Ramil Səfərovun ekstradisiyası: Bu necə olmuşdu?

(Əvvəli ötən şənbə saylarımızda)

Parlament seçkiləri zamanı, yaxud yüksək vəzifəli Azərbaycan rəsmilərinin Budapeştə səfəri ərəfəsində məsələ bu və ya digər şəkildə yenidən gündəliyə gətirilirdi. Hətta cari il avqustun 10-da da (mənim səfir kimi ölkəni tərk etdiyim gün) bilmirəm qəsdən, ya da təsadüfən müxalif yönlü szabadeuropa.hu saytı yenidən "baltalı qatili" xatırlamışdı. Onun vətənə ekstradisiya olunmasında Orban hökuməti ilə danışıqlar aparmış Azərbaycan səfirinin ölkədən hörmətlə yola salınmasına, yüksək Macarıstan ordeni ilə təltif edilməsinə təəccüb və heyrətini bildirmişdi...

Keçmişə qayıdaq.

Kiminsə yüngül, lakin məkrli əli ilə ortaya atılmış "baltalı qatil" ifadəsi internet saytlarından, qəzet səhifələrindən bədii ədəbiyyata da yol tapmışdı. 2009-cu ildə macar yazıçısı, şair və jurnalist, Yozef Atilla mükafatı laureatı Zoltan Simonyinin detektiv janrda qələmə alınan "Azəri baltalı. İzlər Qafqaza aparır" adlı sənədli romanı çapdan çıxmışdı. Ekstradisiyadan az sonra macar internet saytlarında müəlliflə müsahibə və kitabın yeni nəşri haqqında məlumat yayıldı. Aydın məsələdir ki, həmin kitabda da xalqımızla bağlı müsbət, işıqlı bir şey tapmaq imkan xaricində idi. Qafqazdakı qanlı "izlər" istisnasız olaraq erməni mövqeyindən işıqlandırılırdı.

Bir sözlə, cəmiyyətdə elə təəssürat yaratmağa çalışırdılar ki, Azərbaycan zabiti mağara təfəkkürünə malikdir, onu zorakılıqdan, qətldən, baş kəsmək və qan tökməkdən başqa heç nə maraqlandırmır. Budapeştə gəldiyi gündən də fikrini məşğul edən əsas məsələ eyni kursda təhsil aldığı erməni zabitlərini öldürmək olub. Hansısa mədəni tələbatı, yaxud intellektual səviyyəsi haqqında isə, ümumiyyətlə danışmağa dəyməz. Ömründə kitab oxumayıb, filmə baxmayıb, musiqi dinləməyib. Düşüncəsinə hakim kəsilən yeganə fikir ermənilərə nifrət olub. Həm də bu uydurma neqativ xüsusiyyətlərin tək dustağa deyil, bütün hərbçilərimizə, Azərbaycan insanına şamil edilməsi istiqamətində məqsədyönlü təbliğat aparılırdı.

Əlbəttə, bütöv bir xalqı qaralamaq əbləhlikdir, səmərəsiz işdir. Bu, sonu görünməyən qaranlıq tuneldir, bir gün öz üzərinə qayıdacaq bumeranqdır. Bir nəfərin naqis əməlini bütün millətə şamil etmək insanların obyektiv məlumat almaq yollarının və imkanlarının genişləndiyi bir dövrdə məqsədli yalan danışmaqdan başqa bir şey deyildir. Bəzi macar jurnalistlərinin, hüquq müdafiəçilərinin erməni təbliğatının toruna düşərək belə bir sadə həqiqəti başa düşməmələri, yaxud başa düşmək istəməmələri məni həmişə heyrətləndirirdi.

Konkret Ramil Səfərova gəldikdə isə məhkəmədə iştirak edənlər onun səhv və yanlışları ilə birlikdə ideya adamı, dərrakə və intellekt sahibi olduğunu görmüşdülər. İndi həmin gerçəyi qərar vermək, ictimai fikrə təsir göstərmək imkanında olanların diqqətinə çatdırmaq lazım idi.

