Fikrət Əmirov haqqında xatirələrim və düşüncələrim

GÖRKƏMLİ BƏSTƏKARIN 100 İLLİYİNƏ

Görkəmli bəstəkarımız Fikrət Əmirovun yaratdığı təkrarsız musiqini mən hələ məktəbli olduğum vaxtlar eşitmiş və sevmişdim. Şəxsən özü ilə tanışlığım isə 1980-ci illərə aiddir. Bir gün Fikrət müəllim mənə telefon edib bildirdi ki, Azərbaycan bəstəkarları haqqında kitab çap elətdirmək istəyir. Onu hazırlamaq üçün isə hər bəstəkar haqqında yazmağı bir musiqişünasa tapşırmaq fikrindədir, mənə isə təklifi və xahişi kitabın xüsusi redaktoru olmağım idi. Mən onun ideyasının çox maraqlı olduğunu bildirdim, dəstəklədim və redaktor olmağıma razılığımı verdim. Tezliklə iş başlandı. Birinci cildə Üzeyir Hacıbəyli, Zülfüqar Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev, Asəf Zeynallı, Əfrasiyab Bədəlbəyli kimi bəstəkarların portretləri daxil idi. Tərtibçi və ön sözün müəllifi Fikrət Əmirov özü oldu. Xüsusi redaktor kimi mən xeyli iş görməli oldum. Lakin təəssüf ki, bəstəkarın vaxtsız ölümü bu işin davamını imkansız etdi, kitabın yalnız bir cildi işıq üzü gördü (1986-cı ildə).

Çox illərdən sonra, yəni 2012-ci ildən 2020-ci ilə qədər mən bu işi başqa şəkildə, başqa məramla, daha böyük tələbata cavab olaraq "Azərbaycan musiqi tarixi" kimi davam elətdirdim və hal-hazırda "Azərbaycan musiqi tarixi" beşcildliyinin akademik nəşrini hazırlayıb çap edirdim. Bu sanki Fikrət Əmirovun qoyduğu ənənənin daha geniş miqyasda, daha dolğun davamı oldu.

Bizim Fikrət müəllimlə digər birgə işimiz Üzeyir Hacıbəylinin musiqi irsinin akademik nəşrinin hazırlanması idi. Akademik nəşrin redkollegiya üzvlərindən biri də AMEA-nın müxbir üzvü Fikrət Əmirov, baş redaktoru akademik Qara Qarayev, üzvlərindən biri də maestro Niyazi idi. Qeyd etməliyəm ki, cildin çap olunmasından öncə redkollegiyanın üzvlərinin hamısının razılığı və qolu olmalı idi. Bununla bağlı bəzi problemləri həll etmək üçün biz Fikrət müəllimlə bərabər Akademiya prezidentinin qəbuluna getməli olduq. O vaxt Akademiyanın prezidenti Həsən Abdullayev idi. Yadımdadır, biz qəbul otağında xeyli vaxt oturmalı olduq və Fikrət müəllim öz planları haqqında ətraflı danışdı və xüsusi qeyd etdi ki, balet janrına çoxdan müraciət etməli idi.

O vaxt onun "Min bir gecə" baleti böyük uğurla bir çox səhnədə, hətta Moskvanın Kreml sarayında qoyulmuşdu. O, operaya görə baleti daha az əziyyətsiz musiqi janrı hesab edirdi. "Sevil" operasının redaksiyaları onu çox yormuşdu. Nəhayət, Həsən Abdullayev bizi qəbul etdi, dinlədi, maestro Niyaziyə zəng edib birinci cildin çapa getməsi üçün razılıq verməyini xahiş etdi. Mən partitura ilə maestronun yanına, Filarmoniyaya getdim. Maestro Niyazi ilə bu görüşüm haqqında mən dəfələrlə yazmışam. Onun razılığını alandan sonra problem həll edildi.

