Sözə sədaqət

Sözün ürəyinə girdim,

Sirdaşım, qardaşım sözdür.

Sözlə tanıdım özümü,

Canım sözdür, başım sözdür.

("Sözün ürəyinə girdim")

Poeziyanın mənşəyi, mahiyyəti, insanın (və cəmiyyətin!) həyatındakı yeri, rolu barədə antik dövrdən üzü bu yana cild-cild kitablar yazılıb, ona cürbəcür təriflər verilib və yəqin nə qədər ki, söz sənəti var, bu proses davam edəcək. Bu da təbiidir, çünki əsl poeziya sözün qüdrətini, hikmətini, gözəlliyini, hüdudsuz ifadə imkanlarını sərgiləyən bir sirdir, sehrdir, rasional təfəkkürün qanunlarına tabe olmayan, onun sərhədlərini aşan "cığal", "şıltaq" uşaqdır, insanın ən mübhəm duyğularının rəng çalarlarını incələyən, aspektlərini açan bir iksirdir...

Poeziya qəfildən və hansı tərəfdən əsdiyi bilinməyən mehdir, bir anlığa çaxan şimşək, səhrada yolçunu aldadan ilğımdır.

Və Füzuli demişkən, poeziya ən gözəl "yalandır"!

Sonuncu sözü hərfi, birbaşa mənasında anlamaq, təbii ki, sadəlövhlük olardı - dahi şair poeziyanı "yalan" adlandıranda onun rasional ağılla dərk etdiyimiz dünyaya alternativ başqa bir dünya - hiss, duyğu güzgüsündə "təhrif" olunmuş, tanımadığımız dünya yaradaraq, bizi məhz bu "yalan" dünya ilə heyrətləndirmək qüdrətinə işarə edirdi.

Ramazan Səməroğlunun da şeirləri içərisində dünyanı beləcə "təhrif" edib yalnız poetik məntiqlə dərk oluna bilən dünya modeli yaratmağa iddialı nümunələr az deyil. Bu şeirlərdə insanın hiss, duyğu aləmi rəngdən-rəngə düşür və bunun nəticəsi olaraq həmin duyğular prizmasından görünən dünya da bizə yenidən kəşf olunmuş qiyafələrdə - gah müdrik qoca, gah zalım, vəfasız məxluq, gah öz sevgi şərbəti ilə məstedici gözəl, gah da vəfasız, etibarsız yar, gah aqil, ədalətli hakim, gah da yalançı, ədalətsiz hökmdar... qiyafəsində təqdim olunur və müəllif bütün sələfləri kimi, bizi dünya ilə mənasız cəngə yox, bu qəliz sirri-xuda ilə barışmağa, hətta onu sevməyə çağırır:

Bir kəsin yox özün yaşda,

Şöhrətin qalmaz bir başda,

Sevilsən də sən hər yaşda,

Dünya, səndən nigaranam!

("Dünya, səndən nigaranam!")

44 günlük Vətən müharibəsində Azərbaycan xalqının ruhunda yaranan təlatüm, Ali Baş Komandanın insanı sevindirən, kövrəldən və silkələyən çıxışları, qəhrəman Vətən oğullarının, müdrik anaların, səbirli gəlinlərin dəyanəti sonsuz Vətən sevgisinin yeni parametrlərini cızdı, qələm adamları artıq tariximizin şanlı səhifəsinə çevrilmiş Qələbənin ruhu - mənəvi aspektlərini bədii sözün də əsas predmetinə çevirdi. Çünki Qarabağa dönüş əslində, yaralı ruhumuzun sağalması, ləyaqətimizin təsdiqi idi və bədii söz ustalarının bu fenomenal hadisəyə biganə qalması absurd olardı. Ramazan Səməroğlunun yeni kitabı da bu mövzuda qələmə alınmış silsilə şeirlərlə başlayır. Onlar barədə danışmazdan əvvəl bir məsələni qeyd etməyi lazım bilirəm. Məlumdur ki, qədərindən artıq ritorika, pafos zahirən nə qədər cəlbedici olsa da, əslində, sənətə yad elementlərdir. Pıçıltı yox, qışqırıq, hayqırtı üzərində qurulmuş poeziya da (əgər ona poeziya demək mümkündürsə), əslində, poeziya yox, filosof Niyazi Mehdinin təbirincə desək, poeziyanın libasını geyinmiş "geydirmə" poeziyadır, şüur, vəzn, qafiyə ölçülərinə salınıb bədii nitq görkəmi almış plakat-mətndir. Amma nə qədər qəribə olsa da, Vətən, yurd, torpaq haqqında ritorikasız, pafossuz danışmaq da mümkünsüzdür! Bu mövzular ətrafında düşünəndə insanda elə duyğular baş qaldırır ki, sevincdən kövrələ, qəzəbdən, düşmənə nifrətdən hayqıra bilərsən. Deməli, əsas şərt odur ki, bu duyğuları bədii sözün predmetinə çevirəndə ifrata varıb, eyforiyaya qapılıb oxucunu yormayasan, dediyin söz qəlbinin monoloqu kimi qəbul oluna. Bu mənada, Ramazan Səməroğlunun şeirləri seçilir. Bu şeirlərdə qəliz poetik metaforalara, yersiz söz oyununa rast gəlməzsən, amma misralar, deyimlər sənə bəsit də görünmür, çünki müəllif öz hisslərini səmimi bir tərzdə - şərqi, nəğmə ahəngində ifadə edir, türk xalqlarının birliyi, türk ruhunun yenilməzliyi barədə duyğularını teyxa poeziya dilində yox, poetik-publisistik bir dildə izhar edir:

