Daş yaddaşı - Ağdamdan səfər
təəssüratı
Ucardakı evimizdə
bir sabah yuxudan oyananda kişili-qadınlı
tanımadığım üç-dörd nəfərin
qapıda dayanmış ZİL-dən yorğan-döşək,boğçalar
daşıdığını gördüm. Həyətdə
də bir az qorxmuş, amma üz-gözündən cin
yağan 5-6 uşaq vardı. Bir-birinə sıxılıb
dayanmışdılar…
Anam izah verdi, atamın qarabağlı
qohumlarıdı. Arvad-uşaq güllə altında qalıb,
ona görə məcbur olub gəliblər. Kişilər elə
həmin gün də geri qayıtdılar.
Amma o qadınlarla uşaqlar bir müddət
bizdə qaldılar. O
qadınların süfrəyə çörək
düzüləndə necə utanıb-sıxıldıqları,
iki-üç təkiddən sonra süfrəyə əl
uzatdıqları, uşaqlara "səssiz olun" deyib,
böyük həyəti dar elədikləri yadımdadır.
Mehriban Əliyevadan Aprel döyüşləri
ilə bağlı paylaşım
Zəngilanın dağıdılan daha bir kəndi
- VİDEO
Ermənilərin 5 illik "qədim abidəsi"
- GÜLÜNC FAKT...
www.lexus.az
Óçíàòü áîëüøå
Qarabağ müharibəsi mənimçün
belə başlamışdı.
Bir müddət sonra qohumlarımız Bərdəyə
çıxıb getdilər, orda özlərinə yurd-yuva elədilər.
Müharibə isə getmədi. Düz 30 il biz bu müharibə
ilə yaşadıq, uşaqlığımız, gəncliyimiz
keçdi. Tez-tez " Qarabağ boyda dərdimiz var"
sözünü eşitdik. İndi yaş 40-ı keçib.
Bir də mənim yaşıdım olan və torpaq itkisini, məcburi
köçkünlüyü gerçək yaşayanlar var. Və
biz qalib gəlmişik!
Bunlar bizi Ağdama aparan avtobusda yadıma
düşdü. "Mənimçün Qarabağ müharibəsi
necə başladı" sualına cavab axtarırdım.
Yaddaşım məni uşaqlığıma, Ucardakı
evimizə, məktəbdə bir-birimizdən "sizə də
qaçqınlar gəlib?" soruşduğumuz günlərə
apardı… Sonra əmim müharibəyə gedəcəkdi,
atam onun arxasınca günlərlə səngər-səngər
gəzəcəkdi, biz illərlə əmimi gözləyəcəkdik...
Yaddaşımda olan qırıq-sökük
işartılarla heç vaxt olmadığım Qarabağa
gedirəm. İndiyə qədər əməkdaşlarımızın
çoxsaylı səfərlərdən sonrakı
reportajlarından, foto, video çəkilişlərindən nəylə
qarşılaşacağımı bilirəm.
*
İmarətdəyik, Rey danışır:
"Özümü bayaqdan danlayıram ki, birdən
ağlayıb eləyərəm. Ağlamadım, amma nəsə
qarışıq hisslərdi. Tapıb çıxara bilmirəm
ey heç nəyi. Yox,
tapacam. Dayan, deyəcəm indi. Orda stadion var. Bax, orda da
tribunası. Onu da söküb dağıdıblar.
Tribunanı niyə dağıdırsan, ay erməni? Sənə
neynəmişdi, qalıb da orda? ( Reyin yaddaşındakı
nişanə həm də o tribunadı, ona görə
danlayır ermənini))))
Hə,
burda da çayxanadır, yox, o
yanda idi. Burda mahnılar qoyurdular. Gəlirdik, iki saat əvvəl,
Qədir, Arif Babayev oxuyurdu. Sonra stadiona oyuna gedirdik".
Rey deyən
yerlərə baxıram, heç nə yoxdu. Nə stadion, nə
tribuna, nə çayxana. Heç nə yoxdu. Amma yaddaş
var. Yaddaş! Rey yaddaşında qalanlarla təzə Ağdam
qurub. Mənim indi viran qalmış yurd yeri kimi
gördüyüm yerdə o stadion, çayxana, yüzlərlə
adam, böyük tribuna, "Qarabağ"ın
şıdrığı oyununu görür. Yaddaş budur!
*
-Aqil
müəllim, cavanlar baxır, tapa bilmirlər. Evinizi necə
tapdınız?
- Birnəfəsə,
o dəqiqə düz üstünə gedib
çıxdım. Hamısını gəzmişəm e
buranın, addım-addım. Ordan gedir qəbristanlığa. Ordan o yana post var.
Aqil
Abbasla danışıram. Eləcə quru yerlərdi,
qalaqlanmış çay daşı yığını. Amma
Aqil müəllim üçün oralar adını çəkdiyi
qonşuların, doğmaların evləridi.
Yenə
yaddaş!
*
Ağdam
məscidinin yanındayıq. Məscidin qabağındakı
küçə ilə gedirik. Şakir Habiloğlu mənə
Ağdamı göstərir: " Buralara "Bombey" deyirlər.
Bu, "köhnə univermaqdı", ora da "təzə
univermaq". Bu tərəflərin ən böyük
univermağıdı. İçində o vaxtları hər
şey tapmaq olurdu, çoxunu da "altdan"
satırdılar. Ora da qəzetin binasıdı. O tərəf
məktəbdi. O biri üzdə gördük e, ora da
teatrdı. Lap o tərəfdə icra var, "raykom"un binasıdır.
