"Azər Buzovnalı arxivinin təsviri"ndə nələr var?

AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun əməkdaşı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Könül Bağırovanın nəşrə hazırladığı "Azər Buzovnalı arxivinin təsviri" adlı kitab bir müddət əvvəl çapdan çıxıb. Kitabın redaktoru filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Mehri Məmmədovadır.

K.Bağırova kitaba yazdığı "Azər Buzovnalının şəxsi arxivi haqqında" adlı ön sözdə şairin həyatı, yaradıcılığı, arxivinin təşkili ilə bağlı məlumat verib, daha sonra şəxsi fondun tərtib prinsiplərini qeyd edib.

Kitabın birinci bölməsində "Azər Buzovnalının əsərləri"nin təsviri yer alır. Burada "Qəzavat" (6), mənzum hekayə (2), həcv, şeirlər (44) və bir şeirin təsviri təqdim edilir. Bunların arasında şairin farsca yazdığı əsərlər də vardır. Əlyazmaların əksəriyyəti ərəb əlifbasındadır. İkinci bölümdə "Azər Buzovnalının tərcümələri"nin təsviri təqdim edilir ki, burada "Bustan"dan tərcümə"nin (4), Faruq Hafiz: "Çoban çeşməsi"nin, "Rüstəm Burzu" dastanının, "Rüstəm və Söhrab" dastanından tərcümələrin (3), "Rüstəm və İsfəndiyar" hekayəsinin tərcüməsinin, "Səyavuş və Əfrasiyab" dastanından tərcümənin (2), "Sədidən" tərcümənin və N.Gəncəvinin "Yeddi gözəl" poemasından tərcümənin təsvirini görürük. Üçüncü bölümdə "Azər Buzovnalının məqalələri" verilir ki, bura "Eşq-məhəbbət haqqında" və "Nizaminin həyat və yaradıcılığı" adlı yazıların təsviri daxildir. Fikrimizcə, məqalələr də "Azər Buzovnalının əsərləri" bölümünə daxil olmalı idi, ya da birinci bölüm "Azər Buzovnalının bədii əsərləri" adlandırılmalı idi.

Dördüncü bölüm "Azər Buzovnalının məktubları"dır. Burada Əlisəttar və Əliağaya, Əmir İmaməliyevə, Xosrov İmaməliyevə, Kamala, Səməd Mənsura və Şaiqə yazılmış məktubların təsviri təqdim olunub. "Azər Buzovnalıya yazılmış məktublar" adlı beşinci bölümdə Azər Buzovnalıya Ağasəlim Fədaidən (2), Əlidən, Əlisəttardan, Əmin Abiddən (2), Əhməd Qəmərlidən, Əli Razi Şəmçizadədən, Mirhəsənovdan, Mirəbdül Xaliqdən, Mürşiddən, Sənandan, Sultandan, Səburdan, Səbahidən, Şəfidən və naməlum şəxslərdən (2) gələn məktubların təsviri var. Altıncı bölümdə "Tərcümeyi-hal sənədləri"nin təsviri yerləşdirilib və burada arayış, məktub, ərizə, qeydlər (2), qətnamə,, məlumat (2), sığorta sənədi, tibbi məlumat, vəkalətnamə (2) və zaçot dəftərçəsinin təsviri əksini tapıb. Yeddinci bölümdə "Azər Buzovnalının topladığı materiallar": ərəb sözlərinin yazılışı, ərəb sözləri dəftəri, fars və ərəb dilinin qrammatikasına aid əlyazma, izahlı lüğət, kəklikplovun hazırlanması haqqında yazı, qrammatikadan lüğət və işarələrin izahı, lüğət, zərbül-məsəllər və lüğət təsvir olunur. Kitabın "Başqalarının əsərləri" adlı səkkizinci bölümündə arxivdə olan müxtəlif müəlliflərin əsərlərinin təsvirini görürük: Ağabacıdan məktub, cüng, dua və surələr, dini kitab, ərəb dilinin qrammatikasına aid yazı, Füzulinin şeiri, Hafizin şeiri, hədislər, qeydlər, qəzəl (2), qəzəllər, müxtəlif sənədlərin sənət tərtibedilmə qaydaları və rübailər, mərsiyələr (2), Nəvainin qəzəlləri(2), "Pyotrun əcdadının əhvalatı haqqında", "Samur çayına", şeir (6), şeirlər və tibbə aid əlyazma. "Azər Buzovnalıya həsr olunmuş şeirlər" adlı doqquzuncu bölümdə müasirlərinin Azərə ithaf etdiyi şeirlərin təsviri verilib: şeir (2), şeirlər. "Çap kitabları" adlı onuncu bölümdə Azərin arxivində olan kitabların təsviri təqdim olunub: "Ağa Məhəmməd Yəzdi", "Əlişir Nəvai. Münşəat", "Ədəbiyyatdan dərslik", "Əli Fuad. Osmanlı-rus səfəri 1293-1294-cü illər", "Füzuli. Divan", "Xəzineyi-məkatib yaxud mükəmməl münşəat", "Məarif işçisi" məcmuəsi, "Mənzumə", "Müxtəsəre sərfi-türki", "S.V.Lanskoun. Qəzavat".

Göründüyü kimi, Azər Buzovnalının olduqca zəngin arxivi vardır. Burada əksəriyyət materiallar ərəb qrafikasındadır, həm də arxivdə müxtəlif şəxslərin əlyazmaları da yer alır. Təsvirçi müəllif kitabı nəşrə hazırlamaq üçün bir şəxsin deyil, müxtəlif şəxslərin əlyazmasını oxuyub, təsvirini verib. Bu, mətnşünasdan böyük əzm, iradə, həm də hövsələ tələb edir. K.Bağırova öhdəsinə götürdüyü bu əziyyətli işə böyük məsuliyyətlə yanaşıb, Azər Buzovnalının şəxsi fondunda olan bütün materialların izahlı təsvirini verib. Kitab tədqiqatçılar, doktorantlar və tələbələr üçün dəyərli vəsaitdir. Müəllifə təşəkkür edir və yeni uğurlar arzulayırıq.

Sona XƏYAL

525-ci qəzet.- 2022.- 15 aprel.- S.11.