"Fatehlərin zəfəri"

sənədli romandan parça

...Daşaltı kəndi düşmənin əlindən qoparıldı...

Birləşmiş briqadaların komandiri, polkovnik Tehran Mənsimov yeni tapşırıq aldı: istiqamət Şuşayadır!

Ağır döyüşlərin yorğunluğu içində sanki bir sevinc qığılcımı işıq saçdı: "Axır ki, Şuşaya hərəkət edirik. Daşaltıda şəhid olmuş yoldaşlarımızın qisasını mütləq, mütləq alacağıq. Xüsusi təyinatlılar düşmənə qan udduracaq". Sevinc qığılcımı sanki ürəyinə çökmüş hüzn və kədəri yüngülləşdirdi, ona bir təskinlik və rahatlıq gətirdi. Yamacdan çevrilib geriyə baxdı: Daşaltı və Daşaltıdan o tərəfə görünən və görünməyən dağlar vardı. Boranı, qarı əskik olmayan o dağların zirvəsində onların pozulmayan izi vardı. Onlar düşmənin kök saldığı, güclü müdafiə mövqeləri yaratdığı bu dağlarda işğal olunmuş yüksəklikləri ermənilərdən təmizlədilər. Xüsusi təyinatlılar ürəklərində vətən sevdası adlı bir ocağı alışdıraraq və bu ocağın istisinə qızınaraq soyuqda, boranda, leysan yağışların altında keçilməz meşələrdən, sərt qayalardan, təhlükə dolu dərin yarğanlardan, dərə-təpələrdən keçərək canı, qanı bahasına düşməni məhv etdilər. İndi o dağlar, geniş vadilər, sıx meşələr, kollu-koslu, tikanlı çöllər azaddır. Arxada həm də saysız-hesabsız xarabalıqlar qalıb və o xarabalıqlar da azaddır... Düşmən bu xarabalıqların - odu sönmüş ocaqların sahiblərinə divan tutduğu kimi bu evlərə, gül bağçalara, bir vaxtlar bu yerlərə yaşıl rəngli örpəyini çəkən qollu-budaqlı şah ağaclara da divan tutmuşdu. Bu xarabalıqların içi göz yaşı ilə doluydu və göylərdən nə qədər leysan töksə də, bu göz yaşlarının acısını yuyub təmizləyə bilməzdi...

Polkovnik əsgərlərini gizli bir qürur hissi ilə süzdü. Onların arıqlamış sifətində, çuxura düşmüş gözlərində mərdlik, cəsurluq işarəti vardı. Onlar dayanmadan irəli gedərək düşmənə bir daha öz gücünü, qüdrətini göstərmək, gözəl Şuşanı ermənilərin doyumsuz iştahından, təhlükəli nəfsindən xilas etmək istəyirdilər. Bu savaşda kimin sağ qalacağı, kimin qazi və ya şəhid olacağı məlum deyildi. Düşmənə nifrət hissi, qisas hissi, Şuşanı işğaldan qurtarmaq inadı bu hissi üstələyirdi... Polkovnik birdən-birə Anarı, Nihadı xatırladı. Hüznlü bir duyğudan kövrəldi. Onlar əsl qəhrəman idilər. Və indi döyüş tapşırığını yerinə yetirməyə gedəcək xüsusi təyinatlıların arasında yerləri görünürdü...

...Polkovnik Tehran Mənsimovun rəhbərliyi ilə xüsusi təyinatlılar Xankəndidən Şuşaya gələn təminat yolunu, polkovnik-leytenant Rəşad Aslanovun briqadası isə Gorus-Laçın yolunu bağlayacaqdı. Bununla da düşmən Ermənistandan Şuşaya gələn silah-sursat və canlı qüvvə yardımından məhrum olacaqdı. Tapşırığı yerinə yetirdikdən sonra Rəşad Aslanovun briqadası İsa bulağı istiqamətindən Şuşaya tərəfə hərəkət edərək şəhərin girəcəyində Tehran Mənsimovun xüsusi təyinatlıları ilə birləşəcəkdi.