Türkün müstəqilliyidir,

Türkün danışan dilidir,

Türk elinin birliyidir,

Alqış Turan birliyinə!

("Alqış Turan birliyinə")

Bu misralar sözün yaxşı mənasında vəsfdir, tərənnümdür.

R.Səməroğlunun poetik düşüncə tərzinin ən yaxşı xüsusiyyətlərini nümayiş etdirən şeirlərin böyük bir qismi onun sevgi mövzusunda qələmə aldığı şeirlərdir. Amma mən bu faktdan çıxış edib onu qətiyyən sevgi şairi adlandırmaq istəməzdim. Çünki şairləri bu cür təsnif etməyin tərəfdarı deyiləm. Sevgi, məhəbbət anlayışları, ümumiyyətlə, poeziyanın təməlində dayanan gücdür, onun özülüdür. Deməli, sevgisiz nəinki sevgi poeziyası, ümumiyyətlə, poeziya mövcud deyil. Əgər söhbət sevən və sevilən, aşiq və məşuq arasındakı münasibətlərdən gedirsə, ilk növbədə sevgi anlayışının özünün nəyi bildirdiyini, mahiyyətində nə dayandığını incələmək gərəkdir. Etiraf edim ki, mən bu anlamda işlədilən sevgi anlayışının çağdaş poeziyamızda ən mükəmməl poetik yozumunu həm də Ramazan Səməroğlunun şeirlərində tapdım:

Küləkmi qopardı yaxamdan səni,

Nə qədər soruşum yuxumdan səni,

Özümdə gizlətdim qorxumdan səni,

Sandım lal sükutsan, dinən deyilsən.

("Sözün ilməsinə toxudum səni")

Oldum gözlərimə qara pərdə mən,

Daş kimi qaraldım qaldım yerdə mən,

Necə də vuruldum sənsiz dərdə mən,

Səni sevə-sevə darıxdım sənsiz.

("Səni sevə-sevə darıxdım sənsiz")

Mənim fikrimcə, sevgi, əslində, iki şəxsin bir-biri üzərində "zorakılığı"dır, o mənada ki, iki ruh bir-biri ilə dialoqa girir, iki cisim arasında ruh mübadiləsi gedir. Deməli, sevgi özünü sevdiyində tapmaq, onun gözlərində görməkdir. Şair bu həqiqəti incə poetik deyimlərlə, yeni təşbehlərlə ifadə edir:

Odumu saxladı külümün altda,

Sözümü gizlətdi dilimin altda,

Solmuş yarpaq oldum gülümün altda,

Əsdi tufan kimi yenə bu sevgi!

("Bu sevgi")

Dostumun şeirlərində xoş təsir bağışlayan digər bir cəhət onun daim öz-özü ilə dialoqa girməsi, özü ilə həmsöhbət olmasıdır. Bu, bir tərəfdən, ona başqalarına dərs keçmək, ağıl öyrətmək missiyasından yan keçmək imkanı verirsə, digər tərəfdən, fikirlərində səmimiyyətin, etirafın çəkisini artırır, nəticədə oxucu ilə müəllif arasındakı məsafə qısalır, eyni zamanda, müəllifin özü ilə söhbətinə oxucular da qoşulur, ünsiyyət dairəsi genişlənir. Əslində, poeziyanın son məqsədlərindən biri də elə budur.

