"Altmışıncılar" və son 60 ilin ədəbi şəraiti həyatından səhifələr

Bədxahlarınızı bağışlayın, amma adlarını unutmayın.

Con Kennedi

Üzərində bir ildən artıq müddətdə işlədiyim "Altmışıncılar və son 60 ilin ədəbi həyatı" kitabımı bitirmişəm, əsərdən bir neçə parçanı oxuculara təqdim edirəm.

"Altmışıncılar" olub, olmayıb?

"Altmışıncılar nəsli" istər Azərbaycan, istərsə də Sovet dövrünün ümumittifaq tənqidində təsdiq olunmuş anlayışdır. SSRİ-nin və Azərbaycanın ən görkəmli ədəbiyyatşünasları, tənqidçiləri, eləcə də ictimai-siyasi xadimləri bu illərdə yaradıcılıq meydanına çıxan gənc şairlərin, nasirlərin əsərlərini çağdaş ədəbiyyatın yeni mühüm mərhələsi kimi dəyərləndirirdilər. Hazırkı dövrdə də "altmışıncılar" ən mötəbər ədəbiyyat tarixlərində layiqli yerlərini tuturlar.

Amma Azərbaycanda bu nəslin xidmətini yerli-dibli inkar edən, ümumiyyətlə, "altmışıncıları" ədəbiyyat hadisəsi saymayan tək-tüklər də var. Hətta iş o yerə çatır ki, belələri mətbuata ilk dəfə bu illərdə çap olunanların xronoloji baxımdan belə o illərə aid olduqlarını qəbul etmirlər. Məsələn, bir vaxtlar müxalifət qəzetlərində tez-tez imzası görünən bir yazan (mən "yazan"la "yazıçı", "yazar" sözlərini fərqləndirirəm) belə bir "kəşf" etmişdi:

"Azərbaycanda utanmaz-utanmaz özünü "altmışıncılar" adlandırıb hakimiyyətə nökərçilik eləyən "xalq yazıçıları", "xalq şairləri" var. Bu yazıda onların adlarını belə çəkmək istəmirəm". ("Altmışıncıların aşırımçısı - Andrey Voznesenski" adlı yazıdan ("Azadlıq" qəzeti 17 mart 2010)

Kimin kimə muzdlu nökərçilik etdiyini əyani faktlarla göstərmək başqa bir yazının mövzusudur. Bu yazımda həmin məsələni açıb-ağartmadan ancaq onu qeyd etmək istəyirəm ki, məqalə "altmışıncıların aşırımçısı" ("aşırımçı" nə deməkdir? - A.) adlandırdığı rus şairi Andrey Voznesenskinin vəfatına həsr olunmuşdur. Müəllif Andrey Voznesenskini Azərbaycan yazıçılarına örnək göstərərək rus şairinin KİŞİ kimi yaşadığını yazır, onu sovet rejiminə asi olduğuna görə təqib edilən, az qala tutula bilən, öldürülə bilən adam kimi, dönməz şəxsiyyət kimi tərifləyir. Andrey Voznesenskinin həqiqətən böyük şair olduğunu inkar etmədən məqalə müəllifinə bilmədiyi, ya bilib eyninə almadığı həqiqətləri xatırlatmaq istəyirəm, Xruşşov A.Voznesenskini kəskin tənqid edəndən sonra şair Leninə həsr olunmuş "Lanjomyu" poemasını yazdı və SSRİ Dövlət mükafatına layiq görüldü.

Ümumiyyətlə, özünü millətçi, türkçü kimi qələmə verən məqalə müəllifi rus yazıçılarına başsağlığı yazılarını qələmə alarkən mütləq Azərbaycan yazıçılarını aşağılamağı özünə borc bilir: Görkəmli rus yazıçısı Viktor Astafyevin vəfatına həsr etdiyi yazıda yenə dərdi-azarı olan "altmışıncıları" sancmadan keçə bilmir:

"Rusiya varlığının Astafyevi" adlı məqaləsində ("Azadlıq" qəzeti 22-24 dekabr 2001) Anarı, Elçini, Maqsud İbrahimbəyovu hədəf alaraq yazır: "Azərbaycanda şairlərin, yazıçıların altımışıncı illər nəsli adlanan bir seriyası var. (seriyası? - A.). Onlar özlərini xalqa 60-cı illərin dissident şairləri, yazıçıları kimi sırımışdılar. Sən demə, "icazəli qəhrəman" olublar, Yaratdıqları - Yalançı Yalınçıq yaradıcılığı".

