"Zəncirotu" –

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikası

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı rəssam-pedaqoq, sənətşünas Aybəniz Pənahovadır. Aybəniz xanımla Vidadi Nərimanbəyovun "Zəncirotu" əsəri haqqında danışmışıq.

***

- Vidadi Nərimanbəyov yaradıcılığının cizgiləri bu əsərdə özünü necə göstərir?

- Nərimanbəyovlar nəslinin görkəmli nümayəndəsi, Xalq rəssamı Vidadi Nərimanbəyov dedikdə ağla gələn ilk fikir müharibə mövzulu əsərlər olur. Rəssamın yeniyetməlik dövrü İkinci Dünya müharibəsinə təsadüf etdiyindən o, həmin illərin bütün ağrı-acılarını, müharibənin yaşatdığı ağır günləri yaxından müşahidə edib. Elə bu səbəbdən rəssamın demək olar ki, yaradıcılığının əsasını məhz müharibə mövzulu tablolar təşkil edir.

V.Nərimanbəyovun yaradıcılığına yaxından bələd olan sənətşünaslar bilir ki, onun əsərləri bir-birinin davamı kimi təsvir edilib. Rəssam bu tabloları bir silsilə şəklində təqdim etməsə də, mövzu və məzmun baxımından onlar bir-birilə vəhdət təşkil edir.

Rəssamın çox vaxt eyni mövzulara müraciət etməsinə baxmayaraq, yaratdığı surətlərin, xarakterlərin psixoloji cizgilərində təkrara yol vermirdi. O, obrazlardakı ciddiliyi sərt boyalarla, dinamik əhval-ruhiyyə ilə təsvir edirdi.

Rəssamın yaradıcılığındakı təbiət qoynunda, bütün çətinliklərdən uzaq, qayğısız görünüşləri ilə insana müsbət əhval-ruhiyyə qatan tabloları gələcəyə ümid dolu hisslər aşılayır. "Zəncirotu" əsəri bu qəbildəndir.

V.Nərimanbəyov müsahibələrinin birində "Zəncirotu" tablosunun yaranmasının qısa tarixçəsini belə təsvir edir: "Bildiyiniz kimi, mən SSRİ Rəssamlar İttifaqı hərbi komissiyasının üzvüyəm. Sənət dostlarımla birlikdə tez-tez hərbi hissələrə getməli oluram. Həmin hissələrdə keçirilən bir çox tədbirlərdə iştirakım şübhəsiz ki, yaradıcılığıma da müəyyən təsir bağışlayır. Əsgəri hissələrin birində gördüyüm şən uşaqların gülüşü, maraqlı oyunları "Zəncirotu" tablosunun yaranmasına səbəb oldu. Mən burada iri planda başının üstündə topa-topa ağ buludlar, açıq rəngli dinc səma, qarşısında bəhərli nar ağacı, əlindəki zəncirotu ilə oynayan oğlan uşağını, arxa planda isə uçuş meydanı, qırıcı təyyarə və radar görünən bir mənzərə təsvir etmişəm. Bu mənzərə qeyd etdiyim kimi, canlı müşahidənin məhsuludur".

- Müharibə əhval-ruhiyyəsi əsərdə özünü necə göstərir?

- Bu əsər müharibədən sonrakı dinc, firavan həyatın xoşbəxt günlərini özündə əks edirir. Tabloda müharibə əhval-ruhiyyəsi əks olunmasa da, müharibənin "nəfəsi" duyulur.

"Zəncirotu" əsərində ön planda təsvir olunan oğlan obrazı və zəngin koloritli mənzərə xüsusi ahəng yaradır. Rəssamın bu üslubda kompozisiya yaratması dərin məna kəsb edir. İlk növbədə bu təzad tamaşaçını düşünməyə vadar edir, zəngin koloritə malik olan mənzərə, uşaqların məsum oyunlarının təsviri, xoş günlərini və müharibənin dəhşətli rəmzləri: silahlar, lokatorlar, raketlər. Əsərin ümumi süjet xəttinə nəzər saldıqda oğlan uşağının kiçik qovcuğa çevrilmiş zəncirotunu üfürdüyünü, arxadakı qorxunc silahların bu uşağın sakit, xoşbəxt həyatını qoruduğunu izləyirik.

Əsərin kompozisiyasına diqqət yetirdikdə ustalıqla işlənmiş zəngin rəng qamması tamaşaçını cəlb edir. Belə ki, təbiətin - ağacların, dağların, səmanın zəngin koloriti məharətlə seçilib. Bu rəng çalarları firavan həyatı daha da poetikləşdirir. Bu gözəllik uşağın duruşunda, mənalı baxışında əks olunaraq əsərin ifadəliyini və əsas ideyasını daha da artırır. Xırda detallar, yolun ağ rəngli düz xətti kompozisiyada uşaq obrazı ilə təbiət arasında yaranan vəhdətini daha da gücləndirir.

Rəssam böyük ustalıqla əsərdə müxtəlif təsviri üsullarla, işarələrlə yaz fəslinin gözəl abu-havasını əks etdirib. Məhz yaz fəslinin təsvir olunması da səbəbsiz deyil. Təbiətdəki bütün gözəlliklərin oyanışı, dirçəlişi yaz fəslinə məxsus olduğu üçün müharibədən sonrakı həyat da bu fəsil ilə əlaqələndirilib.

Əsər qeyri-adi formada mərkəzi kompozisiya quruluşuna malik olsa da, özünəməxsus bəzi elementlər diqqəti cəlb edir. Bu da uşağın proporsiyalarının real ölçülərdən çox böyük təsvir olunmasıdır. Eləcə də əsərdə gərgin perspektivanın olması, məkanın sıxılması hiss olunur.

- Tablonun rəng koloriti barədə nə deyə bilərsiniz?

- Rəssamın daxili aləminin zənginliyi, humanist düşüncələri, xeyirxah niyyətləri onun yaradıcılığında da hiss olunur. Hər zaman rənglərin "dilinə", fırçasının gücünə inanan rəssam təvazökarlıq xüsusiyyətindən bir an belə uzaqlaşmamışdır. Koloritdən bəhs edərkən onu da qeyd etmək lazımdır ki, əsərdə soyuq rəng qammasına daha çox üstünlük verilib. Belə ki, səmada, dağların ətəyində, uzanan yol xəttində göy, mavi rəng çalarlarından, ön planda verilmiş nar ağacında, yerdəki çəmənlikdə yaşıl rəngin müxtəlif tonlarından istifadə edilib.

- Əsər hazırda harda saxlanılır?

- Əsər hazırda Milli İncəsənət Muzeyində saxlanılır.

- Bu rəsm bizə nə deyir?

- Vidadi Nərimanbəyovun yaratdığı uşaq obrazları Azərbaycan təsviri incəsənətində diqqətəlayiq yer tutur. Rəssam həmin əsərlərdə körpələrin məsum hisslərini, düşüncələrini, yaşadıqları acı günləri, xatirələrindəki xoş günləri böyük ustalıqla təsvir edib.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet.- 2021.- 1 sentyabr.- S.12.