Seyran Səxavət bilyardda rus yazıçı Andrey Bitovu necə uddu?

YAZIÇI SEYRAN SƏXAVƏTİN GƏNCLİK VƏ UŞAQLIQ DOSTU ASİF EMİNOV ONUNLA BAĞLI XATİRƏLƏRİNİ BÖLÜŞÜR

"Onun yaradıcılığı ilə ilk tanışlığım gənclik dövrümdə olub. "Daş evlər", "Gözü işığa düşən adam", "Qapıların o üzündə qalan dünya", "Dar köynək" əsərlərini oxumuşdum.

Zaman elə gətirdi ki, sevdiyim bir yazıçı ilə şəxsən tanış oldum, nəinki tanış oldum, hətta Azərbaycan Yazıçılar Birliyində bir yerdə işlədik, bir otaqda oturduq. Sonralar isə onun "Yəhudi əlifbası", "Qaçaqaç" romanlarını, "Yüz ilin kişisi", "İt intervüsü", "Cəhənnəm" hekayələrini oxudum.

Hər bir əsərində dilimizin gözəlliyini, zənginliyini özündə ehtiva edən, xalq ruhunda, Tanrıya və sevgiyə bağlılığı, insanın özünüdərkinə, mənəvi cəhətdən kamilləşməsinə həsr olunan, ümumbəşəri ideyalara söykənən, dərin məzmunlu, düşündürücü romanların, povestlərin və hekayələrin müəllifi kimi və dünyaya özünəməxsus baxışı olan yaradıcı şəxsiyyət, sözə həssaslıq və ehtiramla yanaşan, haqq sözünü yerində və zamanında deməyi bacaran cəsarətli bir qələm sahibi kimi tanıdım onu".

Söhbət yaxın günlərdə 75 illik yubileyinə hazırlaşdığımız, görkəmli Azərbaycan yazıçısı Seyran Səxavətdən gedir.

Seyran Səxavətin 75 illik yubileyi münasibətilə onun gənclik və uşaqlıq dostu Asif Eminovla müsahibəni təqdim edirik.

Qeyd edək ki, Asif Eminov ixtisasca hüquqşünasdır, istefada olan polkovnikdir və Birinci Qarabağ müharibəsi veteranıdır.

***

- Asif müəllim, Seyran Səxavət sizin üçün kimdir - şair, yazıçı, dramaturq, yoxsa etibarlı dost?

- Seyran hər şeydən əvvəl mənimçün etibarlı dostdur. Bizim dostluğumuzun tarixi qədimdir. Dostluq bizə atalarımızdan keçib. Biz qazaxlıyıq. Atam biz uşaq olanda Seyrangilin rayonunda işləyirdi və atalarımız yaxın dost olublar. Atam Seyran haqqında həmişə yüksək fikirdə olub. Seyranın özündən böyük qardaşları var idi. Ancaq atam Seyranı atasına göstərib, bu uşağın böyük gələcəyi var, bundan muğayat ol demişdi o vaxt. Seyran mənimçün kimdir? Bir eldə, obada yüzlərlə insan yaşayır. Ancaq o elə, obaya bir bəla gələndə qabağa üç-dörd adam çıxır. Seyran Səxavət həmin o üç-dörd adamın biridir. Haqq sözünü zamanında deməyi bacaran, adi söhbətlərində belə, haqqın, ədalətin yanında olan insandır mənim dostum. Qaldı ədəbi fəaliyyətinə, yazıçı kimi Seyran həmişə məni heyrətləndirib. Mən dünya və Şərq ədəbiyyatına az-çox bələdəm. Seyranı dünya ədəbiyyatının oxuduğum ən tanınmışları ilə müqayisə edəndə tərəzinin Seyran olan tərəfi ağır gəlir. Bu, dostum olduğuna görə deyil, sadəcə içimdəki ədalət hissi məni Seyran tərəfə çəkir.

- Asif müəllim, deyirsiniz dostunuz həmişə haqqın, ədalətin yanında olan yazıçıdır, sizcə, Seyran Səxavət haqqı, ədaləti tapa bilibmi əsərlərində?