Sonra "fizionomiyasından göründüyü kimi" Astafyevin türk (?! - A) və dissident olduğunu iddia edən məqalə müəllifi Astafyevin də Rusiyanın Dövlət mükafatını aldığını "unudur".

O ki qaldı Azərbaycan "altmışıncılarına" - onlar barədə bu yazının qiymətindən zəmin-asiman fərqlənən başqa rəylər də var:

Rəhmətlik Əbülfəz Elçibəy mənə göndərdiyi təbrik məktubunda yazırdı: "Azərbaycan milli-azadlıq hərəkatı tarixində və milli dövlətçilik şüurunun formalaşmasında Sizin bədii əsərləriniz müstəsna rol oynayıb. Eyni zamanda milli azadlıq hərəkatında iştirakınız minlərlə insanların oyanmasında, ziyalıların hərəkata qoşulmasında böyük rol oynamışdır" (Əlülfəz bəyin bu məktubu da vaxtiylə elə həmin "Azadlıq" qəzetində dərc olunmuşdu).

Başqa bir söhbətində Əbülfəz Elçibəy deyirdi:

"Respublikada gəncləri çox əzirdilər. Rəsul Rza birdən çıxdı, 20-30 nəfəri himayə elədi. Camaat baxırdı ki, yuxarıda Rəsul da var, Rəsulun hesabına aşağıdan bəziləri cəsarətlənirdilər. Sonra hamı düşdü onların üstünə, başladılar Rəsul Rzanın əleyhinə yazmağa, Anarın əleyhinə yazmağa. Həmin dövrdə Ə.Əylisli də, Anar da, Elçin də, Y.Səmədoğlu da göz qabağında idilər. Mənim yadımdadır, Anarın "Molla Nəsrəddin 66" yazılarını hamı oxuyurdu, müzakirəsini keçirirdilər, danışırdılar cavanlar. Yəni bu, Sabir ruhunun qayıdışı idi.

O zamanın yazıçılarına daha çox qiymət verilməlidir. Millətin ölüm nəfəsini geri qaytardıqları üçün. O dövrün ziyalıları haqqında ayrıca yazı da yazmaq lazımdır. Onların qiyməti də verilməlidir".

Allah Əbülfəz bəyə rəhmət eləsin. Özünü Elçibəy ideyalarının davamçıları elan edənlər qiymətimizi də verdilər, haqqımızda tikanlı yazılar da yazdılar.

İlk dəfə Rəsul Rzanın işlətdiyi "icazəli qəhrəmanlar" ifadəsini ondan iqtibas edərək işlədən adam "altmışıncıların" özlərini "dissident" kimi "sırımağa" çalışdıqlarını yazır. Düz deyil. Nə mən, nə də "altmışıncılardan" başqa birisi heç vaxt özümüzü dissident kimi qələmə verməmişik. Bizi "sovet quruluşuna zidd gedən, sosrealizm metodundan imtina edən asilər kimi həm mətbuat səhifələrində, həm də gizli danoslarla damğalayanlar tamam başqalarıdır.

Mənim bu barədə danışmağım - qeyri-təvazökarlıq sayıla bilər, amma Ulu öndər Heydər Əliyevin sözlərini tam məsuliyyətlə qəbul etməliyik.

