Dul qadının tənhalığı

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Bəlkə də, o, bir qədər sevgisinin şiddətini belə yüksək dövrələnmədə saxlamasaydı, aşağı salsaydı, indi mən onun itkisini daha az əzablarla keçirərdim. O, bunu etməyi də bacarmazdı, öz təbiətini dəyişdirə bilməzdi. Onun mənə münasibəti sadəcə arvadına olan vurğunluq deyildi, o, davranışı ilə, bütün varlığı ilə mənə hallüsi-nasiyagen təsiri bağışlayırdı. Məni gerçək aləmdən ayırıb, xeyirxahlıq bəxş edən feyalar kimi arzuların qanadlarında yaşamağa öyrətmişdi. Mənim aləmimdə onu ər etalonu, məhəbbət qılıncının zərbəsi ilə arvadını yaralamayıb, öldürməyib, sehrli bir toxunuşla onun sağalmasına, keçmişin əsarətindən xilas edilməsinə nail olan möcüzəli bir loğman hesab edirdim. Əgər bədii metaforadan istifadə etsəm, o, öz sadə evi timsalında mənim üçün hamıdan yuxarıda dayanan qaya üstündəki bir qala tikmişdi. Mən həmin qaladan aşağıdakı vadilərdə, dağ yamaclarında yaşayan başqalarına baxanda, özümü səmadakı ulduz hesab edirdim və onlara ixtiyarımda olan işıq payı göndərmək istəyirdim. Onun məni yüksəltdiyi planka elə yüksək idi ki, onun bərpa olunacağına heç cür inanmıram. Axı Everesti də ikinci dəfə fəth edən məlum deyildir. Hüseyn mənim ölmüş könül gözümü bərpa etdi, əslində, həyata baxan gözümü də bütünlüklə dəyişdi, bunlar, bəlkə də, gecikmiş, elə bir qiyməti olmayan söz təsiri bağışlaya bilər, sizdə elə təsəvvür yarada bilər ki, mən artıq ölü bir sevinci yada salıram, ona rekviyem həsr edirəm.

Ələkbər müəllim Ruhiyyənin sözlərini səmimiliyinə, ərinə olan sədaqətinə bir daha yəqinlik tapdı. Bu qadın, görünür, ərinin şəxsində elə bir dünyaya, xəzinəyə sahib olubmuş ki, onların yenidən həyata qayıtmağına heç cür inanmırmış. O, özünü qınamağa başladı ki, görünür, bağışlanmaz tələsikliyə yol vermişdir, gərək hələ də matəm içərisində olan bu gənc qadına ürəyini açmayaydı. Lakin özünə təskinlik vermək üçün də nəsə bir şey axtarıb tapa bildi, qoy Ruhiyyə xanım bilsin ki, o, uzun müddət tənha qalmayacaqdır, ona öz ürəyini təklif edən adamlar olacaqdır və seçiminə müvafiq olaraq onlardan biri ilə yenidən ailə quracaqdır.

