Şuşa Teatrının
dünəni və bugünü
Möhtəşəm təbiəti və istedadlı insanları ilə yanaşı, Şuşa
həm də ədəbiyyat və incəsənət beşiyi
olub. Dəyərli araşdırmaçı Firudin
Şuşinski yazırdı:
"XIX əsrin 90-cı illərində
Şuşada xeyli musiqili və ədəbi incəsənət
məktəbləri olmuşdur.
Bunlardan musiqişünaslar məclisini,
xanəndələr məclisini,
xəttatlar məclisini,
nəqqaşlar məclisini
və nüsxəbəndlər
məclisini fərəh
hissi ilə söyləmək olar".
Bəhs edilən dövrdə Şuşa
şəhərində abadlıq
işləri də xeyli dərəcədə
artmışdı. Zaman keçdikcə
teatra maraq göstərən ziyalıların
da sayı çoxalırdı.
Böyük ədib Əbdürrəhim bəy
Haqverdiyev öz xatirəsində bu məqamı belə vurğulayır: "14 yaşım
olanda teatra getdim. Teatrda pərdə açılanda
düşündüm ki,
fokus nümayiş edəcəklər. Bir də
baxdım ki, müəllimim əynində
çuxa, başında
buxara papaq, belində xəncər igidlikdən dəm vurur. Get-gedə
tanıdığım bütün
müəllimləri görüb
teatrın və komediyanın nə olduğunu anladım".
Elə həmin ildə (1884) gənc Əbdürrəhim
ilk pyesi olan "Hacı Daşdəmir"i
yazır. Şuşada riyaziyyat və bu kimi fənlərdən
dərs deyən müəllimlər tamaşalarda
fəal iştirak edirdilər. Getdikcə teatr
tamaşaları üçün
satılan biletlər bahalaşırdı, buna baxmayaraq, biletlər tez satılırdı.
Şuşada XIX əsrin 40-cı illərindən rus dilində də tamaşalar göstərilirdi,
dünya dramaturgiyasından
nümunələr nümayiş
etdirilirdi. Məsələn,
1893-cü ildə Haşım
bəy Vəzirov Şekspirin "Otello"
əsərini ilk dəfə
Azərbaycan dilində
tərcümə etmişdi.
Bundan başqa, Haşım bəy Vəzirovun "Evlənmək su içmək deyil" komediyası Şuşanın
teatr tarixində qalmaqallı iz salmışdı. Pərdələrin birində Qarabağda olan adət üzrə qumar oynayanlar üçün otaq ayrılır. Mübahisə zamanı biri
digərinə "Həzrət
Abbasa and olsun" deyib qışqırır
və zalda haray-həşir qopur.
Tamaşaçı zalında oturanlar
belə bir səhnədə Həzrət
Abbasın adının
çəkilməsinə görə
xəncər və tapançalarına əl
atırlar, tamaşa pozulur və aktyorlar arxa qapıdan qaçırlar.
Daha sonra bir çox
aktyorlar şəhəri
belə tərk etməli, Haşım bəy Vəzirov isə bir müddət
gizlənməli olur.
Sonradan şəhər ziyalıların
dəstəyi ilə axundun yanına gəlir, əsərin əlyazmasını göstərib
dinə qarşı heç nə yazılmadığını söyləyir.
İşğaldan sonra Şuşa
Teatrı 1992-ci ilin avqust ayının başlanğıcında Bakıda
Gənc Tamaşaçılar
Teatrının binasında
yerləşdirildi və
fəaliyyəti üçün
şərait yaradıldı.
1993-cü il fevral ayının 12-də
Üzeyir bəy Hacıbəylinin "Arşın
mal alan" musiqili komediyasının tamaşası
ilə pərdələrini
paytaxtda teatrsevərlərin
üzünə açdı.
1993-cü ildə isə
mərhum sənətkar
Həsən Əbluc M.F.Axundovun "Hekayəti-Müsyö
Jordan həkimi-nəbatat və
Dərviş Məstəli
şah cadukuni-məşhur"
komediyasını qurmaq
qərarına gəldi. Əsərdəki
bütün həqiqətləri
mənimsəyib təcəssüm
etdirən yaradıcı
heyət üzvləri
- Rauf Şahsuvarov (Misyö Jordan), Zahid Mehdiyev (Hatəmxan ağa), Mahi Səfərova (Şəhrəbanu
xanım), Aygün Teymurova (Şərəfnisə),
Səidə Əliyeva
(Xanpəri), Müşfiq
Mehdiyev (Şahbaz bəy), Sərhəd Əliyev (Dərviş Məstəli şah), Azad
Məmmədov (Qulaməli)
və başqaları
tamaşaçıların gurultulu alqışını
qazana bildilər. Daha sonralar "Nənəmin şahlıq quşu" operettasına quruluş verildi. Tamaşanın quruluşçu rejissoru olan Faiq Zöhrabov dirijor Gülağa Zeynalov, rəssam Nazilə Əhmədova, baletmeystr Rəfiqə Həsənova kimi istedadlı insanları ətrafında cəmləşdirmişdi.
