Əli Nəzminin arxivi haqqında dəyərli nəşr  

 

 

AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun əməkdaşı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Könül Bağırova ilə Aytən İmanovanın birlikdə nəşrə hazırladıqları "Əli Nəzmi arxivinin təsviri" adlı kitab bir müddət əvvəl "Elm" nəşriyyatında çap olunub. Kitabda mollanəsrəddinçi şair Əli Nəzminin (1878-1946) institutumuzun arxivlər şöbəsində mühafizə olunan 11 saylı fondundakı materialların izahlı təsviri təqdim edilib. Kitabın redaktoru arxivlər şöbəsinin müdiri filologiya elmləri doktoru Nailə Səmədovadır. Kitabın əvvəlində Nailə xanımın geniş ön sözü təsvirçilərin "Əli Nəzmi irsi ilkin mənbələr əsasında" adlı əhatəli yazısı verilib. Hər iki yazıdan Əli Nəzminin həyat yaradıcılığı haqqında zəngin məlumat almaq olar.

 

Kitabın "Tərcümeyi-hal xatirələr" adlı bölümündə rus dilində "Tərcümeyi-hal", Azərbaycan dilində ərəb əlifbasında "Keçmiş günlər" (2) "Xatirələr" adlı yazıların təsviri verilib. "Əsərlər" bölümündə "Şeirlər" başlığı altında bir plan, "Reystaqda" adlı şeir, 24 şeir dəftəri, şeirlər (6), "18 şeir" adlı materialın təsviri, "Mənzum əsərlər nağıllar" başlığı altında "Ana", "Aida", "Aradan çıxanların bazarı", "Balaca hökmdar" (3), "Böyük Stalin kiçik ikən", "Çalışqan Əşrəfin hekayəsi", "Dəyirmançının nağılı", "General Həzi Əhəd oğlu Aslanov", "Geniy Qalinov", "Hacı Sufi", "Xanlar", "Xəlifə Harun axsaq kəndli", "Həsən nənəsi", "Təlxək" adlı xalq nağılları, "İbrahimin nağılı", "İskəndərin balıqlardan bac alması", "İskəndər fəqir ailə", "İsanın nağılı", "Əliyar dovşan", "Adam, ilan, tülkü" adlı mənzum hekayələr yer alıb. Bu başlıq "Kəl Həsənin nağılı", "Kolya", "Qara vəzir", "Qəhrəman Əşrəf", "Mənzum əsərlər" (7), "Mehriban dostlar", "Muştuluq", "Nadinc Bəşir yaxud əski tərbiyə", "Nardan qızın nağılı", "Ona", "Simanın nağılı", "Sual-cavab", "Şirindil", "Təlxək", "Tənbəl uşaq", "Tülkü şir", "Üç məşhədi", "Üç şəhzadə", "Valeh Saleh", "Zalım padşah haziq həkim" (2) kimi əsərləri ehtiva edir. "Pyes felyetonlar" başlığı altında "Felyetonlar" (3), "İntiqam" adlı materialların təsviri var. "Tərcümələr" başlığı "Ağıllı düşmən ağılsız dostdan yaxşıdır" (2), "Ala-bula qoyunlar", "Bəhramın əjdaha öldürüb xəzinə tapması" (2), "Çin padşahı Fəxfurun Bəhramın üstünə qoşun çəkməsi" (2), "Gözəl bağ sahibinin hekayəsi", "Xəlifə Məmun dəllək" (2), "İki uşaq", "Qurd balası", "Mahan", "Nuşirəvan Büzürgmehr", "Padşah düzdanışan zahid" (2), "Rumlu Bəşər", "Slavyan qızı", "Səyavuş dastanı", "Şahnamə" (2), "Üç molla", "Zeyd Zeynəb" adlı əsərlərin təsvirini əhatə edir. Tərcümə əsərlərinin bəzilərinin Əli Nəzminin əsərləri ilə eyni adda olması təəccüb doğursa da, səbəbini araşdırmaq imkanımız olmadı. Kitabın "Əli Nəzmiyə yazılmış məktublar" bölümündə A.Jurbenkodan, Mirzə Muxtardan, naməlum şəxsdən, "Dirilik" "Babayi-Əmir" məcmuələri redaksiyalarından, "Yeni nəsil" qəzeti redaksiyasından göndərilmiş məktubların təsviri verilib. "Əli Nəzminin şəxsiyyətinə aid sənədlər" bölümündə buraxılış vərəqəsi (2), kitabça, şəhadətnamə, təltifləri, üzvlük kitabçası (2) şairin təqaüd vəsiqəsinin təsviri yer alıb. "Müxtəlif sənədlər" bölümündə arayış (8), dəftərçə, ərizə (3), fərman, qeydlər, qeyd, qərardad, müqavilə (4), sığorta sənədi, şəhadətnamə, təliqə (2), təşəkkürnamə, vəkalətnamə, yoxlama kimi sənədlərin təsviri təqdim olunub. Kitabın "Başqalarının arxivə daxil olan materialları" bölümündə müxtəlif müəlliflərə məxsus qəsidə, qəzəl, məktub kimi materialların, təsviri verilib. "Foto" bölümündə isə Əli Nəzminin tək fotosunun olması qeyd edilib.

 

Hər bir fondu araşdırmaq, arxiv materiallarının ayrı-ayrılıqda təsvirini vermək heçasan deyil. Bu işin çətinliyini yalnız mətnşünaslar bilirlər. Könül Bağırova və Aytən İmanova da bu kitabın ərsəyə gəlməsində böyük səy göstərib, çox əziyyət çəkmişlər. Hesab edirik ki, kitab tədqiqatçılar, doktorantlar, tələbələr üçün dəyərli vəsait olacaq. Kitabın təsvirçilərinə təşəkkür edir, onlara yeni uğurlar arzulayırıq.

 

 

Sona XƏYAL

 

525-ci qəzet.- 2022.- 22 aprel.- S.11.