- Ta qədimdən, eramızdan əvvəl böyük mütəfəkkirlər bu haqda yazıblar. Sonra müqəddəs kitablar gəldi, Allah öz elçilərini göndərdi yer kürəsinə. Bunlar hamısı haqqı, ədaləti bərpa etmək, insanları düz yola gətirmək üçün idi. Sonra məlum oldu ki, güclü ilə zəif, varlı ilə kasıb, gözəl ilə kifir olan yerdə bu çaba mənasızdır. Çünki saydıqlarım bir-biri ilə mübarizədədirlər. Zəif - güclü, kasıb - varlı, kifir isə gözəl olmaq istəyir. Yəni bunların arasında mütləq ədalət olması absurddur.

Özündən əvvəlkilər kimi, Seyran da axtardığı haqqı, ədaləti əsərlərində tapır və insanları haqq, ədalət yoluna çağırır. Siz deyə bilərsiniz ki, bəs dünya dövlətləri ədalət prinsipi olmadan necə idarə olunur? Hər bir dövlət öz qanunları çərçivəsində idarə olunur. Bu, mütləq ədalətə söykənmir. Afrikada və başqa yerlərdə aclıqdan ölən uşaqları hansı ədalətin ayağına yazaq? Amerika Əfqanıstana, İraqa, Suriyaya, Liviyaya ədaləti bərpa etməyə getmişdi. Bacardımı? Yox! Əksinə, nə qədər haqsızlıq, ədalətsizlik etdilər. Seyran Səxavət "Yəhudi əlifbası" əsərində Yer kürəsini ittiham edir.

Ay ilk məhəbbbətim, son məhəbbətim - Seyran Səxavət » Manera.Az

Romanda Seyran insan zəkasının daha da dərinliklərinə nüfuz edərək bəşəriyyəti düşündürən yaşamaq və necə yaşamaq sualının cavabını axtarır. Lakin bu islaholunma və özünəqayıtma prosesi, müəllifin təəssüflə qeyd etdiyi kimi, hələ çox ziddiyyətlərlə qarşılaşacaq, uzun yol keçəcək. Yəni ədalətin nisbi olmasını Seyran Səxavət özü də dolayısıyla etiraf edir.

- Asif müəllim, yazıçının siyasətlə məşğul olmasına necə baxırsınız?

- Yazıçı əsərini yazır və özü də bilmədən siyasətin içində olur. Tarixə nəzər salsaq, Nizami, Xaqani məgər siyasətçı idilər? Ancaq hökmdarlar onları öz yanlarında sarayda saxlayırdılar. Bu, hökmdarların onların qəzəllərindən feyziyab olduqları üçün deyildi. Şairlər peyğəmbərlərdən sonra Tanrının ən sevimli bəndələridir. Tanrı belə şəxslərə öncəgörmə kimi bir qabiliyyət verib. Qələm adamları öz əsərlərində gələcəkdən xəbər verirlər.

Keçmişdə də, indi də hər bir dövlətin gələcəyi haqqında proqnozlar hazırlanır. Proqnozları hazırlayanlar əsasən yazıçıların əsərlərinə isdinad edirlər. Bundan isə yazıçıların xəbəri olmur. Yazıçı "Mən siyasətdə yoxam" desə də, siyasətin içində olur. Eyni zamanda, sənət adamları xalqla hakimiyyət arasında körpü, vasitəçi rolu oynayıb həmişə. Bununda səbəbi odur ki, siyasətin qəliz dilini şair, yazısı xalqın başa düşdüyü formada çatdıra bilir. 44 günlük Vətən müharibəsində qələbəmizdən sonra Seyran Səxavəti televiziyaya dəvət etmişdilər. Aparıcının "Seyran müəllim, 44 günlük müharibə və qələbəmiz haqqında yeni əsərlər yazılacaqmı" sualına Seyran "Ən böyük, ən gözəl əsəri Ali Baş Komandanımız özü yazdı, bundan sonra yazılanlar Ali Komandanın yazdığı BÖYÜK qələbəyə olsa-olsa nəzirə olacaq" cavabını verdi. Seyran Səxavət, mənim əziz dostum Tanrının əhvalının yaxşı olduğu vaxta yaratdığı xüsusi əl işidir.

