Tariximizdən soraq verən qiymətli sətirlər

GENERAL HƏSƏN XAN QACARIN I EHSAN NAXÇIVANSKİYƏ MƏKTUBUNDA NƏDƏN SÖZ AÇILIB?

 

(Əvvəli ötən sayımızda)

 

"Qafqaz Aktları"nın III cildindəki 1025-ci sənəddə yazılıb: "Şahzadənin Naxçıvanı təslim etmək haqqında Kalbalı xana verdiyi tələb müvəffəqiyyət qazanmadı. Hüseynqulu xanın hiyləsi nəticəsində Kalbalı xan İrəvanda tutuldu, deyilənlərə görə şahzadənin yanına aparılacaq".

Hüseynqulu xan 300 atlı 200 piyada ilə Naxçıvana gəldi, onun satqınlığından xəbəri olmayan naxçıvanlılar qalası satqınlıq xəyanətin qurbanı oldu.

I Ehsan xan isə bu səbəbdən anası tərəfdən yaxın qohumu olan Hüseynqulu Həsən xan qardaşlarına heç cür inanmırdı. onların siyasi yolları ayrıldı.

Qeyd edək ki, Həsən xan hədələyici məktub yazıb istəyirdi ki, Fətəli şahın əmrini yerinə yetirsin. Hacı Şeyxəli xanı qardaşı Ehsan xanı dilə tutaraq İrana aparsın orada onları şaha təhvil versin. Amma o buna nail ola bilmir. Çünki Naxçıvanın taleyi  xan naxçıvanskilərə bütün mükafatlardan vacib idi. Həsən xan Qacar da bunu bilməmiş deyildi. Məktubda Həsən xan Qacar Kalbalı xanın şəxsiyyətinə yüksək dəyər verib. Hələ bəziləri Kalbalı xanı kəngərli tayfasından ayırmaq üçün min bir əfsanə uydururlar. Amma Həsən xanın məktubda yazdıqlarını indi özünüz oxuyacaqsınız. Məktub genişdir. Qəzetin imkanlarını nəzərə alaraq ixtisarla çapa hazırladıq.

Əlahiddə Qafqaz korpusunun komandiri, infakteriya (piyada qoşunlar) generalı, general-adyutant kavaler Paskeviçə

 

General-leytenant knyaz Eristovdan

 

Raport

 

"Zati-aliləri, Həsən xan Sərdar tərəfindən Hacı Şeyxəli bəy I Ehsan xan Naxçıvanskilərə göndərilən məktubun əslini tərcüməsini sizə göndərməyi özümə şərəf  bilirəm. Məktub iki həftə bundan əvvəl Qaraziyəddinə göndərilmiş Ehsan xanın adamına çatdırılıb. Həmin adam düşmən tərəfin düşərgəsinə gələn kimi tutulub nəzarət altında saxlanılıb. Ona verilən məktubu, azad edildikdən sonra, çubuğun içərisində gizlədib. Bizim düşərgəyə qayıdan kimi həmin məktubu Şeyxəli bəyə təqdim edib. O isə məktubu mənə verdi".

 

Knyaz Eristovun imzası:

 

Məktub farscadan tərcümə edilib

 

30 avqust 1827-ci il.

 

Qarababa kəndi yanındakı düşərgə

 

"Siz qətiyyən rəhmətlik Kalbalı xanın yolu ilə getmirsiniz. Əgər sizi o rəhmətliyin  oğlanları kimi qəbul etsəm belə, sizin atdığınız addımları başa düşmək çətindir. Rəhmətlik Kalbalı xan Allah adamı idi. Qeyrətli islam tərəfdarı idi. İrəvan qalasının mühasirəsində qalanı müdafiə etdi. Onda bəs sizi vadar etdi ki, başqa cür hərəkət etdiniz.

 

Sizin atanız heç bir səbəb olmadan özünün öz valideynlərinin peyğəmbərə olan inamını təsdiqlədi.

 

Yəqin xatırlayırsınız ki, hələ atanızı tanımadığım vaxt  Məhəmməd xanın işi ilə bağlı olaraq onun arvadını, uşaqlarını sizi Qəzvindən Sultaniyəyə gətirdilər. Onları fərraşlara katerçilərə vermək istəyirdilər. Amma mən mane oldum onlara kiminsə toxunmağına imkan vermədim.

 

İndi Allaha şükür ki, bizim aramızda dostluq var.

 

İstəkləriniz yerinə yetəcək. Siz bu cür hərəkət edəndən sonra naib Sultan istədi ki, qadınlarınızı sonra uşaqlarınızı katerçilərə versin.  Sizin qadın uşaqlarınızın əlinizdə olan var-dövlətin hamısını onlara versin. Mən buna imkan vermədim. Onları Makudan Xoya gətirdik ki, Şahdan sizə aid olan əşyaların heç biri itməsin...

 

İstəmirəm ki, sizin arvad-uşaqlarınız günahsız olaraq cəllad və katerçilərin əlinə düşsün! Allah qoysa, bu haqda fikirləşin və mənə bildirin. Sizinölçüb-biçdiyiniz mənə məlumdyr və elə edin ki, qərarınız düzgün olsun. Siz İrana qayıdanda mən şahlanaib sultanla söhbət edərəm ki, sizi bağışlasınlar. Ona görə də mən indi Əlinağı Mirzənin yanındayam. Ona məruzə etdim və yalvardım ki, şahlanaib sultanla vasitəçilik etsin sizi bağışlasınlar. Və o, söz verdi. Öz qərarınızı mənə yazın və əmin olun ki, arzularınız yerinə yetəcək".

 

Musa QULİYEV (RƏHİMOĞLU)

AMEA Naxçıvan Bölməsi Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru

 

525-ci qəzet.- 2021.- 26 noyabr.- S.11.