Qürbətdə vətən yaşantıları

Solmaz Qəribel qürbətdə yaşayıb-yaradan yazarlarımızdan biridir. Solmaz Bəhlul qızı Həsənova 25 yanvar 1973-cü ildə Ağdərə rayonunun Qərvənd (Kərimli) kəndində anadan olub. Şuşada və Ağdərədə orta məktəbdə oxuyub. Azərbaycan Tibb Universitetində rediatriya (uşaq həkimliyi) ixtisası üzrə ali təhsil alıb. Bir müddət Bakıda həkim-pediatr vəzifəsində çalışıb. 2004-cü ildən Rusiyanın Həştərxan (Astraxan) şəhərində 1 saylı uşaq poliklinikasında nevroloq-həkim vəzifəsində işləyir. Orada Dövlət Tibb Universitetinin həkim-nevroloq fakültəsini bitirib. Solmaz xanım doğma vətənindən, əvvəl Ağdərədən, sonra isə doğma Azərbaycandan uzaq düşüb. Solmaz Qəribelin şeirlərində sevgi və vətən həsrəti aparıcı mövqedədir. Bu da onun qürbətdə yaşaması və işləməsi ilə bağlıdır. "Qərib küləklər" və "Məni məndən alan dünya" adlı iki poetik toplusu çap olunub. Üçüncü şeirlər kitabı "Saçı ağarmış arzular" adlanır.

Həkim və şair Solmaz Qəribel şeirlərində də qərib kimi görünür. "Ömrü bir ağac kimi kökündən qopan" şair xanımı zaman yalan vədləriylə "körpə uşaq kimi ağladır":

Daşan sellər, sular yudu, apardı,

Çırpdı qayalara yalan ömrümü.

Bu qürbət ağrısının acı tərəfi Solmaz Qəribeli daha çox yandırır:

Zamanın acısı üzdü qəlbimi,

Büküb yumaq etdi, o şux qəddimi.

Yoluma keçilməz çəkdi səddini,

Qoymadı tərpənə qalan ömrümü.

Solmaz xanım etibarı, sədaqəti, vəfanı məhəbbət şeirlərinin mayası sayır, onun sevən qəhrəmanı öz keçmişindən və ona gözəl anlar yaşatmış hisslərindən asanlıqla üz döndərə bilmir:

Səni ürəyimdən necə atım mən?

Kəsdiyim çörəyi, duzu atımmı?

Mən sənə canımsan demişdim axı,

Ürəkdən dediyim sözü atımmı?

Narahat bir ömür yaşayan ədəbi qəhrəmanın könlü də narahatdır, bu gen dünyada özünə yer tapmır, çünki bir yola çıxıbdır sonu bilinmir, bir həsrət çəkir sonu görünmür:

Yuvasından perik quşa dönübdür,

Çağlamır, ağlamır daşa dönübdür,

Yanaqda quruyan yaşa dönübdür,

Yer tapmır özünə, narahat könlüm.

Solmaz Qəribelin özünü ifadə edən ədəbi qəhrəmanı vətənpərvər bir insandır, əhdinə və sevgisinə etibarlı bir qadındır, övladını böyük məhəbbətlə sevən bir anadır. Özüylə, daha doğrusu, əksiylə söhbəti Solmaz Qəribel dünyasının açarıdır. Öz dərdini özünə açan müəllif əslində daxili dünyasını, təlatümlərini, kimsənin görmədiyi və duymadığı yaşantılarını ortaya qoyur:

Danış mənlə, mənim əksim,

Nədən belə gözlərində

sual dolu baxırsan sən?

Nədən belə ürəyimi

yandırırsan, yaxırsan sən?

Yoxsa mənə

heç deməyə, sözün yoxdu?

...Söylə mənə,

gözündəki sualları,

Qorxma məndən,

Mən özünəm...

Solmaz Həsənova ədəbi təxəllüs kimi şeirlərinin altına "Qəribel" imzasını qoyur və deyir, mən ikiqat qəribəm, həm Vətənim Qarabağdan köçkün düşmüşəm, həm də uzun illərdir həkim kimi Azərbaycandan kənarda, Rusiyada fəaliyyət göstərirəm. Qadın şair üçün ağrılı bir məqamdır. Vətən həsrəti nəinki ürək açıqlığı ilə yaşamağa, həmçinin, ürək açıqlığı ilə yazmağa əngəl olur. Çox şükür, bu həsrətin sonu çatdı, Qarabağ işğaldan azad olundu, Solmaz xanımın ata-baba yurdu indi onun yolunu gözləyir. Yavaş-yavaş bu ovqat onun şeirlərinə ayaq açır. Amma qürbət acısı Solmazın şeirlərində yaşantıların ayaq izləri kimi uzun müddət gəzib-dolaşacaq, oxucusunu da düşünməyə vadar edəcək:

O dağda gəzən qəribin,

Əlində gülü qəribdi.

Hardan düşüb yolu bura?

Baxıram, yolu qəribdi.

Qərib hisslər, qərib duyğular, nəhayət, qərib yaşantılar şeirlərindən qırmızı bir xətt kimi keçən Solmaz Həsənova obraz seçimində də uğurlu tapıntılar edir, şeirlərini həm klassik üslubda, həm də çağdaş semantik ruhda yazır:

Tütək səsi qoy qarışsın neyə hey,

Baxma yorğun halımdakı heyə, hey!

Qorxuram ki, dağlar durub deyə, hey,

Sizin dağlar qəribsəyib yamanca.

Çayda, vallah, buz donubdur, a zalım,

Dil tutulub, söz donubdir, a zalım.

Bax üzümə, göz dolubdur, a zalım,

Dağlar mənsiz qəribsəyib yamanca.

