Yaradıcı şəxsiyyətin düşüncə və yaşam platforması

Dəyərli pedaqoq və yazıçı Allahverdi Eminovun memuar kitabı haqqında qeydlər

Pedaqoji aləmdə müqtədir pedaqoq, ədəbi mühitdə orijinal qələm sahibi kimi tanınan Allahverdi Eminovun "Payızdan xəbərsiz illərim. Memuar" kitabı bu işıqlı zəka və parlaq istedad sahibinin yeni yaradıcılıq uğurudur.

Yazıçı və pedaqoq təfəkkürünün vəhdətini, ülfətini öz dərin yaradıcı düşüncələrində böyük uğurla təcəssüm etdirən Allahverdi Eminov yüksək amallarla yaşayıb-yaradan dəyərli qələm adamı kimi tanınır və qəbul edilir. Onun paradoksal hadisələrə, ziddiyyətli məqamlara, təzadlı yanaşmalara həssas və dəqiq münasibəti son dərəcədə əsaslı və obyektivdir. Əsl insanlığın dialektikasını həyatın bütün səhifələrində həssaslıqla duyub-qiymətləndirməyi bacaran A.Eminovun - geniş erudisiyaya, zəngin biliyə, həssas müşahidə qabiliyyətinə qabil keyfiyyətlər üzərində təkamül tapan bu istedadlı yazarın yaradıcı fəaliyyəti həmişə diqqət mərkəzində olub. Onun oxucuların mühakiməsinə təqdim olunan hər bir əsəri böyük rezonans doğuran yaradıcılıq nümunələridir.

Özünün bu əsərində də müəllif çox incə mətləblərə toxunub, insan övladının mətinlik obrazını həm yaxın qohum-əqrəba (əsabə-sülalə), nəsil-şəcərə nümunəsində, həm birlikdə təhsilləndiyi tələbə dünyasında, həm də qayğıkeş müəllimlik fəaliyyətində onunla birlikdə işləmiş sevimli həmkarlarına olan münasibət kredosundan işıqlandırıb.

İlkin bölmədə, "Atamın 100 yaşı" təqdimatında valideynlik şəsti, əmi-dayı qəyyumluğu, bibi-xala istəkliliyi, dost-tanış məlhəmliliyi, övlad-valideyn münasibətliliyi, bacı-qardaş sevgisi kimi qürurverici məqamlar silsiləsi real ümumiləşdirmələr əsasında təsbit olunub. Kimdir bu 100 yaşlı kişi? Ritorik suala veriləcək cavab aydındır. Cismani mənada böyük ata, şəxsi nümunə sahibi, kəndinə, elatına bağlı münəvvər bir şəxsiyyət mücəssəməsini əks etdirən personaj. Onun mənalı həyat səhifələri bütünlüklə müəllifin ideya hədəfi olub.

Haşiyə: El-obada tanınmış insanın məşhurluğu haqqında çox eşitmişdim. Təyinat aldığım Qırmızıkənd kəndində (Neftçala rayonu) ali təhsilli coğrafiya müəllimi işləyirdim. Yerli toponimləri, tayfa-qəbilə adları ilə bağlı mübhəm görünən hadisələr barədə kəndin ağsaqqalları ilə də məsləhətləşmələr aparırdım. Bu zaman məktəbdə gecə gözətçisi kimi işləyən Ramazan kişi karıma gəlirdi. Onunla növbəti məsləhətləşmədə kəndin yaxınlığından keçən Bakı-Astara qatarının parovoz fitini eşitdim. Yaxınlıqda kiçik dəmiryol stansiyası və onun əhatəsində olan dəmiryol vağzalının da olduğunu yəqin etdim. Stansiya rəisinin əslən Qazax elatından olduğunu biləndə marağım birə on qat artdı. Bu tapıntıya özümü səfərbər etdim. Çöhrəsinə illərin məhrumiyyətləri, acı sızaqları qonmuş bu ixtiyar sahibinin müsahibi olmağımla səmimi deyirəm, qürurlandım. Biləndə ki, müharibə dövrünün ağır zillətinə, öz doğma ulusundan diyarbəkir olmağına, nəhayət, bu şərəfli peşənin fövqündə durmağa qadir bir zəhmətkeş insanla tanışlıq müsamirəsi aparıram, bu cılız bədənə, lakin möhkəm xarakterə malik insandakı şücaətə, mətinliyə, comərdliyə heyran qaldım...