Ələkbər müəllim bəzi hədləri keçdiyinə görə Ruhiyyədən üzr istədi və bildirdi ki, sizin etirazınıza baxmayaraq, mən hələlik öz ürəyimdə yaranan işığı söndürməyə, dəfn etməyə müvəffəq olacağıma inanmıram. Bu o demək deyildir ki, sizi daim təqib edəcək, ağcaqanad vızıltısı ilə kefinizi pozmağa çalışacağam. Əsla yox, sizə olan hisslərim məni belə qəbahətli hərəkətlərdən çəkindirəcək, əvvəlki tək dərin hörmətdən xəbər verən münasibətimi qoruyub saxlayacaqdır. İnciməsəniz, bir düşüncəmi də sizdən gizlətmək istəmirəm. Mən sizin kimi seçdiyinizə olan marağımı söndürməyəcək, bu bəxtəvərə paxıllıqla yanaşmaqla yanaşı, sizin seçiminizin də nə qədər uğurlu olub-olmadığını özlüyümdə qiymətləndirəcəyəm. Mən çox arzu edərdim ki, həmin adam mənim ümid bəslədiyim səviyyəyə uyğun olsun, siz səhv etməyəsiniz. Əgər səhvə yol versəniz, könlünüzü sizə layiq olmayan birinə etibar etsəniz, güman edirəm ki, yol verdiyiniz xətadan ayılma, uzaqlaşma sizə olduqca baha başa gələcəkdir. Qoy Allah sizi layiq olmayan birinə rast gəlməkdən qorusun, lazımınca qiymətləndirə bilməyi bacarmayanın tələsindən hifz etsin. Mən sizə yalnız xoşbəxtlik, səhv addımdan çəkinməyinizi arzu edərdim. Siz əgər yaxşı birisinə rast gəlsəniz, şübhə etmirəm ki, onu da mərhum əriniz kimi sevəcəksiniz, ürəyinizi fəth edən həmin məxluqun qarşınıza çıxmasına daim şad olacaqsınız. Lakin çox götür-qoy etmək də adama fayda vermir, qismətin sizə atdığı xoş paydan imtina etməməlisiniz, əks halda seçiminiz uğurlu olmaya da bilər. Siz dənizin sakit havasını da uğur nişanəsi hesab etməməlisiniz, sizin bəxt yelkəniniz küləklə dolmalıdır ki, könlünüz, varlığınız bir nöqtədə ilişib qalmasın, təhlükə bəxş edən körfəzdə lövbər salmasın, könlünüz sakitliyi, ram olunmasını ölü nöqtədə deyil, hərəkətdə, tufana sinə gərməkdə, onu özünə tabe etməkdə tapsın. Siz olduqca zərif, xətrinizə dəyməsin, həm də zəif məxluqsunuz, büllur vaza kimi güllərin saxlama məkanına yarayırsınız, ora köklü ağac əkilsə, həmin büllur vaza çilik-çilik olacaq, ondan əsər-əlamət qalmayacaqdır.

Siz yenidən həyatın başlanğıcında, astanasındasınız, siz daim keçmiş xoşbəxtliyinizlə öyünməməlisiniz, onu yaşamısınız və artıq həmin günlər arxada qalmışdır. Siz gələcək həyatınız, onu necə qurmaq barədə düşünməlisiniz. Sizə yaxşı ər lazım olduğu kimi, oğlunuza da yaxşı ata lazımdır. Sizin zəif çiyinləriniz, oğlunuz böyüdükcə onun artan yükünü götürməkdən, daşımaqdan yorulacaq, taqətdən düşəcəkdir. Bu yükü daşımaq üçün kişi çiyinlərinə ehtiyac vardır. Siz mərhum ərinizin etdiyi bir səhvi oğlunuza münasibətdə təkrar etməməlisiniz. Əriniz, yəqin, sizi çox sevirmiş, siz isə onun hərarətinə daha güclü, dəlicəsinə cavab verməyə çalışmısınız və taleyin dönüklüyü sizi ağır qaya parçasının altında qalıb əzilən canlıya çevirmişdir. Oğlunuza da huşu itirməyə səbəb olan bir ana sevgisi ilə yanaşmayın, yaddan çıxarmayın ki, toyuq da balasını sevir, onu quzğundan qorumağa çalışır. Siz oğlunuzu hər an sizə güvənmək qaydasında tərbiyə etsəniz, sonra onun uğursuzluğuna, özünüzün isə bədbəxtliyinizə səbəb olacaqsınız. Sonrakı vaxt səhvi anlamaq, ondan uzaqlaşmaq cəhdi fayda verməyəcəkdir. Oğlunuzu elə indidən, uşaqlıqdan mübarizəyə öyrətməlisiniz ki, çətinliklərlə üzləşəndə öz bacarığına, qüvvəsinə güvənsin. Onu cəsarətli bir insan, öz imkanlarına arxalanan bir kişi kimi tərbiyə etməlisiniz. Siz onu ana uşağı kimi böyütsəniz, yaşa dolduqda o, köməksiz bir varlığa çevriləcəkdir. Sizi köməyə çağıracaqdır, siz nə qədər öz potensialınıza bel bağlasanız da, həyatın bütün sınaqlarını dəf etmək gücündə olmayacaqsınız. Bu vaxt oğlunuz sizin məhəbbətinizin qoynunda, daim sizə arxalanmaqla həyat sürdüyünə peşman olacaq, bəlkə də etiraz nümayişi kimi sizin qəyyumluğunuzu tərk etməyə çalışacaqdır. Bu isə sizin üçün əsl fəlakətə çevriləcəkdir, oğlunuza bəslədiyiniz məhəbbətin əvəzində ondan sadə bir laqeydliyi gördükdə, siz çaş-baş qalacaqsınız, sevimli övladınızın sizə xəyanət etməsi barədə ağır, üzücü bir qənaətə gələcəksiniz.