Bu məsələdə Ramil özü yardımımıza çatdı. Onun xahişi ilə həbsxanaya ara-sıra Azərbaycandan gətirilmiş müxtəlif kitablar göndərirdik. Özü də saxlandığı cəza evinin kitabxanasından sıx-sıx yararlanırdı. Telefon söhbətlərimizdə bəzən mütaliə etdiyi əsər barəsində fikirlərini bölüşürdü. Bəzən də məndən Azərbaycan, rus, yaxud türk ədəbiyyatından hansı yazıçıları oxumaq haqda məsləhət istəyirdi.

Belə telefon danışıqlarının birində həm macarcasını təkmilləşdirmək, həm də, necə deyərlər, "vaxt öldürmək" üçün ölkənin tanınmış qadın yazıçısı Maqda Sabonun (1917-2007) "Qapı" romanını orijinaldan dilimizə tərcümə etməyə başladığını dedi. Macar nəsrinin 100 "ən oxunaqlı" nümunələri siyahısında yer tutan bu romanın seçilməsi yaxşı başlanğıc idi. Əsərin humanist qayəsi də qarşıya qoyulan tələbə cavab verirdi. Dediyim kimi, Ramil kitabı elə-belə, özü üçün tərcümə edirdi. Üzərinə götürdüyü çətin yaradıcılıq işi ilə bağlı heç bir konkret planı yox idi.

Amma mənim beynimdə dərhal fikir yarandı: tərcüməni çap etmək, Macarıstanda geniş yaymaq, hətta kitab ətrafında müəyyən təbliğat şousu qurmaq lazımdır! Çünki özlüyündə bu, yalnız ədəbi-mədəni deyil, həm də siyasi baxımdan diqqəti çəkən hadisə ola bilərdi. Macar qanunlarının bütün sərtliyi ilə cəzalandırılmış azərbaycanlı zabitin səviyyəsinin, ədəbi zövqünün, beynəlmiləlçi təbiətinin, ən başlıcası isə taleyin gərdişi ilə zindanında cəza çəkdiyi ölkəyə, onun xalqına və mədəniyyətinə məhəbbətinin göstəricisinə çevrilə bilərdi.

Ramilə tərcüməni çap etdirəcəyimi dedim, işi sürətləndirməyi məsləhət gördüm. Sonra Bakıya, Baş nazirin müavini, Qaçqınların İşi Üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Əli Həsənova telefon açıb nəşrə maliyyə dəstəyi göstərməsini xahiş etdim. Həmişə xeyirxah və yardımsevər insan kimi tanıdığım Əli müəllim əsla tərəddüd hissi keçirmədən razılıq verdi. Və sona qədər məsələni nəzarətdə saxladı.

Səfirliyin konsulu Eldar Əliyev həbsxanaya növbəti gedişlərindən birində əlyazması ilə döndü. Bir neçə səhifəsini gözdən keçirdikdən sonra səliqəli xətlə yazılan mətnin yalnız kompüterdə yığılmağa deyil, həm də ciddi bədii-üslubi redaktəyə möhtac olduğu qənaətinə gəldim. Başqa cür də ola bilməzdi. Ramil həyatında ilk dəfə tərcümə kimi ciddi işin altına girmişdi. Təbii ki, bu səbəbdən də təcrübəsizlik az qala hər səhifədə hiss olunurdu. Tərcüməni dil və üslub baxımından cilalamaq, bədiiliyin tələblərinə uyğunlaşdırmaq üçün müəyyən iş görmək lazım idi.

Əslən Cəbrayıldan olan ziyalı, Assa-İrada xəbər agentliyinin direktoru, jurnalist-yazıçı Fazil Güneylə danışdım. Məsələni anlatdım. Yardım əli uzatmasını xahiş etdim. İşi həvəslə boynuna götürdü. Üstəlik, nəşrə Ramil Səfərovu yeni ampluada tanıdan müqəddimə yazacağını da bildirdi. Tezliklə redaktədən çıxmış mətnin və müqəddimənin elektron versiyasını aldım. Tərcüməyə əl vurmasam da, ön sözə dəqiqləşdirmə xarakterli bəzi düzəlişlər etdim.