Müəllifin məhz belə bir ümumiləşmiş ata obrazı üzərində geniş dayanması, səmimilik, humanizm, millilik, ədəb-ərkan prinsipləri əsasında davranan yeni nəsil yetirməyin vacibliyinə işarə vurması olduqca dəyərli məqamlardır. Təsadüfi deyil ki, bu məşhur, qədirbilən insanın varisləri də halallıqla, vətən məhəbbətilə yetişiblər. Bu qayım-qədim, köklü Eminovlar şəcərəsinin ən gənc fidan balası olan Coşğun Eminovun Qarabağ şəhidi kimi uca məqama yüksələrək xalqına, öz nəsil-nəcabətinə başucalığı gətirdiyini, bu mənada, böyük qürurla, ehtiramla vurğulayır.

"Bir vaxt yaşamışıq" sərlövhəli, ikinci bölmədə isə tələbəlik həyatının xoş növrağı, maraq doğuran sevincli anları, romantik xülyalara aparan həyəcan notları, ruhi iztirablar, gənclik şövqü ilə süslənmiş reallıqlar öz didaktik-bədii təsir gücü ilə oxucu qəlbinə hakim kəsilir.

Müəllifin hafizəsindən silinməyən şagird yoldaşları, tələbə dostları haqqında fikir və düşüncələri ayrı-ayrı fərdlərin nümunəsində insan şəxsiyyətinin yüksəlişinə xidmət edən müddəalarla ümumiləşdirilib: "Rövşən yaxşı tar çalırdı. Sağlam, uca boylu, uzun şiş burunlu, nikbin oğlandı. Özünü subay kimi qələmə vermişdi... Otaq yoldaşlarımızdan şuşalı rəhmətlik Nazim İsayev və salyanlı Rafiq Məmmədov bizə qoşulmurdular. Nazimi yerliləri daha çox himayə eləyirdilər, çılğınlığa bu səbəbdən yol verirdi. Rafiq kirayədəki bacısına tez-tez dəyirdi, hərdən orada, yaxud dostugildə gecələyirdi. Stabil beş nəfərdik. Hər istirahət günü növbə ilə "qastronom"dan yağ, pendir alırdıq. Bir qəhvədan çay bəs eləmirdi, "dvaynoya" əl atırdıq. Hətta bankaya çay süzüb, arxayın içən də tapılırdı".

Tələbə dünyasının kövrək dolaylarını öz mətin addımları ilə bərkdən-boşdan çıxaraq keçən müəllif oxucuya da oxşar hissləri aşılamaqda mahir davranır.

Son bölmədə müəllifin pedaqoq həmkarları arasında olan hörmət-izzəti, işlədiyi məktəblərin şagird kontingenti ilə səmimi ünsiyyəti, müəllim-şagird əməkdaşlığındakı uğurlu pedaqoji mərifət sehri barədə düşüncələri öz əksini tapıb. Eyni zamanda, bütün bunlar oxucuda da xoş təəssürat yaradacaq ibrətamiz fikirlər, həyat dərsi sayıla biləcək məqamlardır. Burada A.Eminovun el-obaya, kənd yerinə səmimi bağlılığı diqqət çəkir: "Təyinatımı Salyana alanda (1964) sevindim. Öz torpağım, mühitim və bir kənd müəllimi. Sonuncunu dəqiq müəyyənləşdirmişdim: şəhərdən qaçıram, mənə kənd qoxusu, kənd məişəti və təmiz adamları gərəkdir. Axı kənddə doğulmuşam... Hava təmiz, saf olanda və bunu səhər-səhər udan insan pis, bəd fikirləşməyi bacarmır, hətta istəsə belə..."

