Poetik düşüncənin bənzərsizliyi

Gülnarə İsrafil imzası mənə bir neçə ildir ki, tanışdır. Özünəməxsusluq, bənzərsizlik onun poeziyasının əsas özəlliyidir. İlk baxışdan çoxlarına, bəlkə də, çatmayan bu poeziyanı mən çox sevdim, hər kəlmənin, hər misranın alt qatında gizlənən sirri çözməyə çalışdım. Şeirin məna dərinliyini bəzən çox rahat, bəzənsə dəfələrlə düşünərək əldə etdim. "Mən adlı kim qaldı ki..." şeirini də oxuyanda eyni mənzərə ilə qarşılaşdım. İnsan ömrünün fəsilləri ilə, nə qədər yaşlı olsa da, hamını dəhrəsindən keçirən Dünya qarının üz-üzə dayanmasının şahidi oldum. Fəsillər imdad diləyirmiş kimi birər-birər üstümə yürüdü:

Yaz gecəsində görüşdük,

ağaclar qırov bağlamışdı nəfəsindən,

dolanmışdı qapımıza qaranlığın zolağı,

nəyisə xatırladırdı, ya da anladırdı - misralarında təsvir edilən yaz gecəsi mənə insanın doğuluşunu xatırlatdı. Qaranlıqdan işığa çıxmaq üçün uzun yollar keçən lirik qəhrəmanı qarşılayan yaz gecəsi öz məna tutumu ilə tərəzinin gözünü tərpənməyə qoymadı. Gözlərim qarşısında heç kimə, hətta yenicə doğulan yaz nəfəsli körpəyə güzəştə getməyən Dünya və isti nəfəsi ilə yer üzünü isitmək, məsum baxışları ilə bütün qaranlıq köşələri nurlandırmaq istəyən körpə canlandı. O körpə ki, doğulduğu gün üzünə açılan qapılarda qaranlığın qara zolağı ilan kimi onun pak cisminə doğru meyllənir və bəlkə də, həyatın məhz bu qara zolaqdan başlanacaq çətinliklərini anlatmaq istəyir. Ömrünün baharını yaşayan körpə isə bunu dərk etməkdən çox uzaqdır:

"Onda nəfəsim çox istiydi, kin-küdurətsizdim", - misraları məsumluğun ən gözəl göstəricisi kimi insanı düşündürür. Zamansa dayanmır, iki fəslin qovşağında yolunu müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkən qəhrəmanın pak ruhunu Dünyanın sırsırası ovlayır, onu təslim olmağa məcbur edir. Onun:

"İllər keçdikcə -

soyuqluğun ciyərlərimə dolurdu,

buzladırdı ciyərlərimi;

nəfəs almaz olurdum", - etirafının üstündən ağrısız keçmək olmur.

Çünki ömrünün yay fəslini yaşayan lirik qəhrəman bilmirdi ki, ilk dəfə gözünü açanda gördüyü qara zolaq ondan əvvəl böyüyüb qarşısına bir "ərməğan" kimi çıxacaq, qara dünyanın qara kabusu kimi onun ruhunu çalacaq, isti nəfəsini buza çevirəcək. Nəfəsindən cənnət ətri çəkiləcək. Nə üçün təngnəfəs olduğunu belə anlamayacaq.

"Yay gecəsində, təngnəfəsdim,

öləcəyimdən ölmüşümə gedirdim.

Öldükcə ölürdüm", - deyən qəhrəman zərurət qarşısında acizliyini dərk etdikcə geriyə də boylanır.

"Bir qığılcım vardı ovcuma

topladıqlarımda,

Ovcumdan atdıqlarımda.

Gömülməyə gedirdim ürəyində,

getdim,

fəsillərim qarışdı", - misraları ömrün xəzan çağının təzahürüdür - axirətə gedən yolun sonu, əbədiyyətin başlanğıcıdır, bütün ömrü boyu ikiliklər arasında doğrunu tapmamağın acı ağlartısı, bir tərəziyə sığmayan qazanılan və itirilən savabların hesabıdır. Günahkar kimdir? Yaşamağa deyil, ölümə - varkən yoxluğa məhkum edən həyatmı? Əlbəttə ki, yox. Bəzən bir qığılcımın oyanışa səbəb olduğunu bilən qəhrəman ümidsizləşmir, özünü də Dünya boyda qəlbdə dəfn edir və bu ölüm yeni həyatın doğuluşu kimi yadda qalır.

