XXI ƏSRİN QULU MƏHƏRRƏMLİSİ

yaxud bəzi fraqmentlər üzərində düşüncələr

Təkcə sənətkarlar əsər yaratmır... Ən dəyərli əsərləri həyatın özü yaradır: yetirdiyi insanların taleyi ilə. Bu mənada ən mükəmməl xarakterlərin müəllifi həyatdır. Mənim üçün belə mükəmməl xarakterin daşıyıcılarından biri də müasirimiz professor Qulu Məhərrəmlidir.

Görkəmli jurnalist, yazıçı-publisist, sözünün kəsəri, ictimai əxlaqı və şəxsi nüfuzu ilə ölkədə kifayət qədər tanınan Q.Məhərrəmlinin həyatının xeyli hissəsi XX əsrdə keçib. O, noyabrın 2-də tamamlanan 67 illik ömrünün 40 ilindən çoxunu ötən əsrdə yaşayıb. Bu ömür yolu heç də hamar olmayıb, dövrün dəyişən siyasi olaylarından, dramatik səhnələrindən, ziddiyyətli proseslərindən keçib.Təbii ki, müxtəlif dünyagörüşləri ilə təzahür edən bu paralel çarpışmalar onun həyatına da təsirsiz ötüşməyib. Əsas odur ki, Qulu Məhərrəmli bütün bu ağrılı-acılı, sevincli-kədərli proseslərdən bərkiyərək keçib, zamanımıza özünün parlaq və bütöv xarakteri ilə gəlib.

***

Qulu Məhərrəmlinin yaradıcılığı və fəaliyyət dairəsi çoxşaxəli olsa da, bu istiqamətlərin hamısında özünüifadə imkanları bütün aydınlığı ilə görünsə də, o, ilk növbədə telejurnalist, populyar teleaparıcı və siyasi şərhçi kimi tanınır. Və həm də daha çox müstəqillik dövründə meydana çıxıb məşhurlaşan simalardandır. Çünki sovet sisteminin dağılması ilə Qulu Məhərrəmli kimi açıq fikirli ziyalılar üçün yeni düşüncə imkanları açıldı. Və onun yaradıcılığının xeyli hissəsi ötən əsrin sonilliyinə təsadüf etdi. Əslində bu illər ərzində özünün bütün yaradıcılıq imkanlarını reallaşdırmaq üçün bir hazırlıq mərhələsi keçdi.

Praktik jurnalistika ilə yanaşı, həm də elmi fəaliyyətlə məşğul olan professor Q.Məhərrəmlinin 30-dan çox qiymətli kitabı var. Kitab sayı göstərici sayılmasa da, hər halda bu rəqəm onun nə qədər ciddi bir tədqiqatçı olduğunu təsdiq edir. Bu kitablar arasında monoqrafiyalar, dəsrliklər əsas yer alır. Təkcə onun lüğətçilik sahəsindəki fəaliyyəti az qala bir institutun müəyyən dövr ərzində görə biləcəyi işləri qabaqlayır. Lüğət yaradıcılığı onun elmi fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən biridir. İndiyə kimi 8 lügəti (“Kino, televiziya, radio terminləri”, “Mediada işlənən alınma sözlər”, “Məktəblinin alınma sözlər lüğəti”, “Jurnalistika terminləri”, “Azərbaycan dilinin frazelogiya lüğəri”, “Məsəllər, deyimlər. Etimoloji lüğət”, “Yeni alınma sözlər lüğəti”) çapdan çıxıb. Bəli, bu faktlar o qədər dəyərlidir ki, üstündən sükutla keçmək olmur. Yəni göstərilən kitabları, əsərləri yaratmaq üçün dilin yeddiqat dərinliyinə varmaq gücünə yetməlisən. Əks təqdirdə, lüğət problemləri qarşısında mat qalarsan.

Elmi-tədqiqat əsərlərinin hamısının adlarını sadalamağa, gördüyü işlərin kəmiyyət və keyfiyyətini faktlar əsasında şərh etməyə o qədər də lüzum qalmır. Çünki Qulu Məhərrəmli istər yazılı mətbuatda, istərsə də, sosial şəbəkədə və üstəlik radio və televiziyada həmişə ön planda olub.

Oxucunun və dinləyicinin görə bildiyi, auditoriyanın sevərək qəbul etdiyi ziyalıdır. Üstəlik yeni nəsil jurnalistlərin formalaşmasında da onun əvəzsiz xidmətləri var. Bu xidmətlərin ən birincisi, onun ictimai həyatda əməli fəaliyyəti ilə örnək olmasıdır. Hələ bu da hamısı deyil, axı Q.Məhərrəmli ardıcıl və səmərəli pedaqoji fəaliyyət də göstərir. BDU-nun jurnalistika fakültəsinin professoru kimi tələbələr qarşısında müəllimliyini həyatının ən üstün tərəflərindən biri kimi icra edir.