Heydər Əliyev deyirdi: "Bir dəfə 1989-cu ildə Moskvada bir jurnalist məndən müsahibə götürərkən Azərbaycanın keçmiş dövrü haqqında, yəni 70-ci illərdə mənim Azərbaycana rəhbərlik etdiyim zamandan danışırdıq. Mənə sual verdi ki, Azərbaycanda o vaxt dissident var idi, yoxsa yox idi? Dedim ki, yox idi. Dedi nə üçün? Dedim ki, biz dissident axtarmırdıq. Təbiidir, əgər axtarsaydıq, çox dissident çıxarmaq olardı. Amma biz axtarmırıq. Bu nə deməkdir? Bu o deməkdir ki, həmin dissident sayılanların əsərlərini biz qəlbən qəbul edirdik və onların özünə yol tapması üçün imkanlar yaradırdıq. Beləliklə, həmin müəlliflərə öz həmrəyliyimizi bildirirdik. Ancaq geniş təbliğ etmirdik ki, biz bununla həmrəyik. Məsələn, əgər o illər 60-70-ci illərdə Azərbaycanda dissident axtarsaydıq, onlar çox idi. Ən böyük dissident Bəxtiyar Vahabzadə idi. Yaxud da ki, Xəlil Rza ən böyük dissidentlərdən biri idi. Çünki onun əsərləri, o cümlədən, Bəxtiyar Vahabzadənin əsərləri həqiqəti deyirdi. Amma bu həqiqət o vaxtkı kommunist ideologiyasına zidd idi. Və buna görə da onlar dissident idilər. Ancaq biz Xəlil Rzanı da qoruduq saxladıq. Maqsud İbrahimbəyov, Rüstəm İbrahimbəyov əsl dissident idilər. Ancaq biz qoymadıq ki, onlar dissident olsunlar. Bəlkə də onlar indi heyfsilənirlər ki, o vaxt Əliyev qoysaydı və biz dissident olsaydıq, indi bəlkə hörmətimiz daha da artıq olardı. Yaxud götürək Anarı. O da dissident idi. Məsələn, "Qobustan" jurnalının yaranması və jurnalın səhifələrindən yayılan əsərlər, şübhəsiz ki, dissident xarakteri daşıyırdı".

Azərbaycan Yazıçılarının X Qurultayında çıxış edərək Prezident Heydər Əliyev bu barədə daha ətraflı danışdı.

"Məsələn, mən "Qobustan" jurnalını xatırlayıram. O yarananda əleyhinə nə qədər cürbəcür hərəkətlər oldu. Mənim xatirimdədir, biri gəlirdi ki, nə bilim, millətçilik ideyaları yayır, biri deyirdi ki, bizim quruluşun əleyhinə ideyalar yayır, biri o tərəfdən, biri bu tərəfdən gəlirdi. Mən də götürürdüm, baxırdım bu "Qobustan" jurnalına, görürdüm burada bunların dedikləri şey yoxdur, amma bizim üçün lazım olan şeylər çoxdur. Ona görə də "Qobustan" jurnalı yaşadı. Bu gün məmnuniyyət hissi ilə deyirəm - "Qobustan" jurnalı o vaxt çox böyük işlər gördü. Amma yalnız "Qobustan" yox. Götürün "Azərbaycan", "Ulduz" jurnalını. Bunlar dövlət jurnalları idi, amma siz onlarda nə istəyirdiniz, onu da çap edirdiniz, hər hansı məhdudiyyət yox idi. Mən iftixarla deyə bilərəm ki, 1969-cu ildən, mən respublikaya rəhbərlik etməyə başlayan zamandan bəri, bir nəfər də olsun şairin, bir nəfər də olsun yazıçının əsərinə qadağa qoyulmayıb. İndi bir çox şeyləri açıq danışmaq olar. Nəzərə almaq lazımdır ki, Sizin aranızdan nə qədər şikayət gəlirdi. Biri gəlir, deyir ki, o, pantürkistdi, başqası gəlib deyir ki, o, paniranistdi, birini türk casusu adlandırırdılar, birini İran casusu. Deyirdilər ki, bax, o, Sovet dövlətinə qarşıdı və onun babası da Sovet hökumətinin düşməni olub, o, özü də Sovet hökumətinin ziddinə gedir.

