Ana dilimizin və şeirimizin Güneydəki cəfakeşi

Tanınmış şair və ədəbiyyat təbliğçisi Eldar Muğanlı milli təmayüllü ədəbi-ictimai düşüncənin inkişafına mühüm xidmətlər göstərib

Görkəmli şair, publisist Eldar Muğanlı Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatının üçüncü nəsil nümayəndələrindən biridir. Uzun illər İranda Azərbaycan ədəbiyyatı, mədəniyyəti və mətbuatının inkişafına xidmət edən E.Muğanlı şairlik və publisistik fəaliyyətləri ilə yanaşı ədəbi tənqid, tərtib və tədqiqat işləri ilə də məşğul olur. Aktiv sosial çalışmaları ilə yaxşı tanınan şair həm də mükəmməl şəxsiyyəti - yüksək mədəniyyəti və nəcib insani keyfiyyətləri ilə seçilən ziyalılarımızdandır.

1960-cı ildə Cənubi Azərbaycanın Muğan Mahalında bir kəndli ailəsində dünyaya göz açan Eldar Nüsrət oğlu Muğanlının uşaqlıq və gənclik illəri təlatüm və təbəddülatlar, müharibə və inqilablar əsri olan XX əsrdə yaşanıb. 19 yaşına qədər doğulduğu kənddə, sonralar isə Təbrizdə yaşayan Eldar Muğanlı eyni zamanda, sosiologiya elmləri uzrə ali təhsil və şəhər planlaşdırma elmi uzrə elmi dərəcə alıb. Şeir və məqalələri dövri mətbuat və internet səhifələrində mütəmadi olaraq yayımlanır. Hal-hazırda Tehranda yaşayır və bir sosioloq kimi sosial tədqiq işləri ilə məşğuldur. Eyni zamanda 2011-ci ildən yaratdığı "İshıq"(www.İshiq.net) internet dərgisinin baş yazarı vəzifəsində çalışır.

Azərbaycan ədəbiyyatı heç bir dövrdə qüvvətli siyasi hadisələrlə, kütləvi hərəkatla, xalq həyatı ilə XX əsrdə olduğu qədər həmahəng səslənməyib. Belə ki, Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatının təşəkkülünün məhz bu əsrin 40-cı illərinə aid olması bir təsadüf deyil. Professor Vüqar Əhmədin "Mir Cəfər Pişəvərinin publisistikası" məqaləsində qeyd etdiyi kimi "XİX əsrin ikinci yarısında, XX əsrdə yaşamış Azərbaycan ziyalıları danışıq dili əsasında ədəbi dilimizi qurmağa, əsərlərinin (istər bədii, istər publisistik) dilini xalqa yaxınlaşdırmağa çalışmışlar. Ana dilinin zəngin, təbii və həyati bədii təsvir və ifadə vasitələrindən istifadə etməklə onlar bir tərəfdən xalq dili zəminində ədəbi dili formalaşdırmağa çalışmış, ikinci bir tərəfdən, əsərlərinin bədii təsir gücünü artırmaqla xalq psixologiyasına daha güclü təsir göstərmiş, üçüncü bir tərəfdən, sonrakı dövrlər üçün örnək-ədəbi məktəb yaratmışlar" ki, həmin məktəbi yetirmələrindən biri Eldar Muğanlıdır.

Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı 21 Azər Hərəkatının milli-demokratik mahiyyətli ədəbi ənənəsinə dayanan və bu ənənənin üzərindən başlayan azərbaycançılıq idealı, vətən, azadlıq, ədalət, müstəqillik mövzuları Haşım Tərlan, Yəhya Şeyda, Həbib Sahir, Səhənd, Müzəffər Dirəfşi, Abbas Sabiri, Süleyman Salis, Qaflantı, Türkoğlu, Əhməd Şaya Alav, Kərim Barış, Abbas Bariz, Həmid Nütqi, Həbib Fərşbaf, Eldar Muğanlı, Həsən İldırım, Nasir Davəran, Saplaq, Hüseyn Şəhrək, Zülfüqar Kəmali, Əziz Səlami, Əlirza Miyanalı, Herizli, Həmidə Rəiszadə Səhər, Eloğlu, Aydın Təbrizli, Hadi Qaraçay, Nigar Xiyavi və başqa şairlərin yaradıcılıqlarında yaşamağa davam edirdi.