Bəzi şairlər fəxrlə özlərini "fikir, düşüncə şairi" adlandırır və elə fikirləşirlər ki, bu imicdə müdrik, ağıllı görünürlər. Amma mənim fikrimcə, bu ifadə də dəqiq ifadə deyil, vaxtilə kiminsə "kəşf" edib dövriyyəyə buraxdığı və indi də çoxlarının çürük saqqız kimi çeynədikləri nimdaş bir ibarədir. Poeziya səlis məntiqin, diskursiv düşüncənin predmeti deyilsə, o, necə formal məntiqin qanunları ilə nəfəs ala bilər? Düşüncə poeziyası deyilən şey əslində, adi məntiqlə deyilə bilənlərin sadəcə vəzn, qafiyə sisteminə salınmış təkrarıdır. O, zahirən şeirə oxşaya bilər, amma onu poeziya adlandırmaq günahdır. Poeziya sözləri adi düşüncə axarındakı statusundan qoparıb yeni - bədii statusda dirildən intuitiv təfəkkür hadisəsidir və çox sevindiricidir ki, Ramazan Səməroğlu da bədii sözün missiyasını məhz bunda görür, hətta hansısa bir mətləbi ifadə edəndə belə filosofluq etmir, bədii hiss ölçülərindən kənara çıxmır:

Gecə də, gündüz də ələdim ömrü,

Günləri yamadım bələdim ömrü,

Neçə yol düzəliş elədim ömrü,

Nə gördüm,

gördüyüm qədər gördüm mən!

("Nə gördüm, gördüyüm

qədər gördüm mən!")

R.Səməroğlunun bədii avazı, intonasiyası pıçıltı, ürəkdə oxunan nəğmə, şərqi intonasiyasıdır, onun şeirləri elə müəllifin özü kimi asta tonda, lakin dəqiq və kəskin danışır, oxucuların qəlbinə yol tapır.

Və nəhayət, şairin bədii yazı texnikası, şeirlərinin forma planı barədə...

Bəri başdan deyim ki, Ramazan Səməroğlu şeirin məzmunu ilə forması arasında tarazlıq nöqtəsini tapan, poetik mətni bu nöqtə üzərində quran şairdir. Məhz buna görədir ki, onun misraları öz qəliblərini sanki doğulduqları andaca özləri sifariş edir, poetik mətn öz boyuna biçilmiş avazda, forma hüdudlarında zühur edir. Forma əllaməçiliyi, söz və ibarələrlə labirint oyunu, postmodernist görünmək üçün intellektual şeir hoqqabazlığı onun üslubuna tamamilə yaddır. Ramazan Səməroğlu zamanın sınağından çıxmış janrlarda (qoşma, gəraylı) yazır, amma oxucu bu zahiri yeknəsəklikdən usanmır, çünki müəllif ənənəvi forma daxilində də sözə yeni çalarlar əlavə etməyi, onun poeziyanın üfüqlərini genişləndirməyə iddialı potensialını üzə çıxarmağı bacarır. Bu mənada ustad Qurbaninin kəşf etdiyi bənövşə obrazının Ramazan Səməroğlunun yozumundakı variantı xarakterikdir:

Döydü ləçəyini yağış da, qar da,

Xoşbəxt anlarını tapdı kollarda,

Boylandı sabaha göz intizarda,

Dərd üzdü vədinə düz bənövşəni.

Səməroğlu, bir sığal çək başına,

Hansı kol dibində çıxsa qarşına,

Vuruldu gözümün damla yaşına,

Mən necə sevməyim qız Bənövşəni?!

("Boynubükük qoydu göz bənövşəni")

R.Səməroğlu konyukturadan uzaq, sifarişlə yox, yalnız öz ürəyinin hökmü, diktəsi ilə yazan şairdir. Mövzunun aktuallığını populist şüarlarda, kimlərinsə, hansısa qrupların marağında yox, sözün hüzurundakı məsuliyyətdə görür və həmişə də öz missiyasının yaradıcılıq məramına sadiq qalır. Onun poetik uğurlarının özülündə də elə bu sədaqət dayanır.

Əlisəfdər HÜSEYNOV

525-ci qəzet.- 2021.- 14 dekabr.- S.15.