O qədər danışırdılar, o qədər səy göstərirdilər ki, bu və bu kimi qəbildən olan əsərlərin meydana çıxmasının qarşısını alsınlar. Özü də iki mövqedən hücum edirdilər: bir tərəfdən - əsər, guya, tam millətçilik ruhundadır, deyirdilər, digər tərəfdən isə bizim həyatımızdakı nöqsanları tənqid edən əsərlərə qarşı çıxırdılar. Ancaq siz bilirsiniz ki, mən 1969-cu ildə Azərbaycan rəhbərliyinə gələn gündən eybəcərlikləri, mənfi əlamətləri tənqid etmişəm, onlara qarşı mübarizə aparmışam. Ona görə də mənə gəlib xəbərçilik edəndə ki, "Şəhərin yay günləri" pyesi bizim quruluşa qarşıdır, mən dedim: yaxşı, gedib baxaram. Gəldim, baxdım, çox təriflədim, mükafat verdirdim. Ya da "Bir cənub şəhərində" filmi altmışıncı illərdə qadağan olunmuşdu. Onu Rüstəm İbrahimbəyov və Eldar Quliyev çəkmişdilər. Onda mən hələ respublika rəhbəri deyildim, mən DTK-nin sədri idim. Mən fılmə baxdım və əmin oldum ki, bu, çox yaxşı filmdir və ona yol açdım. Film böyük müvəffəqiyyət qazandı. Ya da Rüstəm İbrahimbəyovun "İstintaq" filmi. Nə qədər onun əleyhinə danışırdılar. Filmin mövzusunu mən vermişdim. Burda mafiozlara, rüşvətxorlara qarşı barışmaz mübarizədən bəhs olunurdu. Bu fılm o zaman SSRİ dövlət mükafatını aldı. Bu gün demək lazımdır ki, Azərbaycanda dissident olmayıb. Amma sizin bir çoxunuz dissident idiniz. Mən bunu müsbət fakt kimi deyirəm. Yaxşı ki, siz dissident olmusunuz, əgər Siz dissident olmasaydınız, Azərbaycan xalqının vətənpərvər əhvalını, milli ruhunu qaldıra bilməzdiniz.

Əgər Bəxtiyar Vahabzadə dissident olmasaydı, o, gənclərin şüuruna belə təsir edə bilməzdi. Əgər Xəlil Rza dissident olmasaydı, onun əsərləri belə güclü təsirə malik olmazdı". Heydər Əliyevin çıxışı zamanı iclası mən aparırdım və replika verdim: - Heydər müəllim, bir dəfə Siz söylədiniz ki, ən böyük dissident Siz özünüz olmusunuz. - Tamamilə doğrudur - dedi. - Düzdür, mən şeir, roman, ya da hekayə yazmıram. Amma 1969-cu ildən mənim 1987-ci ildəki istefama qədər Kommunist Partiyasında ən böyük dissident mən olmuşam.

Azərbaycan "altmışıncılar"ı haqqında tənqidçi və yazıçılar da dəyərli və obyektiv fikirlər söyləyib

"Altmışıncılar", "altmışıncılar ədəbi nəsli" hələ o zaman sovet tənqidində, eləcə də o vaxtkı və bugünkü Azərbaycan ədəbiyyat tarixində təsdiq olunmuş anlayışdır. Onun xronoloji hüdudları şərtidir, çünki nəzəri-estetik cərəyan kimi əllinci illərin ikinci yarısında, yaxud yetmişinci illərdə ədəbiyyata gələnləri də əhatə edir.

Mənim "altmışıncılar" anlayışını xronoloji baxımdan "əllinci illərin ikinci yarısında və yetmişinci illərdə ədəbiyyata gələnləri" saymağımın vaxt sərhədlərini Yaşar Qarayev daha da genişləndirərək, "altmış-doxsanıncı illər" təsnifatını işlədir.

"Altmış-doxsanıncı illər Azərbaycan ədəbiyyatının tarixində həm mahiyyət, həm də funksiya və forma baxımından tamamilə yeni bir mərhələyə əsaslı keçid və dönüş dövrü oldu. Hakim hərbi-totalitar rejimdə az çox yumşalma, liberallaşma əlamətləri (Sov. İKP XX Qurultayı, "şəxsiyyətə pərəstişin" ifratları) kimi təqdim olunan, lakin əslində "kazarma sosializmi" mərhələsinin mahiyyəti barədə həqiqət və qənaət kimi səslənən siyasi-ideoloj etiraflar, ehkam, repressiya və yasaq qurbanlarına verilən hüquqi, əxlaqi, vicdani bəraətlər nəhayət "dəmir divarların" SSRİ ilə həm Qərb, həm Şərq ölkələri arasında laxlaması.. görünər-görünməz ədəbiyyat çoxdan gözlədiyi tarixi fürsətdən dərhal bəhrələnir. Bədii fıkir enerjinin nəhri "alt qatdan" dışarı püskürüb yeraltı çaylar açıq havaya çıxır və əvvəlkindən qat-qat maneəsiz, divarsız məcrada axmağa başlayır.