Gülnarə İsrafil yaradıcılığı təzadlarla aşıb-daşan bir "Həyatdır" - istisi ilə soyuğu, sevinci ilə kədəri, uşaqlıq xatirələri ilə bu gününün reallığı "naməhrəm" olduğu qədər bir-birini tamamlayan "məhrəm"lərdir! Lirik qəhrəmanını "xoşbəxtlik axtarışına çıxaran, tapdığı anda əlindən uçuran" şairin şeirlərində fəlsəfi anlam çox güclüdür:

Xoşbəxtlik nədir ki?

Xoşbəxtlik bu qızın əllərindən uçandır.

Torpaqlaşandır, bəlkə də.

Telefonun yaddaşında qalandır.

Qayğıdır, bəlkə də.

Xoşbəxtlik nədir ki?

Bir misradır.

Bir layladır.

Bir də yüksüz, dərdsiz,

yox, yox, dərdli, amma yüksüz,

yüksüz bir şeydir, nədirsə...

"Şəkilləşən şəkillərdən şəklə düşən" insanın düşüncələri oxucunu bəzən özündən alır, onu əl çatmayan, ün yetməyən bir dünyaya aparır və "yox olma" adı ilə şəklini dəyişərək yenilənən dünyanın cazibəsindən çıxmaq mümkün olmur.

İtən və yenilənən şəklimdə

adama

xəritə şəklində

uşaq geyindirmişəm birnəfəsə, - misralarında qalaktikamızda görmək istədiyi saflığa, paklığa işarə "boz sərçələr etibarlı olur" misrasında vətənə, yurda, ən böyük anlamda isə dünyaya sədaqət çağırışı ilə bütövləşir.

G.İsrafilin poeziyası yalnız deyim tərzi ilə seçilmir. Bu baxımdan hərəsi bir dünya olan üç bəndlik bir şeir diqqətimi cəlb etdi... Üç dünya və bu dünyaların ən böyük fəlsəfəsi - dərk edən insanın bitməz-tükənməz düşüncələri, arzuları, həyat eşqi... İnsanın mənəvi böyüklüyü... Və mənəvi böyüklükdən danışarkən Nəsimini hörmətlə yad edirəm: iki dünyanı ruhuna sığdıran, amma özü "cahana sığmayan" insanın əzəmətinə Füzuli dühası ilə cavab verirəm: "Heyrət, ey büt, surətin gördükdə lal eylər məni..." Bütə çevrilən insan görən gözdür, qaranlıq dünyaları aydınlaşdıran gündüzlərin özü boyda bir nurdur. Elə bir nur ki, "baca-baca açılaraq" zülmətləri "oxu"yur, baca-baca açılanda tükənmir, "oxu"yanda böyümür. Bu nur zərrə kimi qopmağı da, bütövünə qovuşmağı da bacarır:

"Mən qaranlıq bir dünyanın,

Gündüz boyda Gün içiyəm.

Baca-baca açılmışam,

Nə böyüyəm, nə kiçiyəm".

"Nə böyüyəm, nə kiçiyəm" deyərək dünyaya filosof gözü ilə baxan şairin ağ rəngə münasibəti də tamam fərqlidir. Ağlıq həm ucalıq, həm paklıqdır, amma:

"Tellərimdə ağ uçqundur,

Yarğan-yarğan dağ uçqundur", - misralarındakı ağlıq "qara dünya"nın qara bağrından qopan dərdlərdən mayalanan ağ tüstüdür, "ağ" yaralardır - sinələrə çəkilən dağların uçqunu - harayıdır. Elə bir haray ki, dağ uçqunları kimi kükrəyəndə qarşısında dayanmaq mümkün deyil. Bu haray ömrü məşəqqətdə keçən ali varlığın sağkən parça-parça bölünməsidir, yurdsuzluğu, evsizliyidir, dünyanı çalxalayan ictimai bəlalardır:

"Yaşlandığım sağ uçqundur,

Nə bir evəm, nə evciyəm".