Ötən əsrin son qərinəsində cərəyan edən fakt və hadisələr kontekstində qələmə alınmış bu əsər xatirə-povest, deyərdim ki, ilk baxışdan diqqətimi cəlb etdi. Sadə üslubla təqdim edilən, ancaq ciddi məntiqi mühakimələrlə zəngin əsərə yaxından bələd olduqca, bir səmimi oxucu kimi, kitabın sehrinə düşdüm, onun ideya və təlqin gücündən, cazibəsindən ayrılmaq istəmirdim.

Əsərin memuar xarakterində yazıldığını nəzərə alan müəllif çox sadə bir məntiqi ümumiləşdirmə yolu ilə kitab haqqında fikrini belə izah edir: "Xeyli vaxtı ötürdüm, məndən asılı olmayan qayğılarımın əlində çabaladım, vurnuxdum - bir parça çörək üçün. Halbuki bir vaxt (1959-1964) biz gənclər - tələbələr bu gün barədə düşünmək istəmirdik. Müqayisə eləyəndə biz "əllilər"in o həyatı bu illərin (1991-2011) günlərindən çox yaxşı keçirdi. Üstəgəl, inam. Bu gün Azərbaycanı elə bir sərvət kabusu qaynaqlarında sıxır ki, hər bir zəhmətkeşin: alimin, müəllimin, həkimin, yazarın, mühəndisin qanı sezilir. Deyirəm elə canlılar var - qanı yoxdur - adam qibtə eləmək də istəyir...

Məni mühakimələrimdə "ölüm qorxusu" kabusu ilə qınamayın, onsuz da yaxınlaşıram, əcəl zənginin səsi eşidiləcək - haqqın yazısıdır. Xatirələrimə nə qədər nikbin yanaşsam da, mənlik olmadı hisslərim və böyük alman filosofu İ.Kantın ölüm ayağında dediyi sözlər yadıma düşdü: "Öz yaxın adamlarıma etdiyim yaxşılıq mənim zamani-vəfatımda qəlbimdə bir rahatlıq peyda etmişdir". Mən bu iqtibasla həqiqətənmi özümü xoşbəxt hiss etmək istədim? Bəlkə xoşbəxtlik məmnunluq hissi deyil və daim iztirablardan, məhrumiyyətlərdən yaxa qurtarmaqdır? O da bəllidir ki, insan (mən) öz ölümünü dünyanın sonu kimi görür, lakin tanışlarının (tələbə yoldaşlarının) ölümü barədə eşitdiyinə biganə yanaşır..."

Əsərin fabulası, süjet xətti, aydınlıq dərəcəsi çox şəffaf platforma üzərində qurulub. Müəllifin ömür-gün yolunun parlaq (həm də acı) xatirələrində qalan həyat hekayələrini seyirçi mövqedən yox, sırf didaktik maneradan, işıqlı hiss və emosiyalar zəminindən təhlil etməsi, oxucu düşüncəsinə çox rəvan və səlis ahəng bəxş edir.

Dil aydınlığı, lakonik deyim, dürüst münasibət, izahlı təhlil tərzi müəllifin aparıcı sənətkarlıq parametrləridir.

"Yaxşı insan" konsepsiyası üzərində təşəkkül tapan "Payızdan xəbərsiz illərim. Memuar" kitabı milli-mənəvi, ümumbəşəri, dini-mənəvi dəyərlərimizə qayıdış naminə cığır aça biləcək əsrlərdəndir. Redaktoru Ülkər Mirzəyeva (Eminova), layihə müəllifi Cəfər Cəfərli, nəşriyyat direktoru professor Nadir Məmmədli, dizayneri Kamran İbrahimov, texniki redaktoru Yadigar Mirbağırzadə olan bu kitab ədəbiyyatımıza, mədəniyyətimizə və ictimai həyatımıza dəyərli töhfədir.

Vidadi BƏŞİROV

ADU-nun dosenti, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru

525-ci qəzet.- 2021.- 29 yanvar.- S.12.