34 il sonra
Ağdamda
Martın 13-də media və QHT rəhbəri, bloger, ictimai fəalların Ağdama səfərində mən
də iştirak etdim. Səfər Prezident Administrasiyasının
təşkilatçılığı ilə keçirilirdi və deyim ki,
geniş tərkibdən
ibarət maraqlı heyət vardı.
Xatırladığım uzun müddət sonra ilk dəfə idi ki, tənqidçi
və müstəqil
media nümayəndələri, müxalifyönlü şəxslər
də hökumətin
səfər komandasına
daxil edilmişdi. Yəni məsələn,
Xədicə İsmayıl
da orda idi,
Azər Həsrət də. Əvəz Zeynallı da
Ağdama gedirdi, Müşfiq Ələsgərli
də.
Əvvəlcə onu deyim ki,
mən 1987-ci ilin avqustunda Ağdamda anadan olmuşam. Bir nömrəli
doğum evi Ətyeməzli kəndini keçib şəhərə
girəndə sağda
yerləşirmiş. O vaxtdan sonra bir
də heç vaxt Ağdamda olmasam da, qəribədir
ki, buranın yolları, küçələri,
döngələri sanki
hafizəmin bir küncündə daim mənimlə olub. Oxuyub izlədiklərimdən, evdəki
söhbətlərdən beynimdə
yaranmış xəyali
Ağdam obrazı bu illər ərzində
məni heç vaxt tək qoymayıb.
Xülasə, illər sonra
qəfildən adını
qoya bilmədiyim qarışıq duyğular
içində Ağdama
yola düşdüm.
Ağdama bir neçə istiqamətdən getmək
olur. Biz Bərdə yolu gedirik. Uzundərə ilə. Qulu
Ağsəsin Ağdam
azad olduqdan sonra yazdığı şeirdən misraları xatırlayıram:
Sevincdən ağlımız çaşıb
yüz min dəliynən
gəlirik.
Bir
"Uzundərə" havası
çal,
çıx Bərdə
yoluna -
Uzundərəynən gəlirik!..
Ağdamda külək yox, ara-sıra meh olur. Belə eşitmişdim bir
neçə dəfə.
Deyildiyi kimi imiş. Hava sərin, amma küləksizdir. Doğulduğum torpağın havasını
ciyərlərimə çəkirəm.
Sonra bir də çəkirəm.
Və beləcə dayanmadan davam etmək istəyirəm. Ağdamın,
Qarabağın, işğaldan
azad olunan Vətən torpağının
havasından doymaq olarmı heç?
İlk olaraq Baş Qərvənd kəndində
Bərdə-Ağdam dəmir
yolu xətti ətrafında aparılan
minatəmizləmə prosesi
ilə tanış
oluruq. Minatəmizləmə
Agentliyinin qərargah rəisi İdris İsmayılov görülən
işlərlə bağlı
danışarkən deyir
ki, dəmir yolu xəttinin uzunluğu 25 kilometr, eni isə 40 metrdir:
"Son bir ayda həmin
ərazinin 2 kilometri, ümumilikdə isə 37
min 400 kvadratmert sahə
yoxlanılıb, yoxlama
zamanı 35 ədəd
tank əleyhinə mina, 41 ədəd
piyada əleyhinə
mina, 2 ədəd isə
partlamamış hərbi
sursat aşkar edilərək götürülüb".
Rəis danışdıqca fikir məni bürüyür. Bu qədər mina nə vaxta təmizlənib qurtaracaq? Görəsən, çox yer
minalanıb? Nə vaxt
bitər? Nə qədər
çəkər? Minaların xəritəsini
ermənilərdən ala bilmərik?
Vermirlər axı. Neçə
vaxtdır, diplomatik səviyyədə həm
də bunun davası gedir... Və mən bunları düşünəndə güclü
partlayış səsi
eşidilir. Tank əleyhinə minanın necə zərərsizləşdirildiyi
nümayiş etdirilir.
Sonra şəhərə
doğru istiqamətimizə
davam edirik. Avtobus irəlilədikcə yol boyu ermənilərin 30 il ərzində
qurduqları hərbi istehkamlar qarşımıza
çıxır.
Bayaq qeyd etdiyim Uzundərə adlanan ərazidə II Şəhidlər Xiyabanına
gəlib çatırıq. Düşmən qəbiristanlığı tamamilə
məhv edərək xarabalığa çevirib.
Videogörüntülərdə izləmək tamam
başqa hissdi. Bu mənzərəyə canlı şahid olduqca adamı dəhşət bürüyür.