Bir qədər dəqiq faktlar əsasında Q.Məhərrəmlinin 21-ci əsrin ziyalısı kimi həyatının müəyyən məqamları üzərinə obyektivi yönəldək. Nə görərik? O, BDU-nun jurnalistika fakültəsini bitirən kimi Azərbaycan televiziyasında reportyor kimi fəaliyətə başlayıb. Fərqləndiyinə görə tezliklə irəli çəkilib, TV-də ən gənc şöbə müdirlərindən biri olub, siyasi icmalçılar redaksiyasına rəhbərlik edib. 1991-ci ildən ekranlara çıxaraq xəbər aparıcısı olub, “7 gün” kimi populyar verilişin müəllifi və aparıcısı olub, 1995-ci ildə TV-nin siyasi icmalçısı təyin edilib. Həmin dövrlərdə bütün rəsmi dövlət tədbirlərindən canlı reportajları o aparıb. Eyni zamanda dövlət başçsının xarici səfərlərdə də müşayiət edib və həmin səfərlərdən ən yaxşı hesabatların nümunəsini təqdim edib. 2005-ci ildə AzTV dövlət şirkətindən qapalı səhmdar cəmiyyətə (QSC) çevrildikdən sonra özünün yaratdığı və Azərbaycan televiziya tarixinin çox nadir səhifələrindən biri olan “Səhər” proqramına 12 il rəhbərlik edib. Siyasi şərhləri ilə tamaşaçıların sevimlisinə çevrilib.

Məlum məsələdir ki, bu bütün fəaliyyəti ilə təkcə Azərbaycan xalqının yox, həm də Azərbaycana marağı olan dünya ictimaiyyətinin gözünün qabağında olmaq deməkdir. Bunun üçün gərək zəngin mənəvi potensialın olsun. İmkanlar vaxtın və işin tələbinə uyğun daim yenilənirsə, sən bu yenilənməyə adekvat cavablar verməlisən. Yalnız bu zaman dinləyicinin gözünü oxşayarsan. Əks təqdirdə heç kim gözünə qabar istəməz.

Mübahisəsiz olaraq zəngin yaradıcılıq imkanları təqdir edilən görkəmli telejurnalist Q.Məhərrəmli bu yöndə fəaliyyətini daha da genişləndirir. Ona artıq rəqabətsiz bir yol açılmışdı. 2007-ci ilin aprelində televiziyanın “Müəllif proqramları və xüsusi layihələr” departamentinin direktoru vəzifəsinə keçirilir. Burada Lalə Əliyeva, Nəmənd Rüstəmov, Abdulqəni Əliyev və Tahir Əliyev kimi istedadlardan ibarət yaradıcı qrupla “Rakurs” və “Gecəyə doğru” kimi layihələrə ekran həyatı verir. Yüksək fərdi istedad, ictimai nüfuz və qarşısıalınmaz mənəvi imkan bir çox hallarda, təəssüf ki, qərəzli münasibətlə də qarşılaşmalı olur. Q.Məhərrəmlinin ictimaiyyət arasındakı sərhədsiz nüfuzu və təsir gücü bəziləri üçün ciddi problemə və qısqanclığa çevrilmişdi. Onun uğurlarını və parlaq şəxsiyyətini həzm edə bilməyənlər yolunu qətiyyətlə kəsmək qərarına gəldilər. Və elə bu səbəbdən də, dözülməz iş şəraitinin təhdidləri altında o, 2007-ci ilin oktyabrında AzTV-ni tərk edərək yeni açılmış Xəzər TV-yə keçdi. Mən onun yaradıcılığını tədqiq edən, həyat yollarını ardıcıl öyrənməyə çalışan biri kimi dəfələrlə demişəm; Qulu Məhərrəmli odda yanmaz, suda batmaz güc daşıyıcısıdır. Belələrinə münasibətdə hər hansı bir qərəzli hökm gücsüzdür.

Tezliklə o, yeni layihələrlə başqa Xəzərin ekranlarında göründü. Onsuz da Qulu Məhərrəmli mənəvi mühiti ətrafında elə bir cazibə yaratmışdı ki, onun dinləyiciləri özü harda olsa, onun işığına toplaşmalıydılar. Toplaşdılar və Xəzər TV-dəki “Dost məclisi”, ardınca isə “Gündəm” kimi verilişlərə heyran kəsildilər.

Sual oluna bilər: onun yeni layihələri nə üçün belə sürətlə kütləviləşdi, “Dost məclisi” və yaxud “Gündəm” Azərbaycan dinləyicisinin niyə diqqət mərkəzində oldu? Bu sualın bir cavabı var: Ona görə ki, Q.Məhərrəmli daim yenilənən təfəkkür proqramı ilə işləyir. İkincisi, bu adam həm televiziya işinin əsaslarını, həm də tamaşağıya nəyin lazım olduğunun dərin elmi əsaslarənə bilir, çünki özü də elm adamıdır.