Eldar Muğanlı ədəbi yaradıcılığa erkən - 16-17 yaşlarından başlasa da, ana dilində yazdıgı ilk şeirləri İran İslam İnqilabından (1979-fevral) sonra fəaliyyətə başlayan dövri mətbuatda, xüsusilə Təbrizdə nəşr olunan "Forüğ azadı" (1979-cu ildən yeni nəşrə başlayıb) gündəliyində, Bakı radiosunun Cənubi Azərbaycan redaksiyası verilişlərində və Azərbaycanın Sovetlər dövru mətbuatında yayılmışdı.

Şimali Azərbaycan oxucularının istedadlı şairin həzin, dərdli və kövrək, nisgilli, dara çəkilən həzin poetik dünyası ilə tanışlığı hələ Sovet hökuməti dönəminin axırlarından - 1980-90-cı illərdən başlamışdı. Həmin illərdə "Ədəbiyyat və incəsənət", "Vaxt" qəzetlərində, "Azərbaycan" jurnalı və başqa mətbu orqanlarda şairin həyat və yaradıcılığı haqqında məqalələr yazılmış, müsahibələr alınmış, radio və televiziya verilişləri hazırlanmışdı. O taylı-bu taylı Azərbaycanda şairin sözlərinə mahnılar bəstələnmişdi ("Sən oldun","Qurbanın olum","Sən mənimləsən", "Sevgi günümüz", "Ümüd quşu" və s.).

Eldar Muğanlının ədəbi fəaliyyətinin böyük bir hissəsini onun Azərbaycan ədəbiyyat nümunələrinin nəşrində gördüyü işlər təşkil edir. O, bir çox Güney şair və yazıçılarının əsərlərinin yayılmasında ardı kəsilməyən təmənnasız və könüllü əmək sərf etmişdir. Senzuradan keçə bilməyən bir çox ədəbiyyat nümunələrini vaxtıyla qədim dövr sayağı əlyazma şəklində nəşrə hazırlayıb yaymışdır. Muğanlının redaktə və tərtib etdiyi kitablara örnək olaraq "Gümüşü pencək" (Haşım Tərlan- xatirələr), "Durnalar gələndə" (Haşım Tərlan), "Yolçu yolda gərək" (Haşım Tərlan), "Muğanın söz ocağından" (Muğan şairlərinin əsərlərindən nümunələr), "Sevgi nəğmələri" (Xeyrulla Saplaq), "Mən Günəş vurğunuyam" (Xeyrulla Saplaq), "Uşaqlar baxçası" (Həbib Fərşbaf), "Qanadsız pərvanələr" (Ülyayi), "Şəfəq" (Qulamrza Cəmşidi), "Baharım gəl" (Hüseyin Şəhrək), "Mənim arzum" (Süleyman Salis), "Ulduzlardan qan damır" (Həsən İldırım), "Yağış yuxusu" (Həsən İldırım), "Gözlərimdən asıldım" (Həsən İldırım), "İllər izlər" (Həsən İldırım), "Qızılı şəfəqlər şairi" (Həsən İldırım haqqında), "Xatirələr" (Aşıq Həsən İskəndəri), "Azərbaycan nağılları-Qaradağ rəvayətləri" (Qənbər Seyfi), "Həyat təranəsi" (Hacı Herizli), "Bir pərdənin iki səsi - Fars dilindən tərcümələr" (Gülnaz Muğan - Susən Əmini), "Üzü küləyə - hekayələr məcmuəsi"nin (Nəriman Nazim) və digərlərinin adlarını qeyd edə bilərik. Bu əlyazma kitablarının bəziləri son illər geniş miqyasda nəşr edilib.

Ədəbi porosesə daxil olandan bu günə qədər bu prosesdən ayrılmayan E.Muğanlının fəaliyyəti o taylı-bu taylı Azərbaycan ədəbi tənqidinin və ədəbi-mədəni cəmiyyətin diqqətindən yayınmayıb. Bu il, yəni 2021-ci ilin oktyabr ayında Hümmət Şahbazinin redaktorluğu və Kərim Qurbanzadə, Mərcan Manafzadə, Vida Heşmətinin əməkdaşlığı ilə Eldar Muğanlının 60 illiyinə həsr edilən "60 yaşın şərəfli həyat yolu" adlı kitabı çapdan çıxdı. 5 bölümdən ibarət olan kitabda şairin 60 illiyi münasibəti ilə keçirilən yubiley tədbirindəki çıxışların mətni, şairin haqqında yazılan 4 məqalə, 60-a yaxın şeirləri, 5 ədəbi-tənqidi məqaləsi və 80-ci illərə aid jurnalistlik fəaliyyəti ilə bağlı müsahibəsi verilib.