...Komandir Rəşad Aslanovla çiyin-çiyinə gedən polkovnik Elnur Şirinov dedi:

- Ermənilər nəyin bahasına olursa olsun Şuşanı əldə saxlamağa çalışacaq.

Polkovnik Renat Şıxnəbiyev başını buladı:

- Nağıllarda deyildiyi tək, divin canı şüşədə olan kimi ermənilərin də canı Şuşadadı. Elə ki, Şuşa alındı, düşmənin beli sındı.

- Şuşa üç tərəfdən mühasirəyə alınacaq: xüsusi təyinatlıların bir qismi qayalıqlardan çıxaraq şəhərin içinə girəcək, əlbəyaxa döyüş aparacaq. Biz də Komutanla Şuşanın girəcəyindəki ərazidə birləşəcəyik. Demək olar ki, Şuşanı azad etmək əməliyyatı üçbucaq şəklində həyata keçiriləcək. Arxadan isə ordu köməyə gələcək.

...Ermənilər də Şuşanın ətrafına tanklar, BMP-lər, piyada döyüş maşınları, uzaqvuran toplar, minamyotlarla güclü mövqe yaradırdılar. Ermənilərin fikrincə, müdafiəni yarıb keçmək qəhrəmanlıqla birgə möcüzə də istəyirdi.

***

Xankəndiyə gedən yolda, Şuşaya qalxan yamaclarda çoxlu adam toplaşmışdı. Onların tutqun, kədərli üzlərində, çatılmış qaşlarının altında məyus-məyus baxan gözlərində heç bir vaxt yaşamadıqları məğlubiyyətin acısı, doğma evlərini tərk etmək qorxusu bütün dəhşəti ilə həkk olunmuşdu. Yamaclarda silahlılar da vardı. Bunlar Xankəndidən gəlmiş, əlində avtomat silah olan yeniyetmə və yaşlı adamlar idi. Erməni əsgərlərinə köməyə getmək, onlarda ruh yüksəkliyi yaratmaq niyyətindəydilər.

Müharibə isə Şuşanın girəcəyində gedirdi. T-12 tankları və BMP-2-lər dayanmadan od püskürür, havaya qalxan şimşək kimi parıltıdan sonra dəhşətli partlayış eşidilirdi. Qara tüstü və alov ara vermədən ətrafı bürüyürdü.

Şuşaya gedən Xankəndi yolu bağlanmışdı. Yollarda ərzaq maşınlarının hərəkəti dayanmışdı, sanki onlar da ermənilər kimi dərin məyusluq içində bir möcüzənin baş verməsini, düşmənin məğlub olmasını gözləyirdilər. Amma çox güman ki, müharibə artıq sona yetirdi, ermənilərin qalib gəlmək xəyalı isə yüngül sabun köpüyü tək dağılırdı.

Uzaqda rus jurnalistlərinin olduğu yüngül maşın göründü. Maşın sürətlə Xankəndiyə gəlirdi. Arxada isə sanki dəhşətli atəş səsi maşını izləyirdi. Şoferin yanında oturmuş rus jurnalisti qorxu ilə çevrilib geriyə baxdı və acıqla dedi:

- Şuşaya yaxınlaşa bilmədik. Dəhşətli döyüş gedir. Elə bilirəm ki, üstünlük düşmən tərəfdədi. Çünki onlar bizimkilərə göz açmağa aman vermir. Yıxılırlar, dururlar, yenidən irəli yüyürürlər və sanki özlərini atəşin içinə atırlar. Tanklardan bir neçəsi vurulmuşdu. Bir neçəsi hərəkətsiz idi. Çox güman ki, bizimkilər qoyub qaçmışdılar, - irəlidə toplaşmış adamları seyr etdi, - görəsən, bunların taleyi necə olacaq? Çox güman ki, onlar Xankəndi dedikləri Stepanakertə də girəcəklər.

- Əliboş geri qayıdırıq. Mən ümidlə getmişdim, - ikinci sarısaçlı, göygözlü cavan sifətini turşudub başını yellədi,- Müharibəni canlı-canlı çəkmək istədim. Amma qorxdum. Atəşin altına düşə bilərdik.