***

Həqiqi elm adamı və nüfuzlu tədqiqqatçı olan Q.Məhərrəmli 1989-cu ildə “Radiodramaturgiya dili” mövzusunda namizədlik, 2004-cü ildə isə “Televiziya dili: funksiya və struktur” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib. Elmi araşdırmalarında jurnalistikanın və medianın ümumi nəzəriyyəsi, televiziya və radionun tarixi, aktual elmi-nəzəri problemləri, o cümlədən ekran-efirin mürəkkəb dil sisteminin öyrənilməsi və nitq mədəniyyəti problemləri əsas yer tutur.

Əlbəttə, mən bu faktları onun həyat xronikasından götürürəm. Xronikada isə faktlar o qədər sərrast və ardıcıldır ki, burada nəyisə dəyişməyə lüzum qalmır. Sadəcə bir-iki cümlənin, yığılmış faktların insan həyatı üçün nə demək olduğuna düşüncə yönündə işıq salmaq lazımdır. Bir anlığa təsəvvür edək: istər televiziyanın, istər radionun mənəvi sistemi Qulu Məhərrəmliyə qədər tədqiqata cəlb edilməmişdi. Ümumiyyətlə, jurnalistika sahəsində dərsliklər, elmi tədqiqatlar, demək olar ki, Qulu Məhərrəmlinin adıyla bağlıdır. Araya-ərsəyə gətirilmiş, artıq xalqın mənəvi sərvətləri xəzinəsinə daxil olmuş dəyərli elmi tədqiqatlar və dərsliklər onun narahat, ziyalı təbiətinin bəhrəsidir. Sanki bu sahə üzrə boşluğu doldurmağı özünün ziyalılıq missiyası kimi yerinə yetirib.

Çox güman ki, Qulu Məhərrəmlinin tədqiqat apardığı, əsasını qoyduğu dərsliklər yaratdığı sahələr gələcəkdə də araşdırılacaq, yeni elmi əsərlər yazılacaq. Amma bütün yazılanlar onun yaratdığı bünövrə üzərində ucalacaq. Hər bir vicdanlı tədqiqatçı bünövrənin kimə məxsus olduğunu öz əsərlərində qeyd edəcək. Elə bu səbəbdən də deyirik ki, jurnalistikamızın elmi tədqiqatı Qulu Məhərrəmli yaradıcılığında ilk və əsaslı mərhələ olaraq elmi düşüncə mühitində daimi yaddaş haqqı alıb.

Şübhəsiz, Qulu Məhərəmli ictimai rəydə qəbul edilən görkəmli müəllim-ziyalıdır. Pedaqoji sahədə bütün elmi uğurlarla yanaşı pedaqoqun ustadlığını təsdiq edən ayrıca bir məqam var. Bu, dərs dediyi tələbələr arasında yaranan qibtə hissidir. Əgər bir müəllim üçün tələbəsi qibtə hissi bəsləmirsə, gələcəkdə onun kimi işləmək, əgər belə demək mümkünsə, onun kimi jurnalist, alim, ziyalı olmaq istəmirsə, demək, onun müəllimlik əziyyəti havaya sovrulub. Mən Q.Məhərrəmlinin 65 illik yubileyində dərs dediyi tələbələr arasında nə qədər hörmət və nüfuz sahibi olduğunun şahidi olmuşam. Ona necə böyük və səmimi sevgi bəslənildiyini müşahidə etmişəm.

***

Azərbaycanın ən görkəmli söz və fikir adamları Qulu Məhərrəmlinin yaradıcılığını böyük sevgi ilə izləyib, haqqında qiymətli fikirlər deyib, yaradıcılıq uğurlarını təqdir ediblər. Onun yaradıcılığı haqqında Bəxtiyar Vahabzadə, Musa Adilov, Ağamusa Axundov, Hacı Hacıyev, Şirməmməd Hüseynov, Tofiq Hacıyev, Fuad Qasımzadə, Famil Mehdi, Gülrux Əlibəyli, Musa Yaqub, Əjdər Ağayev, Tofiq Rüstəmov, Cəmil Əlibəyov, Anar, Ramiz Rövşən, Nizami Cəfərov, Nizaməddin Şəmsizadə, Fəxrəddin Veysəlli kimi görkəmli düşüncə adamları bu sıradadırlar.

Professor Qulu Məhərrəmli birmənalı şəkildə həm də dünya üçün açıq alimdir. Elmi nailiyyətlərini, yaradıclığının əsas istiqamətlərini dünyanın ən nüfuzlu alimləri ilə cəsarətlə bölüşür. Media problemlərinə həsr edilmiş nüfuzlu beynəlxalq toplantılarda, media forumlarında, konfrans və simpoziumlarda çıxış edib. dəfələrlə Azərbaycan jurnalistikasını və jurnalistika elmimizi təmsil edib.