İşlər sürətlə gedirdi. 2011-ci ilin fevralında "Qapı" romanının siqnal nüsxəsi işıq üzü gördü. Bu, macar ədəbiyyatının orijinaldan Azərbaycan dilinə çevrilən ilk nümunəsi idi. Martın 8-də "İrşad" otelində təqdimat mərasimi keçirildi. "İrşad" İslam Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri və otelin sahibi, şərqşünas-alim, professor Rafiq Əliyev konfrans zalını təmənnasız olaraq tədbir iştirakçılarının ixtiyarına vermişdi.

Tanınmış elm adamlarının, ziyalıların, Milli Məclis üzvlərinin, siyasi partiya və ictimai təşkilat nümayəndələrinin, habelə Bakıdakı Macarıstan Səfirliyi əməkdaşlarının qatıldığı mərasimdə söhbət tərcümədən daha çox Ramil Səfərovun həyatından və taleyindən getmişdi. Verilmiş cəzanı yüngülləşdirmək, mümkün təqdirdə, ekstradisiyasına nail olmaq barəsində fikir mübadiləsi aparılmışdı. Həbsə düşdüyü vaxtdan azərbaycanlı zabitin gələcək taleyi bəlkə də ilk dəfə idi ki, belə geniş miqyasda ictimai fikrin müzakirəsinə çıxarılırdı.

Kitabların bir hissəsini diplomatik poçt vasitəsi ilə Budapeştə gətirdik. İlk imkan düşən kimi bir neçə nüsxəsini həbsxanaya - tərcümə müəllifinin özünə göndərdim. Onun necə sevindiyini təsəvvürə gətirmək çətin deyil. Neçə illərdən bəri dörd divar arasında fəaliyyətsiz həyat keçirəndən sonra (əlbəttə, idmanı, mütaliəni, macar dili məşğələlərini nəzərdə tutmuram) birdən-birə yaradıcı əməyinin, zəhmətinin bəhrəsini görürdü. Digər tərəfdən, bütün sıxıntı və məhrumiyyətlərə baxmayaraq, onda yenidən cəmiyyətə faydalı olmaq, insanlarla ünsiyyət qurmaq əminliyi yaranmışdı. Nəhayət, həbsxana divarları arasında kitab tərcüməsi və çapı həm macar, həm Azərbaycan cəmiyyətinə özünəməxsus mesaj sayıla bilərdi. Kozma həbsxanasının rəisinə və rəis müavininə, cəza evinin kitabxanasına, Macarıstan Yazıçılar İttifaqının rəhbərliyinə, Parlamentin bəzi üzvlərinə, qəzet və jurnal redaksiyalarına, müxtəlif səfirliklərə "Qapı" romanının Azərbaycan dilində nəşrini göndərdik. Kitabların hər birinin arasına onun mütərciminin qəribə həyatı və üzləşdiyi məhrumiyyətlər barəsində macar dilində bir səhifəlik qısa arayış da qoymuşduq. Kiminsə tez-gec həbsxana divarları arasında edilmiş tərcüməçi ilə mütləq maraqlanacağını gözləyirdik. Gümanımızda yanılmadıq.

Bir müddət sonra Budapeştin populyar "Nepsava" qəzetinin müxbiri Mikloş Nad Səfirliyə müraciət etdi. O, həbsxana kamerasından Bakı nəşriyyatlarından birinə qədər qəribə yol keçmiş kitabın tarixçəsi ilə maraqlanırdı. Ətraflı, ən başlıcası isə gerçək və obyektiv bilgilər almaq istəyirdi. Jurnalistlə görüşdüm. Ona Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, erməni silahlı qüvvələrinin dinc azərbaycanlı əhaliyə qarşı törətdiyi vəhşiliklər, Xocalı soyqırımı, Azərbaycanın yeddi rayonunun, eləcə də Ramil Səfərovun kiçik vətəni Cəbrayılın işğalı haqqında xeyli material verdim. Cinayətin niyə, hansı hisslərin təsiri altında törədilməsinin motivlərini izah etməyə çalışdım. Azərbaycanlı zabitin kifayət qədər bilik və bacarığa malik olduğunu, ortaya qoyulan tərcümənin də bunu inandırıcı şəkildə isbat etdiyini bildirdim. Macar mətbuatının hadisənin mahiyyətinə varmadan zabitimizi sıradan bir residivist, "baltalı qatil" kimi qələmə verməsinin böyük yanlışlıq, ağlasığmaz haqsızlıq olduğunu söylədim.

