Poeziyamızın Xanım fəsli

XANIM İSMAYILQIZININ "ADI BİLİNMƏYƏN FƏSİL" KİTABI HAQQINDA

Fikrin bədii həlli əsrlər uzunu bəşəriyyəti sözə daha sıx bağlıyıb. Poetik məzmun sözün dəyərini ən böyük zirvələrə ucalda bilib.

Dostoyevski deyir ki, möhtəşəm düşüncələr böyük ağıldan çox, böyük hisslərdən qaynaqlanır. Hisslərin yaratdığı ovqat, şəxsin emosional vəziyyəti irq, cins, milli kimlikdən asılı deyil. Amma həmin hisslərin, düşüncələrin təcəssümü, bədii ifadəsi sabit formaya, hansısa qəlibə sığmır. Yaş, dünyagörüşü, istedad, həyatda baş verən hadisələr, bu hadisələrə xüsusi yanaşma səbəb olur ki, müxtəlif məzmunlu, fərqli üslub və formada əsərlər yaransın. Heç təsadüfi deyil ki, poeziyamızın bulağı min illərdən bəri hələ də çağlayır.

"Şairə" sözünün işlənməsi qrammatik cəhətdən nə qədər yolverilməzdirsə, semantika baxımından da bir o qədər mənasızdır. Çünki şeir müəllifi cins kateqoriyasına əsasən yox, bədii mətnin məzmun və formasına görə təhlil edilib qiymətləndirilir. Sadəcə, bir məsələni vurğulamaq mütləqdir ki, qadınların həyata baxışı, baş verənlərə reaksiyası, duyğuları fərqli olur. Onlar bəzən əks cinsin duya bilmədiklərini hiss edirlər. Bu da qadın şairlərin poeziyasını zənginləşdirir, onların yaradıcılıqlarını heç vaxt kölgədə qoymur. Məshəti Gəncəvidən Fatma xanım Kəmini, Nigar Rəfibəylidən Mədinə Gülgün, habelə, bugünkü günə qədər qadın şairlərimizin misraları könüllər oxşayıb. Onlardan biri də, çağdaş ədəbiyyatımız ən zərif və bir o qədər də əzmkar nümayəndələrindən olan Xanım İsmayılqızıdır. Şeirlər axınında Xanım İsmayılqızını xüsusiləşdirib Azərbaycan oxucusuna sevdirən hansı məqam oldu?

Bunun cavabını tapmaq üçün Xanım İsmayılqızının yaradıcılığı vasitəsilə iç dünyasına səyahət etmək lazımdır. Bu yaxınlarda onun "Adı olmayan fəsil" (Bakı, "Təhsil", 2021, 640 səh.) kitabı işıq üzü görüb. Kitabı mütaliə etdikcə bu qənaətə gəlmək olar ki, onun şeirləri xüsusi bir not üzərinə köklənib. Bu notun ismi "Xanım"dır. Şeirlərin ahəngdar quruluşu xanım şairin həm də gözəl bəstəkarlığından irəli gəlir. Elə Xanım İsmayılqızı poeziyasını oxuculara sevdirən də, bu axıcılıq, sadəlikdir. Eyni zamanda, bu sadəliyin içərisində dərin təfəkkür var. Şair nə qədər ülvi hisslərin həzinliyi ilə yazırsa, bir o qədər də bəzi şeirlərində coşqu, üsyan var. Məsələn,

İçinə dolan səslərdən,

Yaralanmış hissələrdən,

Hər dərdə qalxan gözlərdən

Üzünə yaşlar düşür..

misraları nə qədər kövrəkdirsə,

Dünyanın hər dadına

Baxıram, bəsdi artıq.

Həyatın zindanında

Yatıram, bəsdi artıq.

misralarında həyatın acısına, keşməkeşinə qarşı bir müxaliflik, üsyan var.