Yaşar Qarayev "Azərbaycan ədəbiyyatı.

XIX və XX yüzillər" kitabı səh. 628-629

"Mən "Sosrealizm bizə nə verdi"də yazmışam ki, sosrealizm ədəbiyyatımıza vurduğu ciddi ziyanlardan biri "təkhakimlik" oldu, yəni Azərbaycan ədəbiyyatı 70 illik bir dövrdə digər ədəbi cərəyanlardan, metodlardan təcrid edildi, postrelizmdən tutmuş postmodernizməcən bədii-estetik özünüifadə tərzləri bizim ədəbiyyatımızdan kənarda qaldı.

ELÇİN "Ədəbiyyat söhbəti" kitabından səhifə 64

Ən mühümü isə budur ki, "altmışıncılar" Azərbaycan ədəbiyyatında məktəb yaratdılar və sonrakı dövrdə ədəbiyyata gəlmiş bir sıra yazıçılar da əslində həmin məktəbin nümayəndələridir.

ELÇİN. Müsahibəsindən.

"525-ci qəzet" 13 mart 2001

Tənqidçi Şirindil Alışanlı Səməd Vurğunun belə bir fikrini gətirir:

"Mənim nəzərimdə kiçik insan yoxdur, yalnız kiçik sənətkarlar vardır. Adi dəmir yolu fəhləsini, sürücünü və kənd müəllimini bütöv, müəyyən zəngin şəxsiyyət kimi bizə sevdirən, bədii fikrin müasir həyata, xalqın keçmişinə, onun mənəvi varlığına məhəbbətlə yanaşması, hər şeyə insan ləyaqətini, onun mənlik və qeyrətini ucaltmaq üçün səfərbər etməsindədir".

"Şirindil Alışanlı "Ədəbi-bədii düşüncənin sərhədləri" kitabı səhifə 312

Böyük şairin bu fikirləriylə altmışıncılar nəslinə mənsub olan ən parlaq tənqidçilərimizdən Yaşar Qarayevin bu nəslin "insana baxışı" qənaətiylə səsləşir. Yaşar doğru iddia edir ki, adi insan obrazını irəli çəkməklə "altmışıncılar" daha əvvəlki nəsillərin diqqət və təhlilinə mövzu olmayan problemləri ön plana çıxardılar. Bu baxımdan Yaşar Qarayevin başqa bir fıkri də dəqiqdir.

Yazır: "Böyük ədəbiyyatı" yalnız "böyük epik formalar ədəbiyyatı kimi təsəvvür edən nöqteyi-nəzər bizcə birtərəflidir. XX əsr Azərbaycanın klassik "böyük ədəbiyyatı" məhz "Hophopnamə"nin həcminə və ölçülərinə sığan bir ədəbiyyat olub. Söhbət daxili mənəvi, "mətnaltı" böyüklük, vüsət və monumentallıqdan gedir".

Yaşar Qarayev "Meyar-şəxsiyyətdir" kitabı səhifə 400

Məhz bu cəhətdən Yaşar müasir nəsrimizi "makro" və "mikro" süni anlayışlarla təsnifatını da qəbul etmirdi.

O illərin tanınmış tənqidçilərindən Akif Hüseynov "Azərbaycan" jurnalının təşkil etdiyi müşavirədə məruzəsində deyirdi.

"Yeni nəsr deyiləndə də bədii fıkrin son iyirmi ildə əldə etdiyi təravətli, orijinal xüsusiyyətləri, onun müasir, özünəməxsus səciyyəsini nəzərdə tuturuq və əlbəttə, həmin xüsusiyyətlərin həmin səciyyənin təşəkkülündə bütünlükdə (? - A) ədəbi proses iştirak etmişdir (altını mən cızdım - A.)

Bəzən "yeni nəsr" deyəndə yalnız qeyd etdiyimiz illərdə fəaliyyətə başlamış yazıçıların yaradıcılığı nəzərdə tutulduğu güman edilir. Halbuki həmin anlayış hansısa "nəsillə" deyil, "zaman" məfhumu ilə əlaqələndirmək doğru olardı.