Mikloş kitab və onun tərcüməçisi haqqında həqiqəti yazacağına söz verdi. Məhkumla görüşünün təşkilinə kömək göstərməyi xahiş etdi. Müəyyən çətinliklə üzləşsək də, görüşə icazə ala bildik. Və az keçmədən Mikolş vədinə əməl etdi. Onun "Nepsava"da yer alan iri həcmli "Həbsxanadan qapı" adlı məqaləsi macar əsilli bir müəllif tərəfindən doğru olanı yazmaq baxımından ilk təşəbbüslərdən idi. Jurnalist qətlin motivlərini araşdıraraq belə nəticəyə gəlmişdi: "Səfərovlar ailəsinin bir çox üzvləri erməni-azərbaycanlı ərazi münaqişəsi nəticəsində meydana çıxan döyüş əməliyyatlarının qurbanı olmuşlar. O, məhkəməyə ifadəsində erməni kurs yoldaşının faciəli hadisələri gülüş hədəfinə çevirdiyini və onu təxribata çəkdiyini iddia etmişdi. Əlbəttə, bu, şərəf məsələsi idi və sonda Səfərovun əsəbləri dözməmişdi".

Mikloş Nad təbiət etibarı ilə fatalist olmasa da, faciəli hadisənin sonda macar və Azərbaycan xalqları, mədəniyyətləri arasında ünsiyyətə gətirib çıxarmasına, bizim oxucuların macar ədəbiyyatının seçkin nümunələrindən biri əsasında yerli xalqın həyatı ilə tanışlığına imkan yaratmasına diqqəti çəkirdi. Onun fikrincə, Ramil Səfərov özü bağlı qapılar arxasında saxlansa da, insanların bir-birlərini daha yaxşı tanımaları üçün yollar axtarmaq, qapılar açmaq fikrinə düşmüş və niyyətinə çatmışdı. Mikloş dəqiq müşahidələrini davam etdirərək daha sonra yazırdı:

"Tərcüməçi macar və Azərbaycan qadınlarının taleyində çoxlu ümumi cəhətlər olduğunu, "Qapı" romanının da məhz həmin rakursdan diqqətini çəkdiyini yazır. Sınaqlardan çıxmış bu asiyalı əsgərin qadın taleyini duymaq baxımından nə qədər həssas olduğunu ayrıca qeyd etmək istəyirəm. Ona görə də ümidvaram ki, gələcəkdə başqaları azərbaycanlı və erməni qadınları arasında oxşar cəhətlər tapmaq üçün müqayisələr aparacaqlar. Ondan sonra isə kişilərə də keçmək mümkündür".

Başqa sözlə desək, məqalə müəllifi dustaq zabitin bu tərcümə vasitəsi ilə tək Azərbaycan deyil, erməni və macar cəmiyyətlərinə də mesaj göndərdiyi fikrində idi.

İlk yaradıcılıq işinin uğurundan ruhlanan Ramil artıq macar ədəbiyyatının başqa bir nümunəsini Azərbaycan dilinə çevirmək fikrinə düşmüşdü. Bir neçə dəfə telefon açıb əsər seçimi ilə bağlı mənim də fikrimi, məsləhətimi soruşmuşdu. Bu, çox həssas məsələ idi. Elə əsər tapmaq lazım idi ki, Maqda Sabonun "Qapı" romanı kimi o da, təkcə ədəbi həyat faktı kimi qalmasın. Bu barədə eşidən hər bir macarı düşünməyə vadar etsin, məhbus-mütərcimin taleyinə müəyyən qədər maraq oyada bilsin.