Əsərin səhnə
təcəssümündə Yadigar Muradov, Sərhəd Əliyev, Gülsabah Quliyeva, Zahid Mehdiyev, Mahi Səfərova, Ceyran Əzimova, Aygün Teymurova, Müşfiq Mehdiyev, Azad Məmmədov, Dilbər Mahmudova, Elmira Əliyeva kimi aktyorlar iştirak ediblər. "Nənəmin şahlıq
qutusu" operettası
Şuşa teatrının 1993-cü ildəki
uzunömürlü tamaşaları
siyahısındadır. 1994-cü
ildə isə Faiq Zöhrabov quruluşçu rejissor kimi teatra dəvət
aldı. Rejissor
"Durna" musiqili komediyasına quruluş verdi. Şuşa teatrında
fəaliyyət göstərən
aktyorların üstünlüyü
odur ki, onlar gözəl səsə malik olmaqla yanaşı, milli musiqi alətlərinin
mahir ifaçısıdır.
1994-cü
ildə "Him-cim"
Pantomim festivalı keçirilmiş, bu festivalda Şuşa
teatrı da öz yerini "Üç nöqtə, vergül, nida, sual" tamaşası ilə almışdı. Sözügedən tamaşanın rejissoru Rauf Şahsuvarov idi. Səhnədə nümayiş olunan
professionalizm, öz düşüncələrini dolğun
bədən plastikasından
keçirdiklərinə görə
festivalın mükafatına
layiq görüldülər.
1998-ci ildə keçirilən Ümumrespublika Eksperimental
tamaşalar festivalında
Şuşa Musiqili Dövlət Teatrı S.Bekketin "Addım səsləri"
pyesinin motivləri əsasında "Rəngli,
rəngli, ağ-qara"
eksperimental tamaşası
ilə iştirak etdi. Quruluşçu rejissor Kəmalə
Məcidova, əsas rollarda isə Şükufə Musayeva və Məlahət Əhmədova idi. Şuşa teatrının festivalda uğurlu çıxışına
görə münsiflər
heyəti teatrı
diploma layiq gördü.
Daha sonralar rejissor Rauf Şahsuvarov "Aydın" dramının
səhnə təcəssümünü
öz üzərinə
götürməli oldu.
"Aydın" Şuşa teatrının
repertuarında uzunmüddətli
tamaşa kimi tanınırdı. Qeyd edim
ki, S.Bekketin əsərləri ölkənin
Gənclər, Sumqayıt,
Yuğ, Gəncə, Şəki və bir çox teatrlarında səhnəyə
qoyulmuşdu. Oynanılan tamaşaların
çoxu realist məktəbinin
oyunu əsasında qurulduğuna görə orijinal nəticə əldə olunmamışdı.
Təxəyyülün oyanışı kimi dəyərləndirilən
absurd bədii anlayışı
günümüzə qədər
gəlib çatmış,
insan təfəkküründə
müəyyən məntiqi
ardıcıllığın formalaşmasına nail olmuşdu.
İndinin özündə belə demək mümkündür ki, kifayət qədər
absurd tamaşaların ərsəyə
gəlməsinə şahid
oluruq.
Bakıda tamaşaçı
auditoriyasını daha
çox özünə
cəlb etmək üçün Şuşa
teatrı müxtəlif
janrlı bir-birindən
maraqlı tamaşaları
ərsəyə gətirdi.
Bunlardan S.Qədirzadənin "Ayının
min oyunu" (rej.Y.Muradov),
V.Qaufun "Xəlifə
Leylək" (rej.O.Salamov),
B.Appayevin "Gözəlləri
necə qaçırmalı"
(rej.K.Məcidova) kimi orijinal yozumlu tamaşaların adlarını
çəkmək olar.
8 noyabr 2020-ci ildə Şuşa şəhəri
Azərbaycan Silahlı
Qüvvələri tərəfindən
işğaldan azad edildi. Bu möhtəşəm
hadisə Şuşa
teatrının həyatında
da parlaq bir dönüş mərhələsinin
başlanğıcı oldu.
Şuşa Musiqili Dövlət
Dram Teatrı 148-ci mövsümünün
açılışını Altay Məmmədovun "Dəli
Domrul" tamaşasını
təqdim etməklə
həyata keçirdi.
İnanırıq ki, sürətlə dirçəldilib abadlaşdırılan
Şuşamızda teatr
mühiti də tezliklə özünün
təkrar çiçəklənmə
mərhələsini yaşamağa
başlayacaq.
Şəhla HEYDƏRLİ
525-ci qəzet.- 2022.- 16 aprel.- S.17.