Üzeyir Hacıbəyli musiqi irsinin birinci cildi çapdan çıxanda Fikrət Əmirov onun uğurlu nəşrinə biganə qalmayaraq "Kommunist" qəzetində "Üzeyir irsi" adlı fərəh və qürur hissləri ilə dolu məqaləsini çap etdirdi. Həmin məqalədən bir neçə sitatı oxuculara təqdim edirəm:

"İlk opera - ilk partitura! Bu iki faktın bir-biri ilə bağlılığı, məntiqi əlaqəsi qəlbimizi fərəh hissiylə çırpındırır. Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun musiqi şöbəsində hazırlanan bu cildin meydana çıxmasında həmin şöbənin müdiri, sənətşünaslıq namizədi Zemfira Səfərovanın və birinci cildin xüsusi redaktoru Nazim Əliverdibəyovun xidmətlərini xüsusi qeyd etmək lazımdır.

Üzeyir Hacıbəylinin əsərlərinin akademik nəşri barədə hələ 1949-cu ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin qərarı qəbul olunmuşdu. Böyük bəstəkarın dörd cilddən ibarət publisistik irsi, dram əsərləri çap edilsə də, təəssüf ki, onun musiqi əsərlərinin nəşrinə fikir verilməmişdi. Yalnız son illərdə, Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun musiqi şöbəsinin ciddi səyləri nəticəsində, bu işə lazımi məsuliyyətlə yanaşan bəstəkarların yardımı ilə həmin işin öhdəsindən müvəffəqiyyətlə gəlmək mümkün olmuşdur. Belə bir çətin və xeyirxah işi görmək üçün elmi bilik və istedadla bərabər, təşkilatçılıq bacarığı da vacib idi. Respublikada ilk dəfə olaraq çoxcildlik musiqi külliyyatının nəşrini yüksək səviyyədə icra etməkdən ötrü bu işin metodologiyasını yaratmaq, mənimsəmək, həyata keçirmək tələb olunurdu. Zemfira Səfərova birinci cildə həm də geniş, elmi cəhətdən yaxşı əsaslandırılmış ön söz yazmış, dərin, səmərəli tədqiqatın nəticəsi olan əhatəli şərhlər vermişdir.

Məlumdur ki, akademik nəşr üçün hazırlanan əsərlər orijinallara, əlyazmalara əsaslandırılır. Üzeyir Hacıbəylinin isə bəzi əsərlərinin, o cümlədən, "Leyli və Məcnun"un əlyazmaları tam şəkildə qalmayıb. Bu da, təbiidir ki, çapa hazırlanma işini xeyli çətinləşdirir.

Akademik nəşr üçün musiqi şöbəsində düzgün, dəqiq iş üsulu müəyyənləşdirilmiş, operanın müxtəlif variantları toplanmış, müfəssəl tutuşdurma və müqayisə aparılmışdır. Eyni proses əsərin ədəbi mətn variantları üzərində də görülmüşdür...

Ümumiyyətlə, "Leyli və Məcnun" partiturasının nəşri yalnız operanın musiqi materialını deyil, həm də onun yaranma və təkamül tarixini, inkişaf prosesini, səhnə, ifa təcəssümünü və sair məsələləri əhatə edir, ilk operamıza aid tarixi-musiqişünaslıq tədqiqatı kimi, bu operanın ensiklopediyası kimi dərk edilir".

Fikrət Əmirov xüsusi qeyd edir ki, "mən deyərdim ki, "Üzeyir məktəbi" məhz "Leyli və Məcnun"dan başlanır" və fikrini belə davam etdirir: "Mənsub olduğum "Üzeyir məktəbi"nin bir nümayəndəsi kimi fəxr edirəm ki, ilk muğam operası "Leyli və Məcnun"un yaranmasından düz 40 il sonra -1948-ci ildən musiqidə yeni bir janrı - simfonik muğam janrını yaratmaq səadəti mənə nəsib olmuşdur".

Fikrət Əmirov bu məqaləsini belə fikirlə bitirir: "Leyli və Məcnun" partiturasının gözəl, sanballı nəşrini görən musiqiçilər sevinirlər ki, bu misilsiz sənət incisi yüksək elmi səviyyədə indiki və gələcək nəsillərə təqdim olunur. Deməli, bəstəkarın bütün musiqi irsini eyni ləyaqətlə, eyni yüksək vətəndaşlıq əzmiylə nəşr etmək üçün bizim səriştəli kadrlarımız, öz işinə vicdanla, əsl professionallıqla yanaşan mütəxəssislərimiz vardır" ("Kommunist " qəz.,1984, 25 yanvar).