Şakir
deyən yerlərə baxıram. Uçulub,
tökülmüş daşlardı, hər binadan bir divar,
çoxundan yarım divar qalıb. Ağaclar quruyub,
qırılıb, kol-kos basıb hər yeri. Mən viran
qalmış, insansızlıqdan məhv olmuş
dağıntılar görürəm. Amma Şakir
yaddaşındakı Ağdamdadı. Küçə-küçə,
bina-bina, ev-ev gəzir Ağdamı. Elə xoşbəxtdi, gur
səslə danışır, əlini uzadıb bina-bina
göstərir. Amma uçuq divarlar var, bir də
baxımsızlıqdan cırlaşmış ağaclar.
Bu
adamların heç biri bu binalar, küçələr, evlər
barədə keçmiş zamanda danışmır. "
Bura teatrdı". "Bura stadiondu". " Bura
univermaqdı". Amma yoxdu- teatr yoxdu, stadion da yoxdu, univermaq da yoxdu. Vəhşiliyi,
barbarlığı, adamın yurdunda bayquş
ulatdırmağı bacaran xislətsizliyin yaratdığı
xarabalıq var. Bu dağılmış divarların
yaddaşı var. O yaddaşı düşünürəm.
Daş yaddaşı! Tükürpədici, xaraba qoyulmuş
yurd yerinin kinosunu çəkmək üçün başqa
heç bir dekora, heç bir əlavəyə ehtiyac yoxdu
(Yeri gəlmişkən, yəqin ki, yaddaş
üçün belə bir film çəkilər. Bir də
orda dağıdılmış dünyadan bircə parça
nəsə saxlanılar. Yenə yaddaş üçün!).
Hə,
harda qalmışdım. Ağdamı o vaxt görən
bütün səfər yoldaşlarımın
yaddaşında həmin Ağdam var. Şuşa da elədi, Cəbrayıl
da, Kəlbəcər də, Laçın da… işğaldan
azad olunmuş digər ərazilərimiz də.
Ayağımızın
yenidən bu torpaqlara dəyməsinə səbəbkar olan Ali
Baş Komandan və müzəffər ordusu bizə həm də
yaddaşımızı qaytarıb demək. İllərlə
qaçdığımız, xatırlamaq istəmədiyimiz,
xatırlayanda ağrıdan, utandıran, yandıran
düşüncələri bir-bir vərəqləyə
bilirik indi. Qəzəblə, təəssüflə, amma həm
də qürurla, sevinclə, iftixarla.
Adam
düşüncələrdən, yaddaşdan ibarətdi,
adamın başqa canlılardan fərqi də budu.
Yaddaşın episentrində ev dayanır, ocaq durur.
İndi
burda gəncliyindən, keçmişindən bir nişanə
axtarmaq üçün didinən həmkarlarıma baxıram
və düşünürəm. Bir erməni bura gələndə
nə düşünə bilər görən? O, bu
küçələri, bu binaları, bu evləri sadalaya bilməyəcəkdi
axı. Ən abad vaxtında belə bu küçələrin,
bu binaların, bu evlərin tarixini, macərasını, el
arasındakı adlarını bilmirdi axı. Bir erməni
üçün Ağdamla dünyanın o
başındakı hansısa şəhərin nə fərqi
var ki? Bəli, məhz ona görə yurda çevirə bilmədilər,
ona görə də xaraba qoydular, viran elədilər, torpaqdan
belə qisas aldılar. Çünki yaddaş yoxdu. Bu yerlərlə
bağlı düşüncədə bir iz yoxdu,
yaddaşlarına yaddı bu torpaqlar. Altşüur bilir ki,
haqqı çatmır, onun deyil. Ona görə də daha
çox dağıdır, daha çox viran qoyur, daha çox
qisas alır… Başqa cür adam niyə tarixi dağıdar,
adam niyə qəbri söküb, sümüyü
çıxarar axı? Bu nə verər adama, nəyin
qisasıdı? (Adam da deyirəm, amma adı budu də, nə
deyim?)
Tapdım
deyəsən. Yaddaşsız olmağın qisasıdır
bu. Bu yerə aid olmamağın qisasıdır. Bizi də
yaddaşsız qoymağa, tarixsiz qoymağa aptalcasına, acizcəsinə
cəhddi bu. Qəbir yaddaşdı çünki,
xatırlatmadı. Məzar-belə bir adam vardı, olub,
yaşayıb-deməkdi. Onu, əməllərini xatırlamaq,
düşüncəni canlandırmaq üçündü. Məzarlıqları
şumlamaq, tarixi abidəni dağıtmaq bu torpaqdakı izimizi
silməyə cəhddi. Amma acizlikdi, çünki xalqın,
etnosun yaddaşı itmir, düşüncə yox olmur!
*
Biz
bacardıq. Biz bu boyda ağır diaqnozu olan zehniyyətə
qalib gəldik. Bizim Komandanımız, bizim Ordumuz manqurt xəstəliyi
yaratmaq istəyən, yaddaşı silməyə cəhd etmək
qədər vəhşi bir qisasa qalxışan zehniyyətin
burnunu ovub, yerini göstərib. Bilsələr, bu, dünyaya,
insanlığa xidmətdir!
Vüsalə Mahirqızı.
525-ci qəzet.-
2021.- 16 mart.- S.7.