Şuşalı Məşədi Cəmilin Gəncə musiqi məktəbi

 

GÖRKƏMLİ MUSİQİÇİ VƏ BƏSTƏKARIN YARATDIĞI BU TƏHSİL OCAĞININ 100 YAŞI TAMAM OLUR

 

Dövlət başçısının 15 mart 2022-ci il tarixli Sərəncamının işığında Azərbaycanda, eləcə dünyanın bir sıra ölkələrində dahi milli bəstəkarımız Fikrət Əmirovun anadan olmasının yüz illik yubileyi geniş miqyasda qeyd edilir, bizim xarici ölkələrin böyük mədəniyyət salonlarında onun möhtəşəm musiqisi səslənir, opera balet teatrlarında tamaşaları səhnəyə qoyulur.

 

Fikrət Əmirov əsərləri milli təfəkkürün musiqidə ən uca təcəssümü nümunəsidir desək, yanılmarıq. Heç şübhəsiz, böyük bəstəkarın fitri-istedadının genetik impulsu da mövcud olub ki, bu da ilk növbədə onun atası, 19-cu əsrin sonu - 20-ci əsrin əvvəllərində yaşayıb-yaratmış görkəmli musiqiçi bəstəkar Məşədi Cəmil Əmirov ilə bağlıdır.

 

ŞUŞADAN BAŞLAYAN MUSİQİ ALƏMİ

 

Şuşalılar hamısı musiqi duyumu ilə doğulur, deyirlər. Cəmil eləcəymiş. Yerli mədrəsədə oxuyarkən, dərsini hər gün eşitdiyi xalq təranələrini xəyalında "səsləndirərək" hazırlarmış.

 

O, 12 yaşındaykən atası Kərbəlayi Əmiraslan vəfat edir.  Məktəbdən ayrılmağa məcbur olan oğlancığaz anası özündən kiçik altı qardaş bacısının dolanışığı üçün Şuşada müxtəlif köməkçi işlərdə çalışır. Küçələrdə xırdavat satan, baqqal dükanında satıcı, evlərdə xidmətçi, yük boşaldan kimi işləyir, nəhayət dərziliyi öyrənib, babat paltarlar tikir.

 

Cəmilin çətinliklərlə dolu uşaqlığını təsvir edərkən, görkəmli musiqi tədqiqatçımız Firudin Şuşinski "Azərbaycan musiqiçiləri" kitabında (Bakı, 1985) qeyd edir ki, o, məclislərdə xanəndə musiqiçilərin ifalarını göz qırpmadan izləyir, xüsusən tarzənin əl hərəkətlərini bir növ, öz beyninə yazırmış.

 

Bir gün Cəmil ona libas sifariş verən bir tarzəndən zəhmət haqqı kimi pul deyil, ona tar çalmağı öyrətməsini istəyir, o da razılaşır. Sonra isə Mir Möhsüm Nəvvabdan muğam dərsləri alır. Bir qədər sonra artıq tarzən Cəmil xanəndələri müşayiət edir. Səsini sınmağı da unutmur, ara-sıra xanəndəlik edir. Beləliklə, gənc Cəmil musiqi xiridarı kimi ad çıxarır.

 

GƏNCƏDƏN İSTANBULA VƏ YENƏ GƏNCƏYƏ

 

Bir müddət sonra Cəmil dərziliklə vidalaşıb, Gəncəyə köçür. O, burada Məşədi Məmməd Fərzəliyevi, Malıbəyli Həmidi, Bülbülü, Seyid Şuşinskini müşayiət etməklə ad çıxarır, Məşhədə gedib Məşədi Cəmil olur.  Gəncədə yaşadığı müddətdə o, həmçinin, kamança, qarmon, skripka pianoda çalmağı da mükəmməl öyrənir.

 

1911-ci ildə Məşədi Cəmil musiqi savadı almaq üçün İstanbula yollanır. Orada təhsil alıb yaşadığı iki il ərzində Şərq Avropa musiqisinin incəliklərinə yiyələnir. Türkiyədə həm tarzən, həm müğənni kimi konsertlər verir, muğam təsnifləri, rəngləri məharətlə ifa edir.

 

İstanbulun "Şəhbal" qəzetində tanınan musiqişünas Rauf Yektabay  onun haqqında məqalə yazır, Məşədi Cəmilin tarla şəklini verir. Məqalə müəllifi qeyd edir ki, o, Azərbaycan musiqi tarixində muğamları ilk dəfə nota salanlardan biridir. R.Yektabay Məşədi Cəmilin nota köçürdüyü "Heyratı" muğamını "Şəhbal"ın səhifəsində verir.

 

Məşədi Cəmil Türkiyədən qayıdanda orada sevilən ud kanonu da Gəncəyə gətirir.

 

Əlbəttə, onun yaradıcılığının 1913-cü ildən başlayan ikinci dövrü daha məhsuldar olur:  Məşədi Cəmil Gəncədə yerli ifaçıları cəlb etməklə Şərq musiqisi konsertləri verir, Üzeyir Hacıbəyovun əsərlərindən səhnələrdə Məcnun, Zeyd, Kərəm, Rza bəy digər obrazları məharətlə canlandırır, teatr tamaşaları üçün yaranan orkestrə dirijorluq edir, 1915-ci ildə isə özü "Seyfəl-Mülk" operası da yazır. Həmin opera 1916-cı ildə Sidqi Ruhullanın quruluşunda əvvəl Tiflisdə, sonra isə İrəvanda göstərilir.