AKİF HÜSEYNOV "Müasirlik problemi və nəsrin axtarışları" məruzəsindən.

"Azərbaycan" jurnalı 1977 №26

Akif Hüseynovun bu məruzəsi səslənən müşavirədə mən də iştirak və çıxış etmişdim. Akifin məruzəsini obyektivliyini, yeni ədəbi nəslə dəqiq qiymət verdiyini qeyd etmişdim. Amma sitat olaraq gətirdiyim və altını cızdığım cümlələrdə doğru fıkirlər söylənsə də, ədəbiyyatın yeniləşməsi "nəsillə" yox, "zamanla" bağlıdır" qənaətini paylaşsam da və bu yeniləşmədə müxtəlif nəsillərin iştirakını dəfələrlə etiraf etsəm də, dönüş nöqtəsində "bütünlüklə ədəbi proses iştirak etmişdir" fıkriylə razılaşa bilmərəm. Ədəbi prosesin BÜTÜN iştirakçıları yeniləşməmişdilər və ucdantutma yeniləşə bilməzdilər. Akifi yaxşı başa düşürəm. O vaxt "altmışıncıların" diqqət mərkəzində olmasına qısqanc münasibət vardı, məruzəçi də doğru fıkirlərini müəyyən qədər "sığortlamağa" məcbur idi.

Tənqidimizdə daha sonrakı nəslin nümayəndəsi Arif Əmrahoğlu bu barədə "Dünənimin sözləri" kitabında yazır:

"60-cı illər bütün sovet, o cümlədən, Azərbaycan ədəbiyyatında dönüş mərhələsinə çevrilir. Dönüş mərhələsini ancaq ədəbi aləmə gələn gənc, yaradıcı qüvvələr - Anar, Ə.Əylisli, Elçin, M. və R.İbrahimbəyov qardaşları və s. yaratmırdı. M.İbrahimov, Ə.Vəliyev, S.Rəhimov, İ.Əfəndiyev, Ə.Məmmədxanlı, İ.Şıxlı, İ.Hüseynov və s. kimi sənətkarlar yeni mərhələnin yetişməsində fəal rol oynadılar. Ədəbi prosesdə ideallılığın, problematikliyin, hadisəçiliyin elə bir artıqlığı yaranmışdı ki, real həyatla bədii həyat arasındakı ziddiyyət elə bir həddə çatmışdı ki, illər boyu davam edən oyun pozulmalıydı: yazıçılar, necə deyərlər, ənənəvi yazmaqdan bu və digər dərəcədə bezmişdilər, oxucular həmin əsərləri oxumaqdan yorulmuşdular. Hamı acmışdı - həqiqət, bədii dəyər qıtlığı, Zamanların, Dövrlərin fövqündə durmağa qadir olan və layiq mənəvi-əxlaqi düşüncələr, fəlsəfi mülahizələr azlığı, zövqlərin bəsitləşməsi obyektiv və namuslu sözün aclığını yaratmışdı. "Dünyanın arşını" romanının (Sabir Əhmədovun - A.) qəhrəmanlarından birinin dediyi kimi, insanlar şüarlarla yaşamaqdan yorulub bezmişdilər. Oxucu bədii əsərdə insan kimi özünü görmək istəyirdi.

Vaxtilə Molla Nəsrəddin ədəbi məktəbinin nümayəndələri müqəddəs ədəbiyyata insanlıqları özlərindən başqa və bəzən hətta özlərinə də məlum olmayan adi insanları gətirdikləri kimi, 60-cı illərdə də Kəbirlinskilər, Qədirlər, Balasadıqlar, Laçınlar, Cəlillər yaxşı mənada axın şəklində söz sənətinə gəldilər".

(Səhifə 175)

"Azərbaycan ədəbi tənqidi (burada da istisnalar var) uzun müddət 60-cıları inkar etmişdir. Doğrudur, bu inkaretmə müxtəlif cür olurdu: ayrı-ayrı qələm sahiblərini pisikdirmək, müxtəlif yarlıqlar, təzyiqlər - açıq və gizli... (güman ki, üç nöqtələr qoyulduğu yerdə "danos" sözü nəzərdə tutulurmuş - A.) var idi.