"Yumruq boyda ürəyin çəkdiklərini" qələmə almaq, çatdırmaq da çətindir. Narahat duyğular, həkimlik peşəsindən gələn qayğıkeşlik, təmənnasız ehtiram və sayqı şeirə mülayimliklə yanaşı, sərtlik də gətirir. Deyilən söz də ürəkdən keçənləri tam ifadə edə bilmir:

Əhsən demə, köks ötürüb, ürəyimə,

Qəfəs altda o ürəkdən xəbərin,

sorağın varmı?

Bilirsənmi, yumruq boyda ürəyimdə

dünya boyda kədər yatır?!

Yox, hardan biləsən axı!

Solmaz Qəribelin təkbəndləri də olduqca maraqlıdır. Klassik ədəbiyyatın rübaisinə, folklorun bayatısına bənzəyən bu dördmisralıqların hər biri məna yükü ilə zəngindir. Hətta elə təkbənd var ki, oxucusuna böyük-böyük şeirlərin ifadə etdiyi fikirləri aşılayır. Həsrət, hicran nümunəsi olan təkbənddə c-ç və s-z alliterativliyi şeirə ahəngdarlıq gətirir:

Götür bu hicranı çırp sifətimə,

Onsuz da, könlümdən ləkəsi getmir.

Salıb sarılığa saraldıb məni,

Onsuz da, gözümdən ləkəsi getmir.

Şairi "sarılığa salıb saraldan" həsrət həm də yuxu qaçırır, gecələr "sinə" dağlayır. Yenə də s-ş-z samitlərinin yaratdığı cingilti ritmi həsrət havasının ağrısını artırır:

Nədən, bu həsrətin insafı yoxdur?

Gecələr sinəmə dağ çəkir mənim.

Elə əzizləyir, elə oxşayır,

Elə bil, sinəmə yağ çəkir mənim.

Daha çox qoşma və gəraylı janrlarına müraciət edən Solmaz Qəribelin şeirlərinin çoxu aforistik deyimlər üzərində qurulmuşdur. Bir həkim kimi yaşantılarının ibrətamiz tərəfləri imkan verir ki, o, şeirinin hər bəndini müdrik deyimlərlə tamamlaya bilsin:

Həyat, bir az sərt üzünü,

Üzümdən kənarda saxla.

Yaltağın namərd üzünü,

Gözümdən kənarda saxla.

Qatma, məni öz oyununa,

Gözdən düşmüş söz oyununa.

Atma məni köz qoynuna,

Közündən kənarda saxla.

Bir vətənsiz quşam, zalım,

Nadanlara tuşam, zalım,

Qoyma coşub, daşam, zalım,

Özümdən kənarda saxla...

Solmaz Qəribel şeirdə gəzişmələr etməyi xoşlayır, məzmuna uyğun ifadə forması seçir, hətta mənsur şeir şəklinə üz tutur. Mən onun şeirlərinə "dibaçə" kimi yazdığı nəsr parçalarını da yüksək dəyərləndirirəm. Solmaz Qəribel zamanın su kimi axıb keçməsindən çox narahatdır və bu narahatlığı oxucusuna ötürə bilir.

Solmaz Qəribelin semantik şeirləri də klassik üslubda olan nəzm parçaları qədər ritmik və oynaqdır. Fərq ondadır ki, bu şeirlərdə lakonik epizodlar, yığcam süjetlər var. "Ruhun səsi" belə şeirlərdəndir:

Hərdən ölüylə dirinin

fərqini görə bilmirəm,

Dirilər də ölü kimi susub durur...

Gedişi də səsiz olur çoxlarının,

Alnında xəcalət təri

muncuq-muncuq görünməyir...

Quruyur yapışqan kimi,

Söz yapışır düz alnının ortasından,

Gözün qırpmır ölü kimi...

Həkim yazarların içərisində təkcə sevgi şeirləri ilə deyil, həsrət və hicran motivləri üzərində qurulmuş mətnləri ilə fərqlənən Solmaz Qəribelin yaradıcılığı işıqlı sabahlara inamdan məhrum deyil. Doğulduğu diyarın işğaldan azad olunması onun Vətən sevgisinə ən gözəl müjdədir:

Ay aşıq, xəbərin varmı?

Bizim ellərə yaz gəlib.

30 il baharsız qalan

Bizim ellərə naz gəlib,

Götür, telli sazı ələ,

Dağ, daş gəlsin burda dilə.

Həsrət könülləri dinlə,

Bizim ellərə yaz gəlib.

Dağdan oxu, daşdan oxu,

44 günlük dastan oxu.

Bu zəfəri başdan oxu,

Bizim ellərə yaz gəlib.

Solmaz xanımı şeirə çəkən duyğular qəriblik həyatı yaşayanlara daha doğmadır. Vətən həsrəti ilə yaşayan şair xanım ömrünü qəriblikdə başa vurmaq istəmir:

Səbrim dolub-daşıb, Allah!

Sal vətənə güzarımı,

Səndən dövlət istəmirəm,

Qərib etmə məzarımı.

Vətəndən uzaqda poetik sözümüzün siqlətini qoruyub saxlayan, poeziyasevərləri yeni-yeni yaradıcılıq nümunələri ilə sevindirən Solmaz Qəribelin şeirlərində bəzən fikir ahəngi üstələyir, qafiyələr bilərəkdən pozulur. Ritmin arxa plana keçməsi bu şeirləri urvatdan salmır, əksinə, oxucunu şair xanımın qürbət yaşantılarına daha da yaxınlaşdırır. Solmaz Qəribelin şeirləri təkcə bir şairin lirik gəzişmələri deyil, həm də bir xalqın yaşantılarının poetik ifadəsidir.

Bilal ALARLI HÜSEYNOV

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

525-ci qəzet.- 2021.- 15 dekabr.- S.22.