Həmin ərəfədə bir söhbət əsnasında Budapeştdəki Rusiya səfiri Aleksandr Tolkaç klassik macar ədəbiyyatının populyar nümunələrindən biri kimi "Pal küçəsinin oğlanları" romanını oxumağı məsləhət görmüş və bir neçə gün sonra kitabın rus dilində son nəşrini göndərmişdi. Tanınmış yazıçı Ferens Molnarın (1878-1952) XX əsr macar nəsrinin brendlərindən sayılan bu əsəri əslində, uşaq ədəbiyyatı nümunəsi idi. Lakin vətənpərvərlik, insaniyyət və borca sədaqət baxımından orada böyüklərin də ibrət götürəcəyi yüksək məna və mətləblər vardı. Kitab müxtəlif dillərə tərcümə edilmiş, bir neçə dəfə ekranlaşdırılmışdı. Macar nəsrinin klassik nümunələrindən biri kimi dilimizə çevrilməsi maraq və rəğbət doğura bilərdi. Ona görə də sonda "Pal küçəsinin oğlanları" üzərində dayanmağa qərar verdik.

Artıq bədii tərcümə sahəsində müəyyən vərdişlərə yiyələnmiş Ramil Səfərov tezliklə bu işin də öhdəsindən gəldi. Həm də təqdirəlayiq hal idi ki, "Qapı" romanının Bakı nəşrindən sonra Kozma həbsxanasının rəhbərliyi azərbaycanlı məhbusa daha diqqətlə, hətta ehtiramla yanaşırdı. Görünür, kitab çap olunana qədər onun tərcümə üzərində işləməsi haqda dediklərinə və saatlara yazı-pozu ilə uğraşmasına elə də ciddi əhəmiyyət verməmişdilər. Amma real işin ortaya çıxması münasibəti dəyişdirmişdi. Nəticədə Səfirliyin növbəti müraciətindən sonra Ramil Səfərova yalnız yazmaq məqsədi ilə noutbuk verilməsinə razılıq alındı. Beləliklə, istisna hal kimi ona həbsxana şəraitində müəyyən yaradıcılıq mühiti və imkanları təmin edildi.

Mənim xahişimlə "Pal küçəsinin oğlanları" romanının redaktə işi ilə tanınmış ədəbiyyatşünas-alim, professor Asif Rüstəmli məşğul olmağa başladı. O, 2010-cu ilin noyabrında Səfirliyin təşkil etdiyi "Azərbaycan-Macarıstan: Mədəniyyətlərin dialoqu" adlı ənənəvi beynəlxalq konfransda iştirak məqsədi ilə Budapeştdə olmuşdu. Burada qaldığı günlərdə akademik İsa Həbibbəyli ilə birlikdə həbsxanaya, Ramil Səfərovun görüşünə getmişdilər. Elə ilk ünsiyyətdən aralarında münasibət yaranmışdı. Asif Rüstəmli Bakıya qayıdandan sonra məktublaşır, davamlı əlaqə saxlayırdılar. Yeni nəşrə sponsor tapmaq da ciddi çətinlik törətmədi. Bu işi Birinci Qarabağ savaşının iştirakçısı, dünyada nadir sayılacaq samovar kolleksiyasının sahibi və Qala kəndindəki ilk samovar muzeyinin təşkilatçısı kimi tanınan mərhum Şahid Həbibullayev üzərinə götürdü. Tezliklə məhbus-zabitin macar dilindən yeni tərcümə əsərinin çapı haqqında Macarıstan mətbuatında və internet saytlarında xəbər yayıldı. "Qapı" kimi onu da müxtəlif ünvanlara göndərdik.

Parlamentin Macarıstan-Azərbaycan dostluq qrupu üzvlərinin və bəzi jurnalistlərin iştirakı ilə kitabın kiçik təqdimat mərasimini keçirdik. Qrupun sədri, səmimi və prinsipial insan kimi tanıdığım Marton Döndöşü həm şəxsən, həm də rəhbərlərindən biri olduğu populyar Yobbik partiyası vasitəsi ilə ədalətin bərpa olunmasında bizə hər cür dəstək verməyə hazır olduğunu bildirdi.

