Bravo, Maestro!

Sən demə, göyün, səmanın dibsizliyini pərdələyən, göyü yerə yaxınlaşdıran buludlardan o yana tamam ayrı bir dünya varmış...

Aşağıdan baxanda yuxarıda - səmada lopa-lopa asılmış buludlar indi onun uçduğu təyyarənin altına sərilmiş ağ xalıya bənzəyirdi. Səmanın bu ikinci mərtəbəsi aşağı ilə əlaqəsi olan birinci mərtəbədən tam təcrid olunmuşdu - dünya elə bil bu buludlardan və sonsuz səmadan ibarət idi...

Maestro saatına baxdı: onu mənzil başından təxminən bir saata qədər vaxt ayırırdı. Bir saatdan sonra təyyarə dumanlı, çiskinli, rütubətli Londona enəcəkdi.

İki həftə əvvəl Bakıda ona deyiləndə ki, Çaykovskinin 6-cı simfoniyasını Kral Cəmiyyəti simfonik orkestri ilə ifa etmək üçün Moskvanın təklifi ilə Londana ezam olunacaq, bunu sakit, həyəcansız qarşılamışdı. Onu nəinki SSRİ-də, hətta onun hüdudlarından kənarda da Çaykovskinin əsərlərinin ən yaxşı təfsirçilərindən biri kimi tanıyırdılar. Təəccüblü başqa şey idi: doğrudanmı şeytana papış tikən ingilislərin içində Çaykovskinin bu əsərinin şifrlərini hiss, duyğu ladında aça bilən bir dirijor tapılmamışdı? Həmişə siyasət dünyasında baş dirijor rolunu oynamağa iddialı olan bu ölkə görəsən, Çaykovskinin əsərlərinin dirijorunu nə üçün yad məmləkətlərdə axtarırdı?

İngiltərəyə ezamiyyətdən xəbər tutanda işləyəcəyi yeni kollektiv haqqında məlumat toplamağa da ehtiyac duymamışdı - bilirdi ki, böyük heyətə malik bu orkestr zəngin təcrübəsi, yüksək peşəkarlığı ilə yanaşı, adının səslənməsindən qopan gurultunu hər yerdə nümayiş etdirməyi çox xoşlayır, necə deyərlər, bir az dikbaş, qabağından yeməyən kollektivdir. Amma onun da dik başları aşağı endirmək sahəsində təcrübəsi az deyldi. Ona görə də içində bir asudəlik, rahatlıq vardı. Üstəlik, özünün "Rast", Fikrət Əmirovun "Şur" simfonik muğamlarının partituralarını da götürmüşdü - mümkün olsa, bu əsərlərdən heç olmasa birini proqrama daxil etmək istəyirdi - əlbəttə, orkestrin başbilənləri və səfirliyin çinovnikləri razılığa gəlsəydilər.

Narahatlıq başqa şeydən idi. Bilirdi ki, Londonun iqlimi hardasa bir az Leninqradın rütubətli, dumanlı iqlimini xatırladır. Həyatının Leninqrad dövrü isə onun yaddaşında ömür kitabının qara səhifələrindən biri kimi qalmışdı. Maestro həyatının ziddiyyətli məqamlarını, xoş olmayan günlərini yada salanda birinci onu ağır xəstəliklə "mükafatlandırıb" ağ ciyərinin bir tayını əlindən alan Leninqrad günlərini xatırlayırdı və dərhal da daha dodaqlarında acı bir təbəssüm peyda olurdu. Amma içinin hansısa bir nöqtəsindənsə süzülüb gələn sehirli bir işıq bu təbəssümü elə beşiyindəcə boğub qol-qanad açmağa qoymur və bir uşaq təbəssümünə çevrilib çöhrəsində, gözlərində günəş şüaları kimi sayrışırdı...

Təyyarənin trapından enəndə gözlədiyi kimi, onu səfirliyin rəsmisi - ezamiyyət dövründə o, həm də tərcüməçi funksiyasını yerinə yetirəcəkdi - və orkestrin administrasiya direktoru qarşıladı. Saçları oğlan saçları kimi kəsilmiş, orta yaşlı, gülərüz, yaraşıqlı xanım idi.

Səfirliyin rəsmisi xanımı ona təqdim etdi:

- Miss Teylor orkestrin administrasiya direktorudur. Bütün təşkilat, qastrol və maliyyə məsələlərinə o baxır...

Sonra üzünü xanıma tutub maestronu təqdim etmək istəyəndə, miss Teylor şaqraq səslə:

- Ehtiyac yoxdur, mən maestro Niyazini tanıyıram - dedi. - Onu televizorda dirijor pultu arxasında görüb çox sevmişəm. Bravo, mister Niyazi!

Sonra sağ əlini irəli uzatdı. Maestro ilk baxışdan onda xoş təəssürat yaradan bu xanımın əlini hörmətlə sıxdı.

- Burdan hara gedəcəyik səfirliyə, otelə, yoxsa..?