- Çox təəssüf, tanklar heç nə eləyə bilmir, - yaşlı şofer də başını bulayıb hirslə dedi, - əllərinin altında o qədər qüvvə varkən bizimkilər əfəllik etdilər, bacarıqsızlar... Yoxsa türklər kimdi ki, bizə qalib gələlər, - şofer barmağını Şuşaya tərəf silkələdi, - ermənilər doxsan ikinci ildə bu torpaqları qəhrəmancasına, qan tökərək aldılar.

Zirehli maşın sürətlə yanlarından keçib, izdihamın yanında dayandı. Jurnalistlər də maşını saxlayıb düşdülər.

Yaşlı erməni qızarmış gözlərini sildi, çənəsi əsə-əsə, ağlamsınaraq soruşdu:

- Onların tankı çoxdurmu?

- Hələlik, məlumata görə, xüsusi təyinatlılar döyüşür.

- Bəs bizimkilər hardadı? Öldülərmi? - kişi hirslə yumruğunu düyünlədi.

- Onlar bizimkiləri göz açmağa qoymadılar.

- Nikolu sürüyüb bura gətirmək lazım idi, - başqa biri dedi.

- Nikolun əlindən heç nə gəlmir. O, ancaq boş-boş danışır, yalan vədlər verir.

Alçaqboy, gözlərindən nifrətin yaratdığı atəş qığılcımları oynayan orta yaşlı erməni əllərini havada oynatdı:

- Mənim babam on səkkizinci ildə türk ordusunun qarşısına çıxıb. Bizimkilər indi məğlub olsalar da, biz türkləri zamanı gələndə qarışqa kimi əzəcəyik. Bunu mən sizə deyirəm: Dəmirçiyan Arşak. Yadınızda saxlayın.

Yamacda daşın üstə oturmuş qoca erməni ayağa qalxdı, arxadan şalvarının tozunu çırpdı, sonra yamaca boylanıb peşman-peşman dedi:

- Nəvəmi gətirdim ki, köməyə getsin. Amma bircə nəvəm var. O, müharibənin gedişini dəyişə bilməz ki... Biz evə qayıdaq. Burda bizlik bir iş yoxdu.

Zirehli maşının sürücüsü rus jurnalistindən papiros istədi, yandırıb arxayınlıqla tüstünü havaya pülədi və laqeyd halda dedi:

- Biz tərəfdə itki çoxdu. Hər tərəf cəsəddi. Heç olmasa yaralıları götürmək istədik. Amma yaxın gedə bilmədik.

Qoca erməni yamacdan düşüb gələn çəlimsiz nəvəsini bağrına basdı:

- Biz gedək, oğlum, - sonra da üzünü rus jurnalistinə tutdu, - evdə tək qalmışıq. Şəhərdən əhalini təxliyə ediblər. Küçələr, evlər bomboşdu. Qohumlarımız Şuşada yaşayırdı, şəhəri boşaldanda onlar bizə gəldi. Amma indi heç kəs yoxdu. Gəl oğlum, gəl, - uşağın qolundan tutub axsaya-axsaya şəhərə tərəf üz tutdu.

Şuşadan Xankəndiyə tərəf iri maşınlar toz qopara-qopara sürətlə gəlirdi. Bu anda tankdan açılan atəş onları yolun ortasında haqladı. Bir göz qırpımında maşınlardan birini sanki alova büküb havaya tulladı, sonra isə yerə çırpdı. Ətrafa dəmir qırıntıları səpələndi. O biri maşınlar böyrüüstə çevrildi. İkisində də yanğın başladı.

Rus jurnalistləri maşınları qoyub irəli qaçdılar. Onlardan biri qışqırdı:

- Bu, bizimkilərin atəşidi, amma niyə düşmənə yox, Stepanakertə atırlar?

- Ağıllarını itiriblər. Hara gəldi atəş açırlar...