Tədricən Ramil Səfərovun özünə və "işinə" sağlam maraq artdı. Həqiqətin ortaya çıxarılmasında, Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi və qaçqınlar problemi haqqında, eləcə də 2006-cı ildə Budapeştdə keçirilən səs-küylü məhkəmə barəsində obyektiv məlumatların yayılmasında Səfirliyin təşəbbüsü ilə ölkəmizə göndərilən macar jurnalistləri də az iş görmədilər. 2011-ci ilin oktyabrında Macarıstan Xəbərlər Agentliyinin (MTİ) müxbiri Laslo Hover, yüksək tirajlı "Magyar hirlap", "Magyar nemzet", "Nepsava" qəzetlərinin əməkdaşları Vöröş Sabolç, Jolt Qabor Laslo, Ferens Kepeç və tanınmış hərbi-siyasi analitik, "Yanes Defence Weekly" internet nəşrinin baş redaktoru Peter Dunaidən ibarət jurnalistlər qrupu Bakıda oldu. Onlar Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin himayəsi altında keçirilən Beynəlxalq Humanitar Forumun gedişini işıqlandırmaqla yanaşı, Azərbaycanın müxtəlif bölgələrini gəzmək, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin insanlarımıza gətirdiyi iztirab və faciə mənzərələri ilə yerində tanış olmaq niyyətində idilər. Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat xidməti, Qaçqınların və Məcburi köçkünlərin İşi Üzrə Dövlət Komitəsi ilə əməkdaşlıq şəraitində macar jurnalistlərinə geniş səfər proqramı hazırlamışdıq. Bəzi rəsmi təmaslarla bir sırada proqrama məcburi köçkünlərin, xüsusən Cəbrayıl rayonundan olan sakinlərin kompakt yaşadıqları qaçqın düşərgələrinə səfər, Ramil Səfərovun atası və onu yaxından tanıyan şəxslərlə görüş də daxil edilmişdi.

Bakıya yola düşməmişdən bir gün əvvəl jurnalistləri şam yeməyinə dəvət etdim. Söhbətimiz bir neçə saat çəkdi. Onlara Azərbaycanda görəcəklərini sadəcə mənim xahişim, yaxud təlqinlərim əsasında deyil, öz müşahidələrinə dayanaraq, vicdanlarının səsinə qulaq asaraq işıqlandırmalarını dönə-dönə xatırlatdım. Səfirliyin müşaviri Anar İmanovla birlikdə çoxsaylı suallara cavab verdik. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, Xocalı soyqırımı, ermənilərin milli zəmində törətdikləri cinayət və terror aktları haqqında söylədiklərimizin böyük əksəriyyəti macar media mənsubları üçün yeni idi. Münaqişənin tarixindən və mahiyyətindən xəbərsiz olduqlarından bəzən hətta dediklərimizə müəyyən inamsızlıqla yanaşdıqlarını da hiss edirdim.

Macarıstandan ölkəmizə gedən sanballı jurnalist desantına böyük ümid bəsləyirdim. Onların yerli ictimai fikrə az da olsa, təsir göstərəcəklərinə inanırdım. Macar dostlarımız həqiqətən gözləntiləri doğrultdular. Səfərin ikinci günündən Laslo Hoverin göndərdiyi xəbərlər MTİ bülletenlərində görünməyə başladı. Peter Dunai Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tarixi və mövcud vəziyyəti, habelə Azərbaycan Ordusunun döyüş qabiliyyəti barədə ingilis və macar dillərində iki sanballı analitik məqalə ilə çıxış etdi. Ferens Kepeç "Madyar nemzet" qəzetində Dağlıq Qarabağdan didərgin salınan azərbaycanlılar, Cəbrayıl köçkünləri, habelə Ramil Səfərovun yaxınları ilə görüş barədə "Məhbusun atasının yanında" məqaləsini çap etdirdi.