Xanım İsmayılqızının yeni kitabı- "Adı Olmayan Fəsil"

Xanım İsmayılqızının şeirləri pafosdan uzaqdır. Bunun isə səbəbi odur ki, o, öz şeirlərində emosiya balansını qoruyub saxlaya bilir. Romantik düşüncələrlə realizmin vəhdətindən doğan Xanım İsmayılqızı poeziyasında forma ilə məzmun vəhdətinin şahidi oluruq. Bədii təsvir və ifadə vasitələrinin mürəkkəb forması onun şeirlərinə yaddır. Adətən bəzi şairlər bir fikri çox güclü bədii fiqura yükləyirlər. Misra qulağa xoş gəlsə də, fikrin alt qatında nəsə məna tapmaq mümkün olmur. Amma möhtəşəm fikir üçün heç də yüksək səviyyədə bəzəkli ifadəyə ehtiyac olmur. Bəzən də hər iki amil uzlaşır, daha da təqdirəlayiq misralar yaranır. Xanım İsmayılqızının şeirlərində sətiraltı mənalar olduqca zəngindir, mətn oxucuya nəsə verə bilir, hansısa mesajı ötürür. Məhz buna görə də, heç də aşırı səviyyədə bənzətmələrə rast gəlmirik, xanım şair bu nöqteyi-nəzərdən tərəzinin gözlərini stabilləşdirməyi bacarır.

Mən adamam, boş deyiləm,

Ruhum da var, daş deyiləm,

Nə olsun ki, quş deyiləm,

Qanad gərən adamam.

Bu misralarda insanın həyatdakı funksiyası, mənəvi kimliyi əks olunub, amma heç də mürəkkəb ifadələr kontekstində oxucuya təqdim edilməyib. İnsan düşüncələri min fikirlə doludur, köksündəki daş deyil, ruhunun zərifliyi var və bütün bunların qarşısında, mənəvi mücadilənin önündə həyatın reallığına, bu reallıqdakı problemlərə güc gəlməyə çalışır, mücadilə aparır.

Xanım İsmayılqızının şeirlərinin böyük bir qismində insan həyatının sərt döngələri, həzin kədər ifadə olunur. Amma şair bunlara rəğmən, həyatda mücadilə aparan, çovğunlarda əyilməyən bir obraz yaradıb. Ümumiyyətlə, Xanım İsmayılqızının şeirlərinin hamısı birlikdə orijinal insan surəti yaradır. Bu cizgilərdə acılı-şirinli nüanslar yüksək bədii sənətkarlıqla təsvir olunub:

Bir az gecə düşür günün üzünə,

Bir az günəş qonur pəncərəmizə,

Bir az dirilən var, bir az da ölən,

Bir az duman çökür gözlərimizə.

Amma bu təlatümlərə baxmayaraq, şair çətinliklərə sinə gərməyi bacarırır:

Bacarıram sinəmə yollar çəkməyi,

Dağılan yuva altında yurd tikməyi,

Bacarıram dağ başında yurd tikməyi,

Sürünməyi bacarmıram...

"Adı olmayan fəsil" kitabında diqqətimi çəkən şeirlərindən biri də Xanım İsmayılqızının "Şuşam" şeiri idi. Şeir qələbədən əvvəl yazılıb, 2017-ci ildə. Amma şair şeirdə elə bir ümid işığı yandırıb, Şuşanı elə içdən arzulayıb ki, mətni həyəcansız oxumaq mümkün olmur. Hər ağızda bir dua, hər duada bir xeyir var deyiblər. Kim bilir, bəlkə, xanım şairin səsi haqqın dərgahına çatıb:

Şuşam,

Mən səndə olmasam da,

Sən həmişə məndəsən.

Sevgimin əlindəsən.

Torpağına ayağım dəysin

Yaddaş silinmədən...

Kaş ki səndə nəfəs alım

Ölümlə bölünmədən...

Xanım İsmayılqızı poeziyası təbiətin rəngindən rəng alıb. Təbiət hadisələri şairin hisslərinin ən gözəl "həmqafiyəsi"dir. Xanım şair təbiətin müxtəlif anlarını: gah həzinliyini, gah şıltaqlığını insan duyğuları ilə ustalıqla uzlaşdırır:

"...Çox deyil, bir qucaq gəzir

Sazaqlarda, sazaqlarda..."

"Qasırğa, tufanları,

Üsyan edən anları,

Gecikən zamanları,

Pozdum haray şəklində..."

"Günəş doğan günə düşdü yarımçıq ayın gecəsi,

Axtarılan ünvanların indi adsızdı küçəsi..."

"Səhər deyilsən gözümü sənin üçün aça bilim..."

Bir silsilə belə nümunələr göstərmək olar...