Şəhərin girişinə yaxınlaşırıq. Görəsən, doğulduğum xəstəxana
buralara yaxındı?
Sağa-sola
boylanıram. Bilmək olmur.
Axı, heç nədən əsər-əlamət qalmayıb.
Bizi müşayiət edən
Prezident Administrasiyasının
əməkdaşı Tural
Əliyev avtobusun pəncərəsindən sağa
baxmağımızı xahiş
edir. Bir vaxtlar avtovağzal
yerləşən ərazidən
keçirik. 1991-ci ilin fevralında ermənilər burada partlayış törədib.
Məşhur "İmarət"dəyik artıq. Qarabağ
xanlarının abidələr
kompleksi və qəbiristanlıqla tanış oluruq. Millət vəkili Aqil Abbas da bizimlədi.
Ağdamda Aqil müəllimlə
birlikdə olmağın
xüsusi gözəlliyi
var. Yenə böyük
şövq və coşquyla sualları cavablandırır. Xeyli bilinməyən
maraqlı faktlar üzə çıxır.
Ətrafa göz gəzdirirsən.
Salamat heç nə yoxdur. Bu şablon
seçilmiş ifadə
deyil. Həqiqətən heç nə
yoxdur. Bu, qədər vəhşi olmaq necə mümkündü deyə
düşünürsən. Niyə ancaq bizim alnımıza
yazılıb bu faciəli tarix? Düşmənin də ən
qəddarı, ən namərdi gəlib bizə nəsib olub.
İmarətdə "Qarabağ" klubunun stadionu da yerləşirdi. Bir gün "Qarabağ"ın
avrokubok oyunlarına burada möhtəşəm
stadionda ev
sahibliyi edəcəyi
ümidilə "İmarət"dən
ayrılırıq.
Çörək Muzeyinin yanından keçirik.
Növbəti dayanacaq isə I Şəhidlər Xiyabanında
olur. Milli Qəhrəman,
Ağdamın müdafiəsi
uğrunda böyük
şücaət göstərən
əfsanəvi Allahverdi
Bağırovun məzarı
da buradadır.
Xiyaban yerlə
yeksan edilib. Xeyli məzarın
yeri naməlumdu.
Yalnız bir neçə
qəbir ailə üzvləri tərəfindən
bu günlərdə bərpa edilib. Allah hər birinə
rəhmət eləsin.
Ruhları şad olsun.
Mərkəzi meydana çatırıq. Əbdürrəhim
bəy Haqverdiyev adına Ağdam
Dövlət Dram Teatrının
qarşısındayıq. Qarabağ qazisi, Ağdamda böyüyüb
boya-başa çatmış
jurnalist Rey Kərimoğlu
indi yalnız qalıqları qalan teatrın binası önündə müsahibə
verir:
Teatr Cümə Məscidinə yaxın imiş. Piyada addımlayırıq. İcra Hakimiyyətinin binası da buralarda olub. Əvvəlcədən planlamışdım ki, yaxınlıqda yerləşən Çay Evinin yerini müəyyənləşdirib şəklini çəkəcəm. Əvvəlki və indiki vəziyyətini kollaj edib paylaşmaq istəyirdim. Bir neçə dəfə cəhd etsəm də, tapa bilmədim, alınmadı.
Bir qədər arxada Novruz bayramı süfrəsi açılmışdı. 28 ildən sonra. Şəkərbura ilə 2-3 armudu stəkanda çayı ard-arda içirəm.
Sonuncu məntəqəmiz Qarabağ xanı Pənahəli xan tərəfindən inşa edilən tarixi Şahbulaq qalasına olur. Hazırda Şahbulaq qəsr kompleksindən təpə üzərində ucalan qala və məscid binası qalıb. Ermənilər Ağdamı işğal etdikdən sonra Şahbulağa uydurma Tiqranakert adı qoyub oranı da özününküləşdirməyə çalışıb. Yaxınlıqda məscidi isə kilsə kimi təqdim ediblər.
Qarışıq duyğularla
getdiyim Ağdamdan eyni duyğularla da qayıdıram. Sevinc, kədər,
xoşbəxtlik, ağrı, nisgil. Sözün aciz olduğu vaxtdı indi.
Əlavə nə yazmaq olar,
bilmirəm. Allah bizə kömək olsun ki, Ağdamı yenidən
dirçəldə bilək. Yenidən qaynar,
hərəkətli bir şəhərə
çevrilsin Ağdam.
Təkcə bu gözəl günləri
görmək üçün yaşamağa dəyər.
Mirhacib
MƏCİD
525-ci qəzet.- 2021.- 17 mart.- S.13.