Yoldan ötənə Nobel...

YOXSA ORTADA BAŞQA SƏBƏBLƏR VAR?

Mükafat deyəndə ağlımıza nə gəlir? Böyük ehtimalla, ya Oskar, ya da Nobel. Elm və ədəbiyyat dünyasının ən prestijli mükafatları 1əsrdən çoxdur ki, bu adlar altında verilir. Diqqət etdiyimiz kimi, birində kino, incəsənət, digərində isə elm və ədəbiyyat haqqında danışdığımız bu mükafatlar hər zaman mütləq meyarlarla yox, bəlli bir nisbiliklə müəyyən olunur. Nobel mükafatı isə son zamanlar məhz bu nisbiliyin daha çox üstünlük kəsb etməsilə, hətta ciddi suallar doğurması ilə gündəmə gəlir...

Bu il Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı Böyük Britaniyada yaşayan tanzaniyalı yazıçı Abdulrazak Gurnaha verilib. Abdulrazak Gurnah 1948-ci ildə Zənzibar adasında ərəb mənşəli müsəlman ailəsində dünyaya gəlib. 1968-ci ildə Zənzibardakı antiərəb əhval-ruhiyyədən bezərək Böyük Britaniyaya köçüb və təhsilini orada davam etdirib. Hazırda professor elmi dərəcəsi ilə Kent Universitetinin ingilis dili kafedrasına rəhbərlik edən Abdulrazak, 10 roman müəllifidir.

Qərarını açıqlayarkən Gurnahı "Kültürlər və qitələr arasında qaçqınların taleyinə qarşı mərhəmətli münasibətinə görə" öyən Akademiya, "Gurnahın gerçəklərə olan bağlılığı və bəsitləşdirmədən qaçması diqqət çəkir" açıqlamasını da verib.

Yazıçı Nobel mükafatına layiq görülməsilə bağlı fikirlərini bölüşərək bildirib ki, bu barədə ona zəng gələndə nə baş verdiyini anlamayıb, elə bilib ki, onunla zarafat edirlər: "Adətən belə şeylər həftələrlə, aylarla davam edir. Nobel üçün müraciət edən adlar tez-tez hallanır. Bu baxımdan mən özüm də düşünürdüm ki, görəsən, bu il Nobel mükafatını kim alacaq".

Bəs Nobel mükafatı nə dərəcə əhəmiyyətlidir və həqiqətən də hər il layiq olanamı verilir?

Bu mövzuda təkcə ölkəmizdə yox, bütün dünyada insanlar iki qrupa bölünür. Bir tərəf nəticənin layiqli olduğunu müdafiə edəndə, digər tərəf isə müəyyən arqumentlərlə nəticənin layiqlilik tərəfi ilə razılaşmırlar. Son illər olduğu kimi, bu dəfə də belə alındı.

Tanınmış rus yazıçısı və jurnalist Yevgeni Popov açıqlamasında deyib ki, bu müəllifi Rusiyada praktiki olaraq heç kim tanımır: "Böyük ehtimalla, heç dünyada da onu tanıyan yoxdur. Səhv etməkdən qorxuram, amma məncə, bu qərar da Svetlana Aleksiyeviçdə olduğu kimi, siyasidir. Mən bu müəllifi ingiliscə oxumağa çalışdım, çox bəsit və sıxıcıdı. Amma əlbəttə ki, bu, mənim şəxsi fikrimdir. Həmçinin, bu mükafatı çox ciddiyə almağa gərək olmadığını da düşünürəm. Vaxtilə Tolstoy və Coys da Nobeli ciddiyə almayıb".

Popov Tolstoy məsələsində çox haqlıdır. Eyni ildə Nobel Ədəbiyyat mükafatına namizəd göstərilən Lev Tolstoy və Sülli Prüdom arasındakı seçimdə çoxunun adını belə eşitmədiyi və hazırkı ədəbiyyat kriteriyalarında ortabab bir şair hesab edilən Prüdomun mükafata layiq görülməsi, ola bilməz ki, təkcə mənə xeyli absurd gəlsin.

Yazıçı haqqında çox fikir səsləndi, zarafatlar da edildi, ciddi mövqelər də ortaya qoyuldu. Dəyərli şair və ədəbiyyat bilicisi, yüksək intellekti ilə seçilən Qismət Rüstəmovun isə mövqeyi məni təəccübləndirmədi: "Yaxşı yazıçıdır. Nobeli heç vaxt təsadüfi, ortadan aşağı, dünənin uşağına vermirlər. Sadəcə elə mövzular, elə estetik istiqamətlər var ki, onlar bizim vərdiş etmədiyimizdir, bizdə nüsxəsi yoxdur. Bu da zaman tələb edən şeydir".

Bir sözlə, əgər kimsə nobelçinin həmin mükafata layiq olmadığını düşünürsə, deməli, o müəllifin yazısını həzm edə bilmir, kobud desək, anlamır. Ancaq hər bir halda, Qismət Rüstəmovun bu sözlərində həqiqətin özü var. Lap bələd olmuş olmayım, əgər yazıçının əsərlərini oxuyubsa, artıq öz şəxsi fikrini ifadə edə bilər. Elə Qismətin nəzərdə tutduğu "həzm etməyi bacarmayan kütlə" də məhz yazıçıdan ümumiyyətlə nəsə oxumayıb "Nobel komitəsi yenə təəccübləndirmədi", "Abdulrazaka Nobel verən dünya bizə nələr etməz", "Belə getsə, gələn il Nobeli Elxan Elatlı qazanacaq" kimi altı boş zarafatlar edən insanlardır.

İstənilən halda, Nobel hazırda dünyanın ən prestijli və populyar ədəbi mükafatıdır. Ümid edirəm ki, hələlik çətin görünsə də, nə vaxtsa azərbaycanlı bir yazıçı da layiqli şəkildə bu mükafatın sahibi olar.

El Roman

525-ci qəzet.- 2021.- 14 oktyabr.- S.11.