...Şuşanın yaxınlığında isə xüsusi təyinatlılar qaladan içəri girməyə cəhd edirdilər. Nəhayət ki, düşmən geri çəkildi. Qala qapısından içəri girdilər. Şuşanın girəcəyi təmizləndi. Əsgərlərin gur səsi dalğa-dalğa ətrafa yayıldı. Bu anda komandir Rəşad Aslanov Azərbaycan bayrağını götürüb ermənicə "Şuşi" yazılmış lövhənin yanına qalxdı. Çevikliklə bayrağı erməni hərflərinin üstə çəkdi. Sevinc dalğası sanki Şuşanın hər tərəfinə yayıldı, elə bil uzaq dağlara qədər gedib çatdı.

Bu, xüsusi təyinatlıların Şuşa uğrunda gedən döyüşdə ilk, əzəmətli qələbəsiydi. Ruhlanmış əsgərlər qaladan içəri girdilər.

***

7 noyabr... Şuşa sıx dumanın içindəydi. Sanki duman Şuşanın içində hər nə varıydısa - hündür binalara, küçə və meydanlara, şəhərdən o tərəfə silsilə dağlara, geniş vadilərə qədər udmuşdu. Elə bil Şuşa yoxa çıxmışdı. Yalnız tankların, BTR-lərin, minamyotların, piyada döyüş maşınlarının səsi, dəhşətli partlayışlar, avtomat silahlardan açılan güllələrin aramsız atışı bir-birinə qarışmışdı. Nə isə uçulub dağılırdı və göydə partlayışın alov qarışıq tüstüsü görünürdü.

Şəhərin qala hissəsində dəhşətli döyüş gedirdi. Döyüş maşınları ilə yüngül silahla silahlanmış xüsusi təyinatlılar üz-üzəydi. Bu, bəlkə də dünyanın savaş tarixində ilk savaş idi. Tanklarla canlı insan döyüşürdü.

Xüsusi təyinatlıların qumbaraatanları tükənirdi. Komandir Tehran Mənsimov komandanlığa məlumat verdi:

- Vəziyyət çətindir. Cəmi dörd ədəd qumbaraatan qalıb. Tanklar isə çoxdur.

- Hava dumanlı olduğundan biz sizə kömək eliyə bilmirik. Artilleriyadan, zərbə dronlarından istifadə mümkünsüzdür. Ruhdan düşməyin, tankları sıradan çıxarmağa çalışın.

Polkovnik özü də əsgərləri ilə çiyin-çiyinə döyüşürdü. Rəşad Aslanovun xüsusi təyinatlıları düşmənə ağır zərbə vururdu. Sıradan çıxmış tanklar alovlanıb yanırdı.

...Tank sürətlə, atəş aça-aça üstlərinə gəlirdi. Mayor Elnur Şirinov qışqırdı:

- Renat, tankı dayandır. Qumbaraatanın varmı?

- Var.

Elnur kənara çəkildi, tank üstünə gəldi. Cəld yana çevrilib əlindəki qumbaraatanı tankın lyukuna çırpdı, tank bir anlıq ləngər vurdu, alov tankı bürüdü. Elnur dərindən nəfəs alıb alnının soyuq tərini sildi:

- Az qala tank məni tırtılın altına almışdı.

İkinci tankı Renat vurdu. Yaxında olan tanklar sanki yanmış tankları görüb, bir anlıq dayandılar, geri çevrildilər və sürət götürdülər.

Renat güldü:

- Tanklar da döyüşdən qaçır.

Bu anda irəlidə gələn tank atəş açdı. Top xeyli aralı düşdü və dəhşətli partlayış səsi eşidildi. Komandir Rəşad Aslanov sevinclə dedi:

- Uşaqlar, aşağıda birini də vurdular. Tanklar döyüş meydanını tərk edir.

Elnur Şirinov təəssüflə dedi:

- Amma tankın birini vura bilmədik. Tank gözlənilmədən sürəti azaltdı, sonra dayandı, erməni əsgərləri düşüb qaçdılar. Onları vura bilmədik.

- Düşmən artıq məğlub olur, - polkovnik Tehran Mənsimov dərindən, rahatlıqla nəfəs aldı.

Güllü MƏMMƏDOVA

525-ci qəzet.- 2021.- 16 noyabr.- S.15.