Şeirin son bəndi fəlsəfi anlamı ilə daha çox seçilir. Özünü bəxtin kəm ömrü zənn edən lirik qəhrəman bədbəxtdirmi? Əlbəttə, yox. Bəlkə də, bu səbəbdən insanın ölümsüzlüyünə inam yeni deyim tərzində diqqəti daha çox cəlb edir və yeddi qat torpağın hər layına qətrə-qətrə hopan insan nəfəsi (cismi) ilə yeddi qat göylərə yüksələn ruhun əbədi yaşaması fikri bir-birilə gözəl səsləşir:

"Bəxt-yığvalın kəm ömrüyəm",

Ölümlükdə heç ölmüyən,

Yeddi qatda gömülməyən

Nə sirsizəm, nə "Sirçiyəm".

Yekrənglik Gülnarə İsrafil yaradıcılığına yaddır. Bəlkə də, buna görə hər gün təkrarlanan həyatın özündə xanım şairimiz bir yenilik, gözəllik axtarır:

Dayanacaqda

bir çılğın həyatın axışında hərəkət

insanlığın üzündə

bütün rənglərini bəlli edir.

Və həyat yeriyir...

Müəllif də bu həyatın yolçusudur, amma tamam fərqli düşüncə sahibidir. O, həyata "yaşıl köynəkli adam kimi eynək arxasından baxmır, çünki həyat özü bir eynəkdir, yeknəsəqliyi xoşlamır, daim hərəkətdədir. İnsanların bir qisminin bu "Eyniyyət"ə uyması adi yaşam tərzinə çevrilsə də, zərurət deyil.

Gülnarə İsrafil yaradıcılığının əsas dayağı Vətəndir və bu vətənin müəllif üçün o baş-bu başı yoxdur. Zəmanənin tərs şilləsinə hədəf olan "Kəndlərimiz"in dünəni ilə müqayisədə kimsəsizləşən bugünü müəllifi çox-çox uzaqlara aparır: quruyan şır-şır bulaqlar, sinəsi sökülən dağlar, qurulmayan çadırlar, gəncliyin susan səsi nə qədər üzücü olsa da, xəyallar qoynunda yaşanan uşaqlıq onu həyata bağlayır və:

Elçi daşın üstə təsbeh çəkənlər

Qan düşəndə yatırardı qalları.

O diyarda bəy doğulan, bəy kökən -

Bir Ulunun, bir Çinarın dalları, -

bəndində şair eyni kökdən gələn nəsillərin özünə qayıdışını yaşayır. Bu qayıdış "Vətən" adlı vətənləşən şəhiddən başlayır:

Bir şəhid gördüm ki, mən

Vətən olmuşdu,Vətən! -

misraları bunun bariz nümunəsidir. Zamanı torandan, torpağı virandan arıdan, and, qürur mənbəyinə çevrilən, alnımıza zəfər möhürünü vuran, buludların üstündə zəmiləşən Şəhidin, ağrıları qəlpə-qəlpə səngərləşən, fəryadına tapınaraq əzabımıza çevrilən Qazinin "Portret"i bu qayıdışın himni kimi səslənir.

Gülnarə İsrafil yaradıcılığı həm poetik gözəlliyinə, həm dilinin şirinliyinə, həm də məna tutumuna görə az-az təsadüf edilən obrazlı ifadələrlə zəngindir.

"Gedişimin layları ağ kəpənək", "Gələn səhər eynəyimi gətirmir", "Xəyalımın yuvasından köçürəm", "Yaxınlığın kor bucağı dibdədir", "Yollarında çəm əyirir yolları", "Bir şahı var ərşə çıxan nalənin", "Qəm darayır, qəm əyirir qolları", "mən ölümü neynirəm, ölüm məndə öldü ki", "Bənövşəni ağlayanda toplayıb süsləmişəm özlüyümü Xəzərdən", "Mən gülümü neynirəm, gülüm məndə göldü ki" kimi ifadələr məna yükünün ağırlığı və gözəlliyi və ilə diqqəti cəlb edir.

İstedadlı şairimiz "Fəsillərim sis tamğalı ötənək" desə də, "Mən Günəş ömrü yaşayıram" misrası ilə sanki yaradıcılıq zirvəsində dayandığına işarə edir. Mən də inanıram ki, Gülnarə İsrafil qələminin sehri çoxlarını öz təsir dairəsinə salacaq.

Naibə YUSİF

Filoloq

525-ci qəzet.- 2021.- 3 dekabr.- S.14.