 

Daha sonra, 1923-cü ildə Məşədi Cəmil daha bir səhnə əsəri, "Namuslu qız" operettasını yazacaq. Bu əsər  Gəncədə səhnə həlli tapdıqdan  sonra  Azərbaycanın digər bölgələrində uğurla göstəriləcək. Təəssüf ki, "Seyfəl-Mülk" "Namuslu qız" tarixin dolanbaclarında yox olub...

 

Məşədi Cəmil Gəncədə muğamat kursu da açır, bu kursdan Bülbül, Seyid Şuşinski, Zülfü Adıgözəlov, Əli Cavad oğlu, Əbdürrəhman Fərəcov, Musa Şuşinski kimi  cavan ifaçılar bəhrələnirlər.

 

Lakin Məşədi Cəmil Əmirovun ən böyük arzusu musiqi məktəbi açmaq idi.  O, 1923-cü ildə bu arzunu gerçəkləşdirir, Gəncədə ilk musiqi məktəbini yaradır özü bu ocağın ilk direktoru kimi tarixə düşür. Məşədi Cəmil burada tar ifasından dərs deyir, həmçinin məktəbin xalq çalğı alətləri orkestrinə rəhbərlik edir.

 

İlk ildə məktəbə 39 tələbə qəbul edilir. Az sonra onların sayı 10 nəfəri keçir. 1928-29-cu tədris ilindən məktəb genişləndirilir musiqi texnikumuna çevrilir. Amma Məşədi Cəmilin ömrü 1928-ci lidə sona çatır... O, Gəncənin "Səbzikar" məzarlığında dəfn edilir.

 

MƏŞƏDİ CƏMİL MƏKTƏBİNİN VARİSİ

 

Müasir Gəncənin indi Fikrət Əmirovun adını daşıyan 1 saylı Uşaq Musiqi Məktəbi həmən Məşədi Cəmilin yaratdığı musiqi təhsili ocağının varisi sayılır. Doğrudan da Məşədi Cəmil Əmirovun cəmi 53 illik ömrünə sığışdırdığı, yuxarıda bəhs etdiyimiz enerjili, daim xalqa, xüsusən onun yetişməkdə olan nəslinin mədəni böyüməsi işinə  faydalı olan yorulmaz fəaliyyəti bu məktəb üçün daim örnək hesab olunub. Həm məktəbin siniflərində müxtəlif illərdə  görkəmli bəstəkarlar Fikrət Əmirov, Telman Hacıyev, Qəmbər Hüseynli, Faiq Nağıyev, dirijor Xalq artisti Nəriman Əzimov, Xalq artisti Azad Əliyev kimi tanınmış musiqiçilər təhsil alıblar, bu musiqi ocağında dərs demək üçün Moskvadan, Sankt-Peterburqdan, Kiyevdən mütəxəssislər dəvət olunublar...

 

100 yaşını qeyd etməyə hazırlaşan bu beşillik məktəbin xanəndəlik, fortepiano, skripka, violançel, kanon  da daxil olmaqla simli, eləcə nəfəsli alətlər, həmçinin xalq çalğı alətləri nəzəriyyə şöbələrinin 12 ixtisasında 400 nəfər şagird tədris alır. Məktəbdə müvafiq ixtisaslar üzrə 80 ali orta ixtisaslı müəllim çalışır. Burada təhsil alan şagirdlər arasında hər il istər Respublika, istər beynəlxalq səviyyəli müsabiqələrdə fərqlənənləri az deyil.

 

 "Bu məktəbin böyük ənənələrini qorumaq yaşatmaq vacibdir. Mən 1977-ci ildən, Konservatoriyanı bitirdikdən sonra təyinatla bura gəldim bu günə kimi burada fəaliyyət göstərirəm. Gəncə ölkəmizin ikinci böyük şəhəridir. Bu şəhərin mədəni mühitinin inkişafında bu məktəb daim öz töhfələrini verib verəcəkdir" - deyə, Xalq artisti, tanınmış dirijor Rafael Bayramov bildirir.

 

Məktəbin hazırkı binası bu ilin əvvəlində əsaslı təmir olunub lazımi avadanlıqlarla  təmin edilib.

 

Zakir Muradov, Gəncə

 

P.S. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Məşədi Cəmil Əmirov Azərbaycanın ilk ordu marşının da müəllifidir. 1918-ci ildə Azərbaycan Cümhuriyyətinin xilası üçün Nuri paşanın komandanlığı altında gəlmiş Türk əsgərlərinə həsr olunan bu marşın maraqlı tarixçəsi haqda "525-ci qəzet"in 15 sentyabr 2012-ci tarixli sayında yazı vermişdik.

 

(Həmin yazının linki: https://525.az/?name=xeber&news_id=380)

 

525-ci qəzet.- 2022.- 20 aprel.- S.9.