"Adı olmayan fəsil" kitabında Xanım İsmayılqızının müəllifi olduğu mahnılar da yer alıb. Xanım şairi bəstəkar kimi kəşf etmək də zövqvericidir. Mahnılarla tanış olduqca Vahidin

"Bütün gözəlliyi Tanrım o sərvinazə verib,

O hər nə etsə, təbiət ona icazə verib"

- misralarını xatırladım. Xanım İsmayılqızının şair ruhu gözəl mahnılarının, peşəkar musiqi duyumu isə, ürəyəyatımlı şeirlərinin qayəsini təşkil edir. Şeirlərinin əksəriyyətinə özü melodiya bəstələyib, amma digər bəstəkarlar da xanım şairin şeirlərinə müracət ediblər. Elə Xanım İsmayılqızının özü də bir çox şairin şeirlərinə mahnılar bəstələyib. Bu kitaba əlavə edilən mətnlərdən biri Polad Bülbüloğlu bəstəsində göylərə ucalıb: "Azərbaycan, Odlar Yurdum mənim!" Mahnı bu yaxınlarda "Xarıbülbül" festivalında, Cıdır düzündə səsləndi. Məhz bu mahnını kitabdakı nəğmələrin ən müqəddəsi adlandırmaq olar...

Kitabın digər hissəsində Afaq Məsud, Vaqif Yusifli, Sadıq Elcanlının Xanım İsmayılqızı haqqında məqalələri yer alıb. Məqalələri oxuduqca, xanım şairi daha yaxından tanımaq, yaradıcılığına daha yaxşı bələd olmaq mümkün olur.

"Adı olmayan fəsil" kitabı müxtəlif zamanlarda Ömər Xəyyam, Fərid Hüseyn, Oğuz Ayvaz, Kamran Ağabalayev, Oqtay Qorçunun Xanım İsmayılqızından aldıqları müsahibələr ilə tamamlanır.

Xanım İsmayılqızı haqqında bu yazını yazmamamışdan əvvəl Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi, "525-ci qəzet"in baş redaktoru, xanım şairimizin yaxın dostu Rəşad Məcidlə həmsöhbət oldum. Rəşad müəllim Xanım İsmayılqızı haqqında xoş fikirlərini mənimlə bölüşdü:

"Xanım İsmayılqızı ilə dostluğumuzun tarixçəsi 30 ili keçir. Ötən əsrin 90-cı illərində Tərcümə Mərkəzində bir yerdə çalışmağa başlamışıq. Həmin illərdən bəri Xanım İsmayılqızını gözəl insan, səmimi dost, istedadlı qələm adamı kimi tanımağa başladım. Yəqin ki, bu istedad ona atasından - məşhur yazıçı İsmayıl Qarayevdən gəlib. Xanımdakı yaradıcılıq şövqü genetikdir. O, gözəl şeirləri ilə bizi təəcübləndirməyi bacarır. Xanım, eyni zamanda, gözəl bəstəkardır. Hətta, 90-cı illərin ortalarında, "525-ci qəzet"in indikindən xeyli yüksək tirajla çap olunan vaxtlarında Xanım İsmayılqızı jurnalist fəaliyyəti ilə məşğul olub. Yaradıcı insanlarla müsahibələri çox maraqla oxunurdu. Xanım mənim bir neçə şeirimə musiqi bəstələyib. Ümumiyyətlə, onun əksər bəstələri insanların könlünü oxşayır. Xanım İsmayılqızının bu nəfis tərtibatda ərsəyə gələn kitabı məni çox duyğulandırdı. Bu şeirləri oxuduqca keçmiş illərə qayıtdım. Biz Xanımla bir çox ölkədaxili və xarici səfərlərdə olmuşuq. Xanım İsmayılqızı həmişə gözəl ovqatı ilə bizdə xoş aura yaradıb. Bu şeirlər Xanımın xarakterini, gizlində keçirdiyi hissləri bizə aşılayır. O, kövrək insandı, şeirlərdə də incə ruhu hiss olunur. "Adı olmayan fəsil" kitabı Xanımın oxuculara, dostlarına ən gözəl hədiyyəsidir. Arzu edirəm ki, həmişə bu cür xoş ovqatda, aurada olsun. Xanım İsmayılqızını bu kitab münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm".

Yazılanlar yazılıb, deyilənlər deyilib, amma ürəkdən gələn sözləri qələmə almayanda söz ürəyi içdən-içdən yeyir. "Adı olmayan fəsil" kitabını mütaliə etdikcə poeziyamızın Xanım fəsli bütün çalarları ilə mənə agah oldu. Arzu edirəm ki, ədəbiyyatımızın daim təravətli olması naminə bu fəslin çiçəkləri heç zaman solmasın!

Nadir YALÇIN

525-ci qəzet.- 2021.- 23 iyun.- S.19.