Kitabdakı məqalələrdən birinin - "Eldar Muğanlı, qızıl quşağın şifrələrı" (2021) məqaləsinin müəllifi, "Öz dilində düşün, öz dilində danış və öz dilində yaz!"- deyən şair Hadi Qaraçaydır. Şairin E.Muğanlı və onun aid olduğu nəsil haqqında da özünəməxsus yorumu vardır: "Bu hansı quşaqdır Qaçılmaz olan, anındaca cavab istəyən sorğu elə budur! Hansı quşaq? Hə, indi burada sizə Eldar Muğanlının çap olmuş "Həyat yollarında" qoşuq toplusundan danışmaq istəyində deyiləm, onun o ya bu qoşuğunda hansı estetik dəyərlər olduğundan da bəhs etməyəcəm. Sizə qızıl dəyərində bir quşağın bizə estetik dəyərlər çevrəsindəki manevrasından deyil, payladıqları işıq, bilgi, aydınlıq, yoldaşlıq, ən önəmlisi dilimizə sevgi aşılamalarından danışmalıyam. Eldar bu quşağın alnında parlayan ulduz idi".

Ədəbiyyat tariximizə vətənpərvərlik, qədirbilənlik, təvazökarlıq, milli mənafeyi şəxsi mənafeyindən üstün tutmaq, mənəvi saflıq, milli təəssübkeşlik, milli dayanışma kimi nəcib insani keyfiyyətləri ilə daxil olan bu nəsil haqqında fikrinə H.Qaraçay belə davam edir: "Ard-arda çap olan Saplağın "Mən Günəş vurğunuyam", Qaflantının "Ömür aynası" və Eldar Muğanlının sözügedən kitabı Azərbaycan türkcəsində yeni formalaşmaqda olan yazınsal çevrəmizi çox ciddi şəkildə etgilədi. Eldar Muğanlı yazınsal bir quşağın ön sırasında gedən bir qoşuqçu kimi yazınsal çevrəmizə işıq saçdı, bilgi payladı, sevgi yaydı və yuxarıda da dediyim kimi dilimizə sevgi, dilimizdə yazıb-yaratmaq eşqi yaratdı".

Bu kitab vətənpərvər şairin həyat və yaradıcılığını tamamilə əhatə etməsə də, E.Muğanlı haqqında tərtib edilən ilk sanballı kitabdır və şairin bu günə qədərki həyat və fəaliyyəti haqqında oxucuda müəyyən təəssürat yarada bilir. Kitabda Həsən İldırım, Nasir Davaran, Mürtəza Məcdfər, Ərşəd Nəzəri, Hacı Herizli, Nəriman Nazim, Hadi Qaraçay, Ramiz Taynur, Zəhra Yasəmən, Abdulla Yalçın, Rövşən Novruz, Həbib Fərşbaf, Rəhim Xiyavi, Fəriba Mürtəzayi, Kubra Mirhüseyni, Heydər Arazlı və Əlirza Miyanalı Eldar Muğanlının həyat və yaradıcılığına öz münasibətlərini bildirmişlər. E.Muğanlı Cənubi Azərbaycan poeziyasında öz yeri, mövqeyi və əməyi olan sənətkardır. Özündən əvvəlki ədəbi nəslin ənənələrini sədaqətlə davam etdirən şair Muğanlının yaradıcılığında Səhənd, H.Sahir, M.Etimad, H.Tərlan S.Behrəngi, M.Q.Qaflantı, Sönməz, M.Dirəfşi kimi qüdrətli söz ustalarının təsiri aydın hiss olunur. Lakin nə özündən əvvəlki ədəbi ənənəyə sadiqliyi, nə də yaşadığı mühitə və cəmiyyətə bağlılığı şairin poeziyasında özünə, öz təbiətinə məxsusluğunu kölgələyə bilməmişdir. Bütün varlığı - yaradıcı ruhu və əməli fəaliyyətləri ilə mənsub olduğu millətin mənəvi dəyərlərinin keşiyində duran, şair-publisist missiyasını ləyaqətlə yerinə yetirən, Azərbaycan ədəbi və sosial fikrinin inkişafına xidmət edən E.Muğanlı daima qəlbindəki saf, təmiz, ilahi sevginin işığıyla addımlayır.

Qəndab ƏLİYEVA

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,

AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu

525-ci qəzet.- 2021.- 23 dekabr.- S.13.