- Asif müəllim, bildiyimə görə, Seyran Səxavətlə eyni vaxtda Moskvada təhsil almısınız. Tələbəlik illərinin maraqlı əhvalatları olub yəqin ki.

- Bir halda ki, soruşdunuz, gəlin sizə Seyranın görkəmli rus yazıçısı Andrey Bitovla maraqlı tanış olma əhvalatını danışım. Deməli, Seyran çox yaxşı bilyard oynayırdı. Bir gün məni SSRİ Yazıçılar İttifaqının Yaradıcılıq evinə aparmışdı. Gəldik bilyard salonuna. Elə bu zaman şair Məmməd İsmayıl da gəlib çıxdı. Məmməd İsmayıl Seyrana dedi ki, daşları düz, oynayaq. Seyran cavabında dedi ki, Məmməd, birinci sən vur, məndən böyüksən, sən başla, onsuz da mən udacağam. Oynamağa başladılar. Demək olar ki, Məmmədin əlinə bilyard çubuğu dəymədi. Seyran dalbadal səkkiz şarı yuvaya saldı və Məmmədə zarafatla dedi ki, kiyi saz kimi tutursan, ona görə uduzdun. Elə yekunlaşdırıb nahara getmək istəyirdik, bir eynəkli, arıq kişi yaxınlaşıb Seyrana dedi ki, bir oyun da mənimlə oynayaq. Vaxt az olsa da, Seyran ehtiraz etmədi. Qısa zamanda Seyran oyunda onu da uddu. Eynəkli kişi bizi nahara dəvət etdi. Seyran dedi ki, gedək, amma hesab mənlikdir. Eynəkli kişi "Mən dəvət edirəmsə, deməli, hesabı da mən verəcəm, qalxın gedək" dedi. Tanışlıq zamanı məlum oldu ki, eynəkli kişi Rusiyanın tanınmış yazıçısı Andrey Bitovdur. Seyran heyrətləndi və mənə dedi ki, Asif, bu kişi dünyanın böyük yazıçılarından biridir. Mən ədəbiyyat adamı olmadığım üçün tanımırdım onu. Seyran isə əksər rus yazıçılarını tanıyırdı. Eyni zamanda, Bitovu da. Seyran onun "Puşkinin evi" əsəri barədə xeyli danışdı və Bitov gördü ki, Seyran onun yaradıcılığına yaxından bələddir.

Onu da deyim ki, Sovet dönəmində bir neçə yazıçı vardı ki, onları çap etmirdilər. Eyni zamanda, Andrey Bitovu da. Belə yazıçılara "Samizdat", yəni özü-özünü nəşr edən deyirdilər. A.Bitovun "Puşkinin evi" romanının vərəqlərinə krest qoyub, yəni yararsız əsər kimi qaralamışdılar. Bitov həmin əsərini yol tapıb Amerikaya göndərmiş, orada həmin əsəri elə qaralanmış şəkildə çap etmişdilər və müəllifə yüksək qonorar yazmışdılar. Seyranın rus ədəbiyyatı və A.Bitovun yaradıcılığı barədə ətraflı söhbəti onda necə maraq doğurdusa, nahardan sonra Bitov dedi ki, indi buradan durub gedirik "Beryozka" mağazasına. "Beryozka" Moskvada yeganə xarici valyuta ilə alış-veriş edilən ticarət mərkəzi idi. Bitov Seyrana bir kostyum, həyat yoldaşı Almaz xanıma uzunboğaz çəkmə aldı və üzünü mənə tutub dedi ki, sənin dostun çox qeyri-adi təfəkkürə malik insandır, çalış onu qoru.

O vaxtdan uzun illər keçıb. Seyran Səxavəti mən yox, Allah qorudu. Bu günlərdə əziz dostum Seyranın 75 yaşı tamam olur. Mən əziz dostuma cansağlığı və yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram.

Dayandur SEVGİN

525-ci qəzet.- 2021.- 12 mart.- S.14.