Professor Qulu Məhərrəmlini Avropanın demokratiya institutları da yaxşı tanıyır. O, ATƏT-in və Avropa Şurasının demək olar ki, regionda mətbuatla bağlı bütün toplantılarının iştirakçısıdır. Bu təşkilatlar professor Q.Məhərrəmlini həm də MDB məkanında mətbuat azadlığı üzrə nüfuzlu ekspertlərdən biri kimi qəbul edirlər.

Qulu Məhərrəmli təbiəti etibarı ilə çox dinamik və enerjili adamdır, yorulmaq bilmədən daim hərəkətdədir. Ehtiyac olduğu təqdirdə ona müraciət edirlərsə, heç bir faydalı təklifi cavabsız qoymur. 2010-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının (AAK) təşkil etdiyi filologiya və siyasi elmlər üzrə Birdəfəlik Müdafiə Şuralarına sədrlik edib. Dəfələrlə AAK-ın Ekspert komissiyasının üzvü olub. 2011-2012-ci illərdə Qafqaz universitetində yeni açılmış Jurnalistika kafedrasına müdirlik edib.

Onun Ana dilinin təmizliyi uğrunda apardığı davamlı mübarizə ayrıca bir söhbətin mövzusudur. 2014-2016-cı illərdə mərhum akademik Tofiq Hacıyevin dəvəti ilə AMEA-nın Dilçilik institutunda çalışıb. Burada çox mühüm qurum kimi yaradılmış Monitorinq şöbəsinə rəhbərlik edib. Həmin dövrdə Dilçilik institutunun bir elmi mərkəz kimi önə çıxmasında Qulu Məhərrəmli əsas rollardan birini oynayıb. O, elmi zəkası və yüksək təşkilatçılıq bacarığı ilə “Qloballaşma şəraitində Azərbaycan dilinin düzgün işlədilməsi” ilə bağlı qəbul olunmuş “Dövlət proqramı”nın həyata keçirilməsinə ciddi töhfələr verib. İndi də Ana dili ilə bağlı müzakirələrin fəal iştirakçısıdır. Rəhbərlik etdiyi azleks.az elektron lüğətlər toplusundan hər gün minlərlə insan istifadə edir.

Qələmini və sözünü milli problemlərə kökləmiş professor Qulu Məhərrəmli ardıcıl yazan müəllifdir. Özü də hər bir publisistik yazısında, hər bir ictimai-publik çıxışında yeni fikir deyə bilmək gücündədir. Demək olar ki, bütün məqalələrinin mayasında yeni təklif, mübahisəli və dumanlı məsələlərə aydınlıq gətirmək cəhdləri var. 2013-2019-cu illərdə “Ayna” qəzetinin yazarlarından biri olub. Həmin qəzetdə və eyniadlı saytda 100-dən çox məqaləsi çap olunub. Sonra o yazıları “Gələcəyə ön söz” adlı kitabda toplayaraq nəşr edib. Bu kitabın məziyyətləri, oradakı yazılarda qaldırılan milli-mənəvi problemlər haqqında Azərbaycan oxucusunun kifayət qədər təsəvvürü vardır.

***

Qulu Məhərrəmli gündəm axtarmayan, amma həmişə gündəmdə olan söz adamı və ictimai xadimdir. Həmişə gerçəyi deməyə,həqiqəti söyləməyə, haqqın yanında olmağa çalışır, çünki mayası ilahidəndir, içi doludur, mənəvi dünyası zəngindir, dinləyicisi ilə üzbəüz danışmağı, gözəl dialoq qurmağı bacarır. Ən başlıcası, fikir qənaətlərində, doğruluğuna inandığı hökmlərində ədalətlidir. Elə bu səbəbdən də sevilir və onu sevən adamların əhatəsində olmaqdan da məmnunluq duyur.

Bəli, Qulu Məhərrəmli kimi HƏQİQƏT və ƏDALƏT duyğusu yüksək olan kamil insanların ibrətamiz ömür yolu göstərir ki, həyat Qurd ağzından keçən yoldur, bu yolu yalnız amalı və əməlində sabitqədəmlər, doğruluğa doğru yoldan ağzıdönməzlər uğurla keçə bilərlər.

...Qurd türkün totemidir. Mifik obrazdır. Ancaq onun həqiqətdən kənar heç nəyə və heç kimə güzəşti yoxdur. Qurdun əbədiyyət anlamını yaradan və bu yolda onu qoruyan, ədalətə söykənişlə təzahür edən yalnız bu keyfiyyətidir.

Əli Rza XƏLƏFLİ

525-ci qəzet.- 2021.- 2 noyabr.- S.10.