Azərbaycan nəsrində hadisə - Don Juan

Bu yığcam yazını kompüterimdəki qovluqları sahmana salarkən gördüm. Mənə elə gəlir ki, onu birinci dəfədir, oxuyuram.

Görünür, başım qarışıq olduğundan kompüterin yaddaşına köçürmüşəm, sonradan da unutmuşam. Peşəkar tərcüməçi, istedadlı şair, zövqlü oxucu olan Siyavuş müəllimin bu yazısı mənim üçün çox dəyərli və təsirlidir. Onu Azərbaycan dilinə tərcümə elədim və Siyavuş müəllim demiş, "çalışdım ki, orijinaldan yaxşı olmasın..."

Elçin HÜSEYNBƏYLİ

***

İmkan daxilində, həm də tərcüməçi peşəmlə əlaqədar olaraq, 90-cı illərin əvvəllərindən Elçin Hüseynbəylinin yaradıcılığını izləyirəm. Artıq ötən əsrdə qalmış həmin illərdə Elçinin hekayələrini "Literaturnı Azerbaydjan" jurnalı üçün tərcümə edirdim və olardakı səmimilik, düşüncə prosesi, detallarla işləmək bacarığı xoşuma gəlirdi. Bütün bunlar isə peşəkar nəsr üçün vacibdir. Sonralar onun "Yovşan qağayılar", "Balıq adam" romanlarını rus dilinə çevirdim. Bu əsərlərdə Elçin Hüseynbəyli nəsrinin metoforikliyi, fantaziya qarışıq gerçək süjeti məni cəlb elədi. Bir müddət sonra isə orta əsrlərdə I Şah Abbasın diplomatik missiyanın tərkibində Batıya, İspaniyaya göndərdiyi Oruc bəy Bayatın həyatından bəhs edən "On üçüncü Həvari - 141-ci Don Juan" romanını da rus dilinə tərcümə elədim. Bu ekzotik süjet cavan romançıya parlaq imkanlar verirdi ki, Orta əsr Qərbinin rəngarəng və koloritli panoramını, əsrin hiyləgər və fitnəkar aurasını yarada bilsin.

Əlbəttə, bütün bunlar qırmızı xətt kimi əsərin baş qəhrəmanı Oruc bəy Bayatın (Bu tayfa bizim tariximizdə xüsusi yer tutur, həm də İraqda yaşamış məşhur şairimiz Məhəmməd Füzulinin bu tayfa ilə genetik bağlılığı var) taleyindən keçir. Vacib bir missiyanın Oruc bəyə tapşırılması onun qeyri-adi şəxsiyyət olduğundan xəbər verir. Bunu ispan şairlərinin Oruc bəyə həsr etdikləri çoxsaylı sonetlər də təsdiq edir (Bu lirik odalar "İranlı Oruc bəy Bayatın əlaqələri" adlı kitabda da var. Kitab 1988-ci ildə "Yazıçı" nəşriyyatında çap olunub). Bakıda nəşr olunmuş bu kitab ingilis dilindən tərcümə edilib. London nəşri isə öz növbəsində ispan dilindən tərcümədir. "İranlı Don Xuanın əlaqələri" kitabı 1604-cü ildə İspaniya Krallığının o zamankı paytaxtı Valyadoliddə basılıb.

Elçin öz əsərini orta əsrlər qəhrəmanının ardınca gedərək yazır və gözəl hekayət ustası olduğunu təsdiqləyir. O, öz axtarışları arxasınca gedərkən İsfəhan, Qəzvin, Ərdəbil, Təbriz, Ənzəli (İran), Valyadolid, Madrid, Valensiya (İspaniya) kimi şəhərlərdə olur. Bir oxucu və tərcüməçi kimi bizim yazıçının İspaniyadakı bələdçisi Qayde obrazı mənim üçün sirli qaldı. Əsərə özünəməxsus, lirik səmimilk qatan, müəllifin bir az da ironiya ilə yanaşdığı belə bir personaj olmuşdumu, yoxsa yazıçının uydurmasıydı?

Azərbaycan nəşrlərində "iranlı" (fars) kimi qələmə verilən, əslində isə Azərbaycan türkü, diplomatı, şairi olan Oruc bəy haqqındakı bu roman nəsrimizdə hadisədir.

Mən heç nəyi şişirtmədən onun yazı manerasını "rus Düması" sayılan Valentin Pikulun ən yaxşı əsərlərilə müqayisə edərdim.

Səyavuş MƏMMƏDZADƏ

525-ci qəzet.-2021.- 20 fevral.- S.12.