Siz təbiət etibarilə maksimalistsiniz, mərhum əriniz də sizin ambisiyalarınızı bir qədər yatırtmaq əvəzinə, onları qidalandırmaqla məşğul olmuşdur. Çünki ömründə ilk dəfə onun sevgisinə tam dolğunluğu ilə cavab verən, bütünlüklə ona vurulan cavan bir qızla ailə qurmuş, arvadının yaratdığı məhəbbət aləmində özünü maço kimi göstərməyə cəhd etdiyindən, sizin hər bir istəyinizə, şıltaqlığınıza nökər hazırlığı ilə cavab vermişdir. Siz onun bu xidmətindən çox razı idiniz və yaratdığı mühiti məhəbbətə xas olan gülüstan hesab edirdiniz. Tufan bu gülüstanı məhv etdikdə, sizdə dünyanızın uçub, məhv olması təsəvvürü yarandı, hətta onunla birlikdə həyatı tərk etmək kimi səfeh fikirlər xeyli müddət sizin ağlınızı zəbt etməyə başladı. Vaxtilə bəzi yuxarı kastaya məxsus olan hinduslar öləndə, onların arvadlarını da həmin dəfn tonqalında yandırırdılar. "Sati" adlanan bu iyrənc qaydanı 1829-cu ildə ingilislər ləğv etdilər, çünki Hindistan artıq Böyük Britaniyanın müstəmləkə asılılığının astanasında idi. Bir qədər sonra Mahatma Qandinin dediyi kimi, 300 milyon hindistanlı yüz min ingilisin əsarəti altına düşdü. Müstəmləkə zülmü ilə yanaşı, imperiya, bir qayda olaraq, tabeliyində olan xalqlara elm, təhsil, mədəniyyət öyrədir, onları keçmişin biabırçı ənənələrindən uzaqlaşdırırdı. "Sati"nin ləğv edilməsini də ingilislərin müsbət işlərinin siyahısına aid etmək olar.

Baş vermiş faciəyə, fəlakətə də açıq gözlə, şüurlu qaydada yanaşmaq lazımdır. İnsan həyata xoşbəxtlik üçün gəlsə də, bədbəxtliklərlə də üzləşməli olur, bəzilərinə bundan daha çox pay düşür. Böyük amerikan siyasətçisi Tomas Cefersonun müdrik bir fikri vardır, ingiliscə belə səslənir: "The God who gave us life, gave us liberty at the same time" - "Allah bizə həyat verəndə, eyni vaxtda həm də azadlıq verir". Azadlıq insanın müstəqil olmasını, itaətdə olmamasını, tabeliyə adət etməməsini də əhatə edir. Qədim Afina demokratiyasının görkəmli lideri Perikl azadlığı xoşbəxtlik, igidliyi isə azadlıq sayırdı. Siz ərinizin ölümünə çox yanırsınız, özünüzü elə aparırsınız ki, dünyada əri ölən yalnız sizsiniz, yaxud heç kəsin sizin tək sevimli əri ola bilməzdi. Belə fikirlər yanlışdır, ətrafa, dünyaya baxmaq lazımdır, onda görəcəksən ki, sənin kimi faciə yaşayanlar heç də az deyildir. Sən elə güman edirsən ki, sunami sənin həyat adlanan dəniz sahilini döyəcləyib, onu viran qoymuşdur. Axı elə qızlar var ki, onlar ata evində qarıyır, bir dəfə də olsun ailə xoşbəxtliyinə çata bilmirlər. Elə gəlinlər vardır ki, saçları ağarana qədər bala həsrəti ilə yaşayır, övladsız da həyatı tərk etməli olurlar. İndi siz həyata qazandığınız yeni igid bir nəzərlə baxmalısınız, bu, sizin azadlığınızın yeni keyfiyyətdəki nişanəsi olacaqdır.