Ümumilikdə, məsələn, "Ağ liman", "Adamlar və ağaclar", ya da başqa müəlliflərin əsərləri inkar oluna bilmirdi, - çünki onların yeniliyini, təzəliyini inkar etmək mümkün deyildi, - ancaq mütləq bir "qulp" qoyulurdu, bir "əmma" tapılırdı. Bu nəsil sovet cəmiyyətindəki işıqlı cəhətləri görməməkdə, mikro-mühiti şişirtməkdə, mübariz, döyüşkən qəhrəmanlar yaratmamaqda və s. günahlandırırdılar, son nəticədə belə bir qənaət yaratmağa çalışırdılar ki, sən demə, bu yazıçılar xalqı uçuruma doğru aparırmışlar.

Bu cür qərəzli və sifarişli münasibətə ən parlaq cavabı elə 60-cılar özləri verdilər. Məsələn, "Molla Nəsrəddin-66" bunlara ən layiqli cavab oldu.

Yeni nəsr istilahına da münasibət eyni deyildi. Mərhum tənqidçi Aydın Məmmədov bu istilahı qəbul etmirdi.

Altmışıncılardan olan Əkrəm Əylisli deyir: "Mən öz yazılarımda "yeni nəsrə" məxsus heç nə görmürəm".

Şühhəsiz ki, məsələ heç də istilahda deyil, Ə.Əylisli də yeni nəsrin yaradıcılarındandır, mərhum tənqidçi A.Məmmədov da ən çox 60-cılardan yazan tənqidçi idi.

Sabir Bəşirov. "60-cılar nəsrinin etik problemləri" kitabından səhifə 10-11

Biz - Anar da, Yusif Səmədoğlu ilə Fikrət Qoca da, hətta bizdən beş-altı yaş cavan Elçinin özü də - 60-cı illərin ədəbi mühitinin yetişdirmələriyik. Bəli, məndən ötrü də Anar Anardır. Onun obyektiv ləyaqətinə hər hansı bir şübhə oyatmağı mən özüm üçün böyük ləyaqətsizlik sayardım. Ancaq iş başında əvəzolunmazlıq reputasiyasını belə asanca boynuna götürməklə, məncə, Anar ilk növbədə özünə xəyanət eləyir, çünki o özü də gözəl bilir ki, bizim işdə belə bir reputasiyanı adamlar nəyin hesabına olsa da, hər halda məhsuldar əməyin və vicdanlı əməlin hesabına qazanmırlar... (Bəs nəyin hesabına? Desin də... - A.) İnsanın neçə-neçə təbii ehtirasının biri də həqiqəti söyləmək ehtirasıdır və Anar ağılda adam bundan xəbərsiz ola bilməz. Mən yalnız öz həqiqətimi söyləyirəm və bu həqiqəti heç vaxt mütləq həqiqət saymıram. Ola bilər ki, biz bir-birimizi həmişəlik itirmişik. Mən öz adımdan indi buna zəmanət verə bilərəm ki, mənim - şəxsi, insanı planda - Anarla heç bir düşmənçiliyim yoxdur və heç vaxt olmayacaq.

Əkrəm Əylisli 1997 mart. (Yazıçılar Qurultayı qarşısında "525" Əkrəm Əylisliylə dərdləşir)

Yeni nəsr istilahını Z.Kedrina, A.Noviçenko, Y.Surovtsev, A.Ovçarenko, Y.Sidorov, N.Atarov, A.Boçarov, D.Urnov, L.Anninski, V.Oskotski, A.Marçenko, N.Mitin, N.Cusoytı, Ç.Hüseynov, Y.Qarayev, A.Hüseynov, H.Quliyev, N.Cabbarov, V.Yusifli, yazıçılar Anar, Elçin - məqalə və monoqrafiyalarında geniş izah etmişlər.

Bu natamam siyahı bu prosesin tək Azərbaycanda yox, SSRi-də yaşayan xalqların hamısının ədəbiyyatında getdiyini göstərir. Bizim başabəla inkarçılarımız isə elə bilir ki, yeni nəsr ifadəsi ancaq Azərbaycanda işlənib.

Sabir Bəşirov. səhifə 12-13

(Ardı sabahkı sayımızda)

ANAR

Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri

525-ci qəzet.- 2022.- 7 aprel.- S.10-11.