanım mənim -

Doğma Naxçıvanım mənim!

Xanəli Kərimlinin "Nə mutluyam", "İstanbulda düşüncələr", "Türkə ağı demək olmaz", "Van gölü" və başqa bu kimi şeirlərində "Bir millət - iki dövlət" olan Azərbaycan və Türkiyənin əzəli-əbədi birliyindən, qardaşlığından, şanlı tarixindən və bu günündən bəhs edilir:

Başı ağ çalmalı dağlar qoynunda,

Çırpınan, nazlanan, yatan Van gölü.

Sən türkün əbədi qan yaddaşısan,

Dünəni bu günə çatan Van gölü.

1997-ci ildə qələmə alınmış "Azərbaycan bayrağı" şeirində müstəqil dövlətimizin rəmzlərindən biri olan qürur mənbəyimiz, azadlığımızı bütün dünyaya bəyan edən üçrəngli bayrağımız tərənnüm olunub. Şair üçün başının üstündə müqəddəs iki varlıq vardır, bunlardan birincisi ulu yaradan, digəri isə bir kərə yüksəldisə, bir daha enməyən üçrəngli bayrağımızdır:

Bayrağımın rəngində,

Yerin, göyün rəngi var.

Yurdumun azadlığı,

Pozulmaz ahəngi var.

Şair II Qarabağ savaşının başlandığı günlərdə uzun zamandan bəri ətrini duymağa, ayaq basmağa həsrət qaldığımız Qarabağın azad olunmasının sevincini də dolğun poetik çalarlarla ifadə edib.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz cəhətləri əsas tutan akademik İsa Həbibbəyli Xanəli Kərimli yaradıcılığını yüksək qiymətləndirərək yazır: "Xanəli Kərimlinin yaradıcılığında həssaslıq və vətəndaşlıq mövqeyi ön sırada dayanır. Həyata, insanlara həssas münasibətlər Xanəli Kərimlinin şeirlərinə dərin lirizm gətirir".

"Ağrıdan ucada dayanan şair"ə Azərbaycanımızın bütün dərdlərinin bitməsi nəticəsində yaranan qəlb rahatlığı, könül xoşluğu arzulayırıq.

Aygün ORUCOVA

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

(AMEA Naxçıvan Bölməsi)

525-ci qəzet.- 2021.- 1 dekabr.- S.20.