Həssaslıqla qələmə alınan məqalədə azərbaycanlı zabitin törətdiyi cinayətə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi prizmasından baxılırdı. Müəllif Ramilin valideyni də daxil, görüşdüyü bir çox insanların onu qəhrəman saymadıqlarını qabartmış, ani hisslərə qapılaraq Azərbaycan torpaqlarının işğalında, Xocalı soyqırımında rolu, iştirakı olmayan erməni həmyaşıdını öldürməsini pislədiklərini xüsusi qeyd etmişdi. Baş verən hadisənin mərkəzində erməni işğalı və dünyanın bu qorxunc cinayətə seyrçi qalması faktının dayanması fikrini qabartmağa çalışmışdı. Bütün bunları hələ müharibə başa çatandan sonra da uzun illər ABŞ hərbçilərini qorxulu yuxu kimi təqib edən məşhur "Vyetnam sindromunun" təzahürü kimi dəyərləndirən macar jurnalisti hər şeyin ermənilərin torpaq iddiaları ilə başlatdıqları lənətə gəlmiş müharibənin nəticəsində meydana çıxdığına ayrıca diqqət çəkmişdi.

Səfirliyin həbsxana rəhbərliyinə təkidli müraciətlərindən sonra "Madyar hirlap" qəzetinin əməkdaşı Vöröş Sabolça Ramil Səfərovla görüşmək və müsahibə almaq imkanı yaradıldı. Sabolça həm də həbsə düşdüyü vaxtdan bəri ilk dəfə məhbusun foto-şəklini çəkməyə icazə verildi. Müsahibənin yaddaqalan məqamlarından biri də jurnalistin həmvətənlərini qulaqları yağır etmiş "baltalı qatil" ifadəsindən əl çəkməyə, həyata və hadisələrə özünəməxsus baxışı olan, ağlı və iradəsi ilə seçilən azərbaycanlı gənci bu təhqiramiz ad altında deyil, məhz Ramil Səfərov kimi tanımağa çağırması idi. Yazı məhbusun şəxsiyyətinə hörmətlə qələmə alınmışdı. Burada qətiyyən törədilmiş cinayətə bəraət qazandırmaq meyli olmasa da, hadisələrin mahiyyətinə varmaq və qətlin səbəblərini macar oxucusuna anlatmaq istəyi güclü idi. Qəzetin internet versiyasındakı çoxsaylı şərhlərdən də göründüyü kimi, Vöröş Sabolçun məqaləsi bütünlükdə cəmiyyəti laqeyd buraxmamışdı. Bəlkə də ilk dəfə idi ki, sıravi macar vətəndaşları arasında qətl hadisəsini pisləyənlərlə bir sırada məhbus zabitin hərəkətinə müəyyən anlayışla yanaşanların da səsi eşidilirdi. Xatırlatdığım yazının ardınca müəllif geniş jurnalist təhqiqatına başlayıb Ramil Səfərova ömürlük həbs cəzası hökmü çıxaran hakimi tapmış və mətbuata açıqlama verməyə razı salmışdı. Ağıllı, məntiqli suallarla onu, necə deyərlər, divara dirəmişdi. Araşdırma və müqayisələr nəticəsində macar vətəndaşları ilə bağlı oxşar cinayət hallarının heç birində azərbaycanlı zabitin mühakiməsində olduğu qədər ifrat ədalətsizlik və sərtlik nümayiş etdirilmədiyi qənaətinə gəlmişdi. Bu, artıq sükut buzunun əriməsi idi. Son 7-8 ildə macar mediası bəlkə də ilk dəfə bizim vətəndaşa münasibətdə öz ədliyyə sistemini ədalətsizlikdə günahlandırırdı.

