Mavi sonsuzluq...

"Əgər ikinci dəfə dünyaya gəlsəydiniz..." sualı artıq klişedir. Ancaq bir o qədər də ciddi və düşündürücüdür. Fikirləşirsən ki, bu qədər haqsızlığı, ədalətsizliyi, savaşı, ölümləri, axıdılan qanları, xəstəlikləri görən insan ikinci dəfə niyə doğulmaq istəsin? Doğrudanmı, cəfası səfasından çox olan həyat bizlər üçün bu qədər dəyərlidir? Tərəddüdsüz "hə" deyirəm!

Həyat bütün çətinliklərə rəğmən, ölüb, yenidən doğulub, təkrar-təkrar ölüb, yenə doğulub yenidən yaşamağa dəyər. Bunu ölümdən daha betər olan ölüm qorxusu gələndə daha yaxşı dərk edir insan. Belə bir şans yaransa, əlbəttə, mən də dəyərləndirərəm. Amma bu dəfə insan olaraq deyil, bir ovuc dəniz, bir parça göyüzü, bir qucaq mavi olaraq Yer üzünə enmək istəyərəm. Çünki mavi olan hər şey uzaqdan bu qədər gözəldirsə, kim bilir, onun bir hissəsi olmaq necə möhtəşəmdir. Mavinin məndə dərin, nəhəng, sirli və sonsuzluq qədər uzun bir hekayəsi var. Orta əsr insanları kimi mən də onu gec kəşf edənlərdənəm. Bir hekayənin qanadında uçaraq gəldi ruhuma. Həmin gündən sonra mavi düşünür, mavi hiss edir, mavi baxıram. Harada mavi rəng nəsə görsəm, üstünə qaçıram. Mavi şeirlər, mavi kəlmələr, mavi cümlələri bağrıma basıram. Dedim axı, izləri dərindir. Michel Pastorun "Mavi: bir rəngin tarixi" adlı kitabı əlimə keçdikdən sonra mavi düşüncələrimin kökü daha da dərinləşdi. Pastorun araşdırmasında əvvəllər mavinin bir rəng olaraq mövcud olmadığı məlum olur. Təsəvvür edirsiniz, bəlli bir dönəmə qədər mavidən bixəbər bir dünya varmış. Daha da betəri qədim zamanlarda mavinin barbarlığı təmsil etdiyi düşünülürmüş. Məsələn, Romada mavi rəng geyinmək ya namərd adamların, ya da yasda olanların rəngi kimi qəbul edilirmiş. Mavi rəngdə gözü olanlar alçaldılır, təhqir olunurmuş. Qadınların kimliyi də bu rənglə müəyyənləşdirilirmiş; əgər mavi geyinibsə, əxlaqsız damğası vurulurmuş. Kişilərin mavi rəng geyinməsi isə ya homoseksual, ya da gülünc insan olduğundan xəbər verirmiş.

Orta əsrlərin simvollarına nəzər salanda görürsən ki, qırmızı gücü, ağ saflığı, qara ləkəni, ya da qaranlığı təmsil etdiyi halda mavinin hər hansı bir rolu olmayıb. Çünki yaxın əsrlərə qədər mavi rəng yox idi. Daha doğrusu, vardı, amma izinə heç yerdə rastlanmır. Qədim dillərdə belə "mavi" rəngi ifadə edən söz tapılmır.

Ulyam Gladstone kitab yazarkən bu qəribə rəngin təsviri olmadığını fərq edir. Kitabında istifadə elədiyi rəngləri saymağa qərar verir. Məlum olur ki, iki yüz qara, yüz ağ, on beş qırmızı və on sarı kəlməsi yazıb. Tək-tük yerlərdə isə digər rənglərdən bəhs edib. Qədim yunan kitablarını araşdırdıqda isə görür ki, mavi rəng heç yerdə qeyd edilməyib. Hətta bu kəlmənin sinonimini belə tapa bilməyib.

Filoloq Lazarus Geiger də "mavi" adlı bir əskikliyin olduğunu görür və təəccüblənir. İslandiya dastanlarına, Qurana, Qədim Çin hekayələrinə və İncilin ibranicəsinə göz atır, minlərlə vərəq çevirir heç birində "mavi səma" sözünə rast gəlmir. Uzun araşdırmalardan sonra nəhayət ki, rəngin ortaya çıxdığı dövrün izinə rast gəlir və işarələri bütün dünyada təqib edir. Məlum olur ki, bütün dillərdə ən son ortaya çıxan kəlmə mavi rəngdir. Bu rəngin kəşf edildiyi yer Misirdir. Elə mavi rəngli boya istehsalı da ilk dəfə misirlilər tərəfindən ərsəyə gətirilib. Sual yaranır: bəs göyüzü? Necə olub ki, insanlar əsrlərlə sanki başlarının üstündə mavi səma yoxmuş kimi yaşayıblar?! Məsələ burasındadır ki, bütün kainatın təsvir edildiyi müqəddəs kitablarda da göy üzünün mavi olduğuna dair məlumat yoxdur. Bu baxımdan Guy Deutscherin nəzəriyyəsi maraqlıdır. Bir gün azyaşlı qızına "niyə göy üzü mavidir" deyə sual verir. Çünki uşağını böyüdərkən ona bircə dəfə də olsun mavi rəngdən bəhs etməmişdi. Ona görə də sualı eşidən qızcığaz çaş-baş qalır, əvvəlcə göy üzünün rəngsiz oluğunu deyir. Daha sonra ağ olduğuna qərar verir. Ən sonda isə doğru cavabı verir. Doğrudur, nəticə olaraq "mavi" söyləyir, amma maraqlı olan mavinin rəng olduğunu fərq etməmiş olmasıdır.

Deməli, qədim insanlar üçün bu rəng naməlum idi. Hal belə olunca, Odisseya dastanında "tünd şərab rəngli dəniz və bənövşəyi qoyun" söyləyən Homerin beynindən nələr keçib bilə bilmərik. Amma eyni biolojiyə sahib olduğumuz üçün həmin insanların bizim gördüyümüz rəngləri gördükləri də danılmaz bir həqiqətdir. Fikir verin, XII əsrdən sonra yaradılan məbədlərdə, kilsələrdə, arxitekturalarda ağ və qızılı ilə bərabər mavi də boy göstərməyə başlayır. Mavi dünya yarandığı gündən var olan, amma yüz illər sonra varlığı bəlli olan, bütün mədəniyyətlərdə parıldamağa başlayan bir rəngdir. Bu rəng sadəcə xoşagələn, sakitləşdirən, xəyallar qurduran, dənizi, dincliyi, göy üzünü tərənnüm edən bir kəlmə deyil. Mavi sonsuzluqdur, göy üzü kimi... Bəzən isə bir quşun qanadına qonaraq uçub gəlib ürəyinin ortasına qonan, həyatı Miladi təqvim kimi ikiyə bölən əsrarəngiz və dərin bir hekayədir.

Türkan TURAN

525-ci qəzet.- 2021.- 11 dekabr.- S.19.