- Qərargaha - deyə xanım

Teylor səfirliyin işçisinin sözünü bitirməyə imkan vermədi. - Orkestrin üzvləri orada bizi gözləyəcək. Qoy maestronu onlara təqdim edim, tanış olsunlar...

...Az sonra onların əyləşdikləri qara "Mersedes" aeroportdan çıxıb şəhərin mərkəzinə yol aldı.

Maestro və səfirliyin nümayəndəsi arxa oturacaqda, xanım Teylor isə qabaqda əyləşmişdi. Nəyə görəsə hər üçü susurdu - elə bil hər kəs öz aləmindəydi, nə barədəsə düşünür, nəyisə götür-qoy edirdi.

- Maestro Niyazi, - xanım Teylorun səsi sükutu pozdu - olar, bir şey soruşum?

- Əlbəttə...

- Mən sizin kapriççioya necə məharətlə dirijorluq etdiyinizi görmüşəm. Möhtəşəmdir! Bilmək istəyirəm, rəqs elementlərini dirijor plastikasına əlavə etmək haradan ağlınıza gəldi? Düzü, mən indiyədək belə bir şey görməmişdim.

Hiss elədi ki, sinəsinə nə isə xoş bir istilik yayıldı və oradan bədəninin bütün nöqtələrinə axdı.

Söhbət Mərkəzi televiziyanın, necə deyərlər, şeytanın qıçını sındırıb həmin əsərin onun dirijorluğu ilə kinolentə alınmış ifasından gedirdi. Amma görünür, şeytanın hər iki qıçını sındırıb onu birdəfəlik şikəst etmək mümkün olmamışdı - nəyə görəsə titrlərdə bu əsərin müəllifinin kimliyini göstərmək yaddan çıxmışdı.

- Kapriççio yox, xanım,

Azərbaycan kapriççiosu! Fikrət Əmirovun yazdığı bu əsər mənim xalqımın ruhunun simfoniyası, onun sevincinin, kədərinin, tarixinin musiqi obrazları ilə izharıdır...

- Siz orada elə bil musiqinin içində üzürsünüz, mister Niyazi. Bu, möhtəşəmdir!

"Daha sualının cavabını özün verdin, xanım. Mənim izahıma ehtiyac qalmadı" - həmin o uşaq təbəssümü yenə maestronun çöhrəsinə qondu.

...Vestibüldən keçib böyük bir salona daxil oldular. Heyətinin sayına görə bəlkə də dünyanın ən böyük orkestrlərindən birinin üzvləri içəridə idilər - əlbəttə, alətləri ilə səhnədə yox, bu dəfə boş səhnənin tamaşaçıları kimi.

Bir neçə saniyə sonra onlar bəlkə də dünyanın ən böyük simfonik orkestrini rahatca öz ağuşuna ala bilən səhnədə dayanmışdılar.

- Xanımlar və cənablar, gözlədiyimiz mister Niyazi qarşınızdadır. Onun həyat və yaradıcılıq yolu barədə müəyyən qədər təsəvvürünüz var. - Xanım bir neçə gün əvvəl şəxsən özünün orkestrin üzvləri qarşısındakı kiçik çıxışını nəzərdə tuturdu. - Sovetlər İttifaqının ən böyük dirijorlarından biridir. - Sonra nəzərləri ilə zalda əyləşənlər arasında kimisə axtardı, tapan kimi əlavə elədi - mister Ceyms, xahiş edirəm, siz də səhnəyə qalxasınız.

Birinci sırada sol tərəfdə - lap qıraqda əyləşmiş ortayaşlı, eynəkli bir kişi ayağa qalxıb özündən razı addımlarla səhnəyə qalxdı.

- Mister Niyazi, mister Ceyms

Çivers orkestrin birinci skripkaçısıdır. Deməli, bu gündən həm də sizin köməkçiniz olacaq. Əminəm ki, rahat dil tapacaqsınız. Sizə uğurlar arzulayıram.

Maestro gülümsəyərək başını yellədi: yəni inanmaq istərdim.

Ceyms də gülümsədi, amma onun təbəssümü çox soyuq və ifadəsiz idi - belə şeylər maestronun nəzərindən qaçmazdı.

...Səhər saat düz 10-da maestro iş paltarında - həmişə özü ilə götürdüyü geniş ağ köynəkdə səhnəyə qalxıb əvvəlcə ifa edəcəkləri əsər barədə kiçik bir izahat verdi, bu əsərlə bağlı öz dirijor yozumunun əsas tezislərini səsləndirdi. Çalışırdı ki, çıxışı konservatoriya auditoriyasında səslənən dərs təsiri bağışlamasın - hər halda o, bura Çaykovskinin yaradıcılığından mühazirə oxumaq üçün gəlməmişdi.

Nəhayət, qollar yana açıldı, sehrli əllərdən ilk jest gəldi və ilk melodiyalar böyük məşq salonunun divarlarında əks-səda verdi. Dərhal hiss elədi ki, orkestr klassik ifa üslubuna üstünlük verən təcrübəli kollektivdir və əsəri akademik tərzdə ifa etməyə meyillidir.