Mən mərhum Fikrət Əmirova bu dəyərli məqaləsinə görə və mənim o dövr fəaliyyətimi qiymətləndirdiyinə görə həmişə minnətdar olmuşam.

"Leyli və Məcnun"un partiturasından sonra "Leyli və Məcnun" operasının klaviri və "Koroğlu" operasının üç kitabdan ibarət partiturası çap olundu. Növbəti cild "Arşın mal alan" operettasının partiturasının çapını hazırlamaq idi. Onu Fikrət Əmirov etməli idi. O, operettadan yalnız Soltan bəyin kupletlərinin əlyazmasını mənə təhvil verdi. Bu, yeganə nömrə idi ki, onu Fikrət müəllim redaktə etmişdi. Bəstəkarın vəfatı üzündən bu iş yarımçıq qaldı. Xüsusi qeyd etmək istərdim ki, daha sonralar Üzeyir bəyin musiqi irsini lazımi yüksək səviyyədə Heydər Əliyev Fondu davam etdirib nəşr elətdirdi.

Fikrət Əmirovun zəngin, çoxşaxəli musiqi yaradıcılığı ilə - "Sevil" operası, "Şur", "Kürdi-Ovşarı", "Gülüstan - Bayatı-Şiraz" simfonik muğamları, "Nizami" simfoniyası, "Azərbaycan kapriççiosu", "Min bir gecə", "Nizami", "Nəsimi dastanı" baletləri instrumental konsertləri, vokal əsərləri musiqimizin zəngin musiqi irsi və inciləridir.

İlk simfonik muğamların yaradıcısı Fikrət Əmirov xatırlayırdı: "1939-1940-cı tədris ili idi. O zaman mən rəhmətlik Bülbülün kabinəsində işləyirdim. Bir gün işin axırında Konservatoriyaya gələrkən gördüm ki, Bülbül bir qoca kişinin qolundan tutub, pilləkəndən düşürür. Mən salam verdim. Bülbül dedi: - Cabbar əmi, bilirsən bu kimdir? Məşədi Cəmilin yadigarıdır.

Cabbar əminin gözləri yaşardı.

Bülbül dedi: - Cabbar əmi, bəlkə bir şey oxuyasan, Fikrət yaza... Bülbülün sözünü yerə salmayan 80 yaşlı qoca təzədən yuxarı qalxdı. Qavalı yanında olmadığından, royalın taxtasına əli ilə ritm vuraraq "Kürdi-Ovşarı"nın başlanğıcı olan bir təsnif oxudu. Bu hadisədən 7-8 il keçəndən sonra mən "Kürdi-Ovşarı"nı yazanda həmin təsnifdən istifadə etdim. Onu demək istərdim ki, məni bu işə Cabbar Qaryağdıoğlu təhrik etdi.

Mən xoşbəxtəm ki, gözümü açıb Cabbar Qaryağdıoğlu, Bülbül, Qurban Pirimov və Seyid Şuşinski kimi böyük sənətkarlarla şəxsən dostluğu etmişəm. Bu dostluq mənə atamdan nəsib olmuşdur" (Şuşinski F. Cabbar Qaryağdıoğlu, Bakı,1987, s. 88).

Fikrət Əmirovun çoxşaxəli yaradıcılığının bir maraqlı və dəyərli qolu da elmi-publisistikadır. Onun 1971-ci ildə "Musiqi düşüncələri", 1978-ci ildə "Musiqi səhifələri" və 1983-cü ildə "Musiqi aləmində " məqalələr toplusu işıq üzü görmüşlər. O, özü bu haqda belə yazırdı:

"Mən bu fikirdəyəm ki, bəstəkarın vəzifəsi təkcə musiqi bəstələməklə bitmir. Fikri həmişə səslərlə deyil, bəzən də sözlərlə ifadə etməyə daxili ehtiyac duyursan. "Söz qəlbdə qalmaz" deyiblər. Bu qeydləri sənət müəllimlərim, sənət dostlarım, eləcə də xarici həmkarlