Musa Yaqub: Günahı bölən şair

Şeyx Sədi "Gülüstan"da Yaqub peyğəmbərlə bağlı bir söhbəti belə qələmə alır: Yusifini itirən Yaqub peyğəmbərin yanına adamlar gələr: "Sən Misirdən Yusifin qoxusunu duydunsa, yaxındakı quyudan onun səsini niyə duymadın?" - deyə sual edərlər. Yaqub: "Bizim halımız şimşək kimidir, bir görünər, bir görünməz" - deyə cavab verər.

Bu hekayəni oxuduğumda Şeyx Nizaminin "Şairlər peyğəmbər kimidir" sözü ağlıma gəlmişdi. Gerçəkdən də şairlər bəzən "hər elmdən halı" olur, bəzən də yanıbaşlarındakı fəlakəti belə görməzlər.

Musa Yaqub zamanımızdan adətən şimşək kimi gəlib keçdi. Bir göründü, bir görünmədi. Həm xalqın içindəydi, həm xalqdan qaçmışdı. Musa Yaqub zamanına şahidlik edən səssiz, axar su kimiydi. O, xalqının bütün rənglərini üzündə, gözlərində, sözlərində daşıyırdı. Xalqın səsini təbiətə həsr olunmuş şeirləriylə çatdırırdı. Musa Yaqubun "qara daşı" bütün haqsızlıqlara qarşı bir söz sapandı idi əslində. O söz sapandı şeiri yaşadıqca daha çox kəllələr "yarılacaqdı".

Fransız filosofu Mişel Fuko iki cür intellektualdan söz edər. Birisi "universal"dır. O, dünyayla birlikdə dönər və kainatın acısının fərqindədir. İkinci intellektual tip isə İkinci Dünya müharibəsindən sonra ortaya çıxan "spesifik" intellektualdır. Spesifik intellektual "universal" intellektualın əksinə olaraq beynəlmiləl fəaliyyətin önündə deyildir. Onun mikro səviyyədə bir fəaliyyət məkanı var, amma yerli mübarizənin təmsilçisidir.

Bu mənada Musa Yaqub spesifik bir ziyalıydı. Buynuz kəndində əlində əsa oturub təbiəti dinləyirdi. Azərbaycanın isə qulağı onun səsində idi. Hər kəs onun şeirindən bir parça ilə öz problemini dilə gətirirdi.

1960-cı illərdə türk sosioloqu Cəmil Məric məqalələrində, kitablarında "Fil dişi qüllə"sindən söz edərdi. "Bu ölkə" adlı əsərində "Fil dişi qülləsi"ni sənətkarın sığındığı bir liman olaraq görərərək, "ora sənətçi üçün bir zindan deyil, bir limandır" - deyə yazırdı. "Fil dişi qülləsi" termini yəhudilərin dini kitabında "Melodiyalar melodiyası" bölümündə keçən bir qavramdır, sevgilinin gözəl boynu "Fil dişi qülləsi"nə bənzədilirdi.

Fransız tənqidçisi Şarl Sent-Beuve 1837-ci ildə yazdığı "Avqust düşüncələri" şeirində "Fil dişi qülləsi" qavramını ədəbiyyata qazandırmışdı. Fil dişi artıq gerçək ziyalıların "Araf"dan sonrakı dayanacağı idi. Xalqdan qopan, yalqızlığı ilə qovrulan və hər şeyə yuxarıdan baxan ziyalı əbədi olaraq özünü "Fil dişi qülləsi"nə qapadırdı.

Tənha, təcrid olunmuş və təpədən baxan ziyalı imici illərlə filosoflar tərəfindən müzakirə olunurdu. "Xalqa enmək" anlayışı bir ziyalı yadlaşması olaraq görüldü. Əslində, xalqa enilməz, xalqa çıxılar. Musa Yaqub isə nə endi, nə də çıxdı. O, zatən su kimi, torpaq kimi xalqın içində idi, hətta xalqla bütünləşmişdi.

Nə zaman onun "Bir günah sənin, bir günah mənim" şeirini dinləsəm və oxusam, gözlərimin önünə Azərbaycanın çayları, bulaqları, dənizi gəlir. İçində təmizliyi, kiri yan-yana barındıran su məmləkətin qoxusunu, rəngini, toxumunu hər yerə daşıyırdı. Musa Yaqub da eynilə şeirində olduğu kimi gerçək bir ziyalı olaraq xalqının günahını da, savabını da paylaşmağı bilir, əsla məsuliyyətdən qaçmırdı. "Xalq cahil", "xalq günahkar", "xalq işə yaramaz", "xalq ölüdür" demir, gerçək bir ərmiş kimi özünü çarmıxa çəkib: "Mən də günahkaram" - deyə inildəyirdi:

Sən çeşmə qurudan, mən ağac kəsən...

Bir günah sənindir, bir günah mənim.

Təqsiri, günahı paylaşmaq yüzillər öncə bütün Azərbaycanın dar ağacında "Nəsimi mənəm" deməsi kimidir. Şükür ki, bu soy, bu maya, bu ölməzlik davam edir. Musa Yaqub şeirləriylə, hər şeydən yaxasını qaçırdan, özünü bir firon kimi görən və davamlı sözləriylə xalqını qırmanclayan yalançı "ziyalılara" elə bir sillə vurdu ki, onun səsi gələcək yüzillərdə də duyulacaq.

Bir Musa Yaqubun olması belə, bu xalqın ümidi üçün yetərli bir işıqdır. Onun dediyi kimi:

Hələ ki vaxtımız var durulmağa,

Bir sabah sənindir, bir sabah mənim!

Ruhun şad olsun, gerçək dərviş! Sənin səsinlə Azərbaycanın sabahı daha aydınlıq və ümid dolu olacaq. O zaman Buynuzdakı məzarının üzərində yüksələn işığı hər kəs görəcək və heyrət edəcək. Salam olsun Sənə və saf ruhuna!

Orxan ARAS

525-ci qəzet .- 2021.- 6 oktyabr.- S.22.