Taleyindən bu dərəcədə narazı qalmağa haqqın yoxdur. Sən sevdiyin adama ərə getmiş və sevilməklə mükafatlanmısan, xoşbəxt ailə həyatı sənin ömrünə parlaq işıq salmışdır. Evliliyin birinci ildönümünü oğlunun anadan olması ilə şərəfləndirmisən. Ərin də, sən də uşağın istedad işartılarına çox sevinmisiniz. Sizin ailənin, sənin sözlərini əsas götürərək "xoşbəxtlik dünyası" hesab etmək olar. Bu dünya əbədi ömür sürə bilməzdi, meydana gəldiyi nə qədər xoş idisə, yoxa çıxmağı, məhv olmağı da o qədər ağır olmalı idi. Əlbəttə, qəflətən baş verən dərdi çəkmək, adətən çətin olur. Yataq xəstəsinin ölüm anına çatması uzun müddət çəkdiyindən, vəfatının da yaratdığı reaksiya elə acı olmur, çünki aylar, bəzən illər fəlakətin gözlənilməsi ilə müşayiət olunmuşdur. Qəfləti itki isə onu gözləməyənlər üçün ağır imtahana çevrilir və çoxları bu imtahandan xətərə məruz qalmadan çıxa bilmir.

Ruhiyyə bu söhbətlərdən sonra Ələkbər müəllimin alicənablığına tam əmin oldu. Bu cavan adam dünyagörmüş yaşlı kişi kimi danışır, öz təklifinə rədd cavabı almasına baxmayaraq, ona ağıllı, həm də səmimi məsləhətlər verirdi. Ona görə də həmsöhbətinin yaxın adam kimi ona nəsihət verməsinə heç də pis yanaşmadı, onun sözlərində reallıqdan irəli gələn notları tutdu. Sonra cavab olaraq dedi:

- Mən dərdimə belə yaxından maraq göstərdiyinizə, gələcəyim barədə qayğıkeş məsləhətlərinizə görə minnətdarlığımı bildirirəm. Mən qısa bir müddətdə ərli qadın olduğuma, yalnız məhəbbətlə əhatə olunduğuma görə elə düşünürdüm ki, bu beş il bütöv bir əsrə bərabərdir. Ana kimi də mən böyük təcrübəyə malik deyiləm, oğluma körpə uşaq kimi yanaşmağım, həqiqətən də, sonralar xoşagəlməz problemlər yarada bilər, siz yaxşı ki, mənim diqqətimi bu cəhətlərə yönəltdiniz. Mən onun atasız qaldığına görə bu yolu tutmuşdum, sizin sözlərinizi götür-qoy etdikdə yanıldığım, düz yol tutmadığım qənaətinə gəldim. Əlbəttə, mənə onu böyütmək, boya-başa çatdırmaq, yaxşı təhsil vermək elə də asan olmayacaqdır. Buna görə yenidən özümə ər tapmaq axtarışına çıxmağım da ağılsızlıq olardı. Siz mənim seçimimi vurğulayırsınız, ancaq yaxşı bilirsiniz ki, qadının ərə getməsi, özü də yanında uşaq ikinci dəfə ərə getməsi elə də asan məsələ deyildir. Bu, çox vaxt qismətdən, taledən asılı olur. Mən çıxılmaz vəziyyətdə olanda qarşıma Hüseyn kimi bir alicənab insan çıxdı. Hərbçilər deyirlər ki, heç vaxt bomba ikinci dəfə eyni yerə düşmür. İkinci dəfə ərə getmək könüllü hərəkət etməkdən daha çox qadını məcbur edən çox sayda faktorların məcmuunun təsiri ilə baş verir. Bu faktorlar muncuq deyil ki, onu səliqə ilə sapa düzəsən. Əgər ərim ölməsəydi, sağ qalsaydı, yəqin ki, belə söhbətlərin mənə elə bir təsiri olmazdı. İndi isə bu sözlər mənim şüurumdan, bütün hüceyrələrimdən keçir, yolayrıcında qaldığıma görə mənə hansı yolun əlverişli olduğunu göstərir.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2021.- 20 noyabr.- S.22.