Səfirliklə əməkdaşlıq edən jurnalistlər vasitəsi ilə populyar macar saytlarına yerləşdirilən və Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərindən, qaçqınların taleyindən, Dağlıq Qarabağ münaqişəsindən bəhs edən onlarla yazı və məlumat da mümkün dərəcədə 2004-cü ilin fevralında Budapeştdə baş verən səs-küylü qətl hadisəsinin üzərinə işıq salırdı. Bu yolla cinayəti doğuran səbəblərin obyektiv və ədalətli mövqedən şərh edilməsinə çalışırdıq. Doğrudur, fikirlərdə inqilabi dəyişiklik edə bilməsək də, artıq müəyyən pozitiv yanaşmaya nail ola bilmişdik.

Yeri gəlmişkən, Ramil Səfərovun macar ədəbiyyatı nümunələri Azərbaycan dilinə tərcümə etməsi erməni saytlarının diqqətindən də yayınmamışdı. Bəziləri mövzunu lağlağı hədəfinə çevirməyə çalışırdı. Çoxları isə əməlli-başlı hiddətlənmişdi. Ermənistanın Budapeştdə akkreditasiya olunmuş səfiri Aşot Hovakimyan (onun barəsində irəlidə bir qədər geniş bəhs olunacaq) Parlamentdə rastlaşdığımız zaman guya zarafat edirmiş kimi mənə demişdi: "Qovorət, çto vaş klient uje topor pomenəl na pero". "Pravilğno postupaet, - deyə cavab verdim: "Vedğ ne zrə qovorət: çto napisano perom, ne vırubişğ toporom".

***

Əlbəttə, bütün bunlar lazımlı və gərəkli idi. Amma nəticə etibarı ilə yenə də ekstradisiyanı gerçəkləşdirməyə yetərli deyildi. Məlum məsələdir ki, kitab yazdığına, yaxud hansısa əsəri tərcümə etdiyinə görə dustağın cəzasını yüngülləşdirmirlər. Yaxud onu həbsdən azad etmirlər. Ona qalsa, bizdə əski zamanlarda, bəlkə elə indinin özündə həbsxanada yatıb çıxanların çoxu ya molla, ya da şair olurdu. Macar ədəbiyyatından tərcüməyə gəldikdə isə o, bəlli bir münasibət dəyişikliyi görüntüsü yaratsa da, ardınca daha ciddi addımlar atılmasına ehtiyac duyulurdu.

Xoşbəxtlikdən yuxarıda sadaladığım maarifçilik işlərini həyata keçirdiyimiz zaman müşkülü çözmək üçün başqa səmtdən də işıq ucu göründü. İlk baxışdan mənə heç də inandırıcı təsir bağışlamayan bu variant sonda uğura gətirib çıxardı.

Hər şey adi təsadüfdən başlandı. Macarıstan paytaxtında Ramiz Əmirli adlı həmvətənimiz yaşayırdı (İndi Azərbaycana qayıdıb). Əslən Ağdam rayonundandır. Onu tam əminliklə yad mühitin köklü şəkildə dəyişdirə bilmədiyi səmimi, istiqanlı, millətinə bağlılıq cəhətdən təəssüf ki, sayı çox olmayan təəssübkeş soydaşlarımızdan adlandırmaq mümkündür. Doğrudur, qarabağlılara, xüsusən də ağdamlılara xas dəli-doluluğu, üstəlik, bir qədər də tələskənliyi, bəzən xəyallarını gerçək kimi qələmə verməyi vardı. Deyəsən, bir az da narsissizmdən əziyyət çəkirdi. Bəzən əsassız maksimalizmə, yaxud sadəcə xəyalının məhsulu sayılacaq yersiz fantaziyalara uyurdu. Budapeştdəki tək-tük həmyerlilərimizin çoxundan fərqli olaraq Səfirliklə sıx əlaqə saxlayırdı. Təmənna güdmədən gücü çatan işlərdə yardımını əsirgəmirdi. Macar dilini bildiyindən, müəyyən tanışlıq əlaqələrinə malik olduğundan ehtiyac duyduğumuz məqamlarda ünsiyyət yaratmaq baxımından da bizə xeyri dəyirdi.

(Davamı var)

Vilayət QULİYEV

Azərbaycanın Macarıstandakı keçmiş səfiri

525-ci qəzet.- 2021.- 30 oktyabr.- S.10-11.