Aradan qırx il keçsə də...

"Təhminənin son sirri" haqqında qeydlər

Yazıçı Anarın "Təhminənin son sirri" adlı hekayəsini oxudum və xeyli mütəəssir oldum. Çoxdandır, belə maraqlı hekayə oxumurdum. Müəllif oxucusunu cümlələrə bağlamağı yaxşı bacarıb. Bu, bəlkə də, qırx ildən sonra yenidən Təhminə, Zaur obrazlarını yada salmaq, oxuculara nostalji yaşatmaqla bağlıdır. Ədib hekayənin əvvəlində bu gün bütün dünyanı lərzəyə salan koronavirusu xatırlatmaqla əsərdə xüsusi canlılıq yaradır. Və bu əyanilik bütün süjet boyu davam edir.

Ən əsası isə, müəllif qırx ildən sonra önəmli sirləri üzə çıxarır. Spartak yaddaş pozuqluğu olduğunu öyrəndikdən sonra Zauru yanına çağırır, ona Təhminənin sirrindən danışır. Demə, həmin gün - Zaurla Təhminənin məhəbbətinin bitdiyi, Təhminənin Spartakı vurduğu gün Təhminə ilə Spartak arasında bir şey olmayıbmış. Əksinə, Təhminə Spartakın ona toxunmağına sərt reaksiya vermişdi. Zaurun düşündüyü kimi, bu, uzun illər gizlədilmiş, bəlkə də, gecikmiş etiraf idi.

Demə, Təhminə ilə Zaurun sevgisi bir yanlış anlaşılmaya qurban gedib. Hərçənd həmin vaxt bu yanlış anlaşılma olmasaydı, kimin başına nə gələcəyinə də kimsə zəmanət verə bilməzdi. Ola bilsin, Təhminə içki içməyin nəticəsində ölməz, Zaur Firəngizlə evlənib, yeni həyata başlamazdı. Bəlkə də, xeyirlisi məhz belə imiş. Axı Təhminə sərbəstliyi sevən qadın idi. Necə deyərlər, onlar fərqi dünyaların insanları idilər.

Haçansa yazdığım "Təhminə" adlı essedə demişdim ki, çox böyük ehtimalla hər kişinin həyatında çox sevdiyi, onu özünə bağlayan və cavabsız suallarla tərk edən bir Təhminə olur: "Həmin Təhminə gec-tez, elə, ya belə - ölür. Filmdə deyildiyi kimi, belə birinin olmadığını düşünürsən..." Doğrudan da, çox vaxt belə olur. Tanrının səbrimizin qarşılığı olaraq bizə göndərdiyi insanın niyə gəldiyini, necə getdiyini anlamırıq. Hər şeyin bu qədər sadə olduğunu qəbul etmək istəmirik. Üsyan edirik. Yaradana onun hardasa səhv etdiyini isbatlamağa çalışırıq. İnsan hisslərinin bəşəriyyət, Allah, ya da Enerji üçün əhəmiyyətsiz olduğunu sanır və hərəkətlərimizlə etiraz edirik. Təbii, faydası olmur. Yorulmağımız, başımızı ovuclarımız arasına alıb düşünməyimiz özümüzə qalır. Fəlsəfədəki "Zaman dönməzdir, biristiqamətlidir" aksiomunun növbəti dəfə təsdiqini tapırıq. Vaxt, həqiqətən, qayıtmır, keçmişdən gələcəyə doğru gedir. Eyni hisslər, eyni insanlar nə qədər istəsək də, geri gəlmirlər. Xatirəmizdə bir yerdə özlərinə yer edir və getdikcə "tozlanırlar".

Amma görünür, həmin cavabsız suallara mütləq nə vaxtsa cavab tapılır. Sən onda həyatın əslində sadədən də sadə olduğunu etiraf edirsən. Hər şeyin müəyyən qanunauyğunluqla inkişaf etdiyi barədə düşünməli olursan. Anlayırsan: gəlmişdi, deməli, ehtiyac var idi, getdisə, deməli, daha ehtiyac yoxdur. Bu qədər bəsit.

Hekayədə diqqətçəkən məqamlardan biri də Zaurun altıncı mərtəbəyədək piyada qalxmağa çalışmasıdır. Tövşüyə-tövşüyə. Çətinlik çəkərək. "Zaur dərk edirdi ki, iki dəfə infarkt keçirmiş ürəyilə altı mərtəbəni çətin qalxa bilər... Küçədə də qala bilməzdi... Bu boyda şəhərdə getməyə yeri yoxdu. Bu ovqatla balalarının evlərinə necə gedəydi? Bir ömür boyu izah edə bilmədiyini onlara necə başa salaydı? Bəlkə yenə Spartakgilə qayıtsın, yox, bu da mümkün deyildi... Yeganə çıxış - nəyin bahasına olur-olsun, mənzilinə qalxmaqdı. Durduğu yerdən altı mərtəbə yuxarıda onu ömrünün son sığnağı, son təsəllisi, son hayanı gözləyirdi. Yavaş-yavaş pilləkanları qalxmalıydı. Bu, Zaurun həyatda, bəlkə də, son sınağı, qaytarılası son borcu idi. Addım-addım pillələrlə qalxmağa başladı..."

Qəribədir, Zaur bir vaxtlar - hələ Təhminənin sağ olduğu zamanlarda beşmərtəbəli binada yaşayırdı. Təhminə onun üçün beşmərtəbəli binanın altıncı mərtəbəsi kimi idi - mümkünsüz. Bu, ikisi üçün də çətin idi. Təhminəni pozğun hesab edir, Zauru qınayırdılar. İndi isə Zaur ürəyinin dayanmağından qorxaraq son ümid yerinə - altıncı mərtəbəyə gedirdi. Bilirdi ki, gediləsi başqa yeri, döyəsi ayrı qapısı yoxdur.

Uzun illər səni narahat edən, bəzən gecələr yatmağa qoymayan suallar ən gözləmədiyin anda aydın olur. Hətta üstündən qırx il keçsə də... Hətta Təhminə çoxdan ölmüş, Zaur çoxdan qocalmış olsa da... Unutmadan, Təhminələrin mütləq bir sirri olur. Onları cazibədar edən də elə budur. Zaur Təhminəni sevirdi, düşünürdü. Çünki onunla bağlı fikirlər, suallar ağlından çıxmırdı...

Təhminə Zauru çox dəyişmişdi, ən gözəl anlarının səbəbkarı olmuşdu. Elə buna görə də Zaur onu ömrü boyu unuda bilməmişdi. İstəsə də, bunu bacarmamışdı. Bəs Təhminə Zauru bağışlayardımı?

P.S: Anar hekayəsində uzun illər əvvəl Zaurun işlədiyi nəşriyyatdan da danışır. Deyir ki, nəşriyyat sökülüb, yerində restoran tikilib. Mərhum Həsən bəy Zərdabinin heykəli isə gedib-gələnlərə baxır. Yazıçının özünün də yazdığı kimi, mağmın-mağmın. Arzu edək ki, Zaurun, Spartakın... nəvələrinin dövründə də qəzetlər olacaq, oxunacaq, Zərdabi ənənələri yaşayacaq.

Kənan NOVRUZOV

525-ci qəzet.- 2021.- 24 noyabr.- S.17.