Və qəfildən maestro gur səs selində qəlp səsi, xalı eşitdi!

- Stop - deyib əlindəki dirijor çubuğu ilə pultu yüngülcə döyəclədi. - Olmadı!

Məşq dayandı. Maestro sakitcə:

- Nəfəsli alətlər qrupunda kim isə səsə nəzarəti "itirdi" - dedi. - Belə olmaz. Bir də əvvəldən...

Amma işarə verməmişdən əvvəl nəyə görəsə gözucu birinci skripkaçıya baxdı. Həmin o dünənki soyuq təbəssüm yenə gəlib cənab Ceymsin sifətinə qonmuşdu...

Bu dəfə həmin qəlp səsin özbaşınalığına imkan yaradan xətakarı tapdı - 5-ci cərgədə soldan üçüncü əyləşmiş trubaçı idi.

Maestro belə şeyləri bağışlamırdı. Məşqə alətini necə deyərlər, sazlayıb-yağlamadan gələn, yaxud diqqətsizlikdən "xoruz buraxan" ifaçını ayağa qaldırıb elə hamının gözü qarşısında tənbeh edirdi. Hətta bir neçə dəfə günahkarı məşqdən kənarlaşdırmışdı da. Amma deyəsən, bu "xoruz" o xoruzlardan deyildi, bir az fərqli "banlayırdı".

Maestro yenə də məşqi dayandırdı:

- Xahiş edirəm, nəzərləriniz qarşınızdakı not kağızlarında olsun. Səs heç yarım saniyə də nəzarətdən çıxmamalıdır. Yerlərinizi tərk etməmək şərti ilə 3 dəqiqə fasilə elan edirəm. Alətlərinizi tam sazlayın və notların səslənməsində təmizliyə fikir verin.

Maestro belə vəziyyətlərə az düşməmişdi və heç vaxt da yanılmamışdı. Amma bu dəfə hələ "bismillah" eləməmiş fasilə elan eləməyi onun özünə də qəribə gəldi...

Maestronun intuisiyasına söz ola bilməzdi. Amma indi bilmirdi ki, bu saxta, qəlp səslər texniki nasazlığın, yaxud sadəcə diqqətsizliyin nəticəsi yox, dünən o, otelə yollanandan sonra cənab Ceymsin təşəbbüsü ilə keçirilən gizli, qeyri-rəsmi iclasda yekdilliklə təsdiq olunmuş planın bəndlərindən biridir. Alçaqboylu, cılız bədənli, qarabığlı, qarasaçlı bu kişinin "qırımından" nəyə görəsə Ceymsin xoşu gəlməmişdi. "Özünə çox inamlı görünən bu cılız adam bizi necə idarə edəcək? O ki ayaq üstə zorla dayanır!" - deyə orkestrin digər üzvlərinin də ürəyinə az da olsa tərəddüd, şübhə toxumları səpə bilmişdi. Elə bugünkü tamaşa da onun qurduğu ssenarinin kuliminasiya nöqtəsi idi. Gənc trubaçalana "Gur qamma səslənəndə xaric notlar burax, görək biləcəkmi? Tuta bilməsə, ondan bizə dirijor olmaz" - demişdi.

Maestro 3-cü dəfə "Getdik" işarəsini verdi...

Bu dəfə xoruz astadan, amma pis "banladı" və maestronun səbir kasası daşsa da, sərt, kobud jestlə reaksiya verməkdən özünü zorla saxladı, "Stop" - deyib əlindəki çubuğu pultun üstünə atdı, üstündə dayandığı dirijor "pyedestalından" düşərək, bu dramatik situasiyanın nə ilə başa çatacağını intizar və qəribə maraqla gözləyən ifaçıların arasından keçib 5-ci cərgəyə yaxınlaşdı, trubaçılar qrupunda əyləşmiş oğlanın qulağına tərəf əyilib asta səslə:

- Mister, deyəsən, alətiniz nasazdır, sizi saya salmır, sözünüzə qulaq asmır, - dedi. - Əgər belədirsə, lütfən onun könlünü alın. Yox, əgər onda günah yoxdursa, onda özünüzü yığışdırın. Mən dostlarınızın yanında sizi pərt eləmək istəmirəm.

Trubaçının sifəti maestronun gözləri qarşısında yavaş-yavaş qızarmağa başladı və bu anlarda yer yarılsaydı, üzünü gizlətmək üçün məmnuniyyətlə ora girərdi.

Elə bu dəmdə arxa sırada əyləşmiş ifaçılardan kimsə özünü saxlaya bilmədi və onun gur səsi divarlarda əks-səda verdi:

- Bravo, maestro!!!

Maestro geri çevrildi və ona elə gəldi ki, təəccübdən matı-mutu qurumuş sifətlərin, heyrətdən bərələ qalmış gözlərin fotoları nümayiş etdirilən sərgi salonundadır.

Bakının azca neft qoxuyan havasını yada saldı...

Vətən üçün darıxdı...

Əlisəfdər HÜSEYNOV

525-ci qəzet.- 2021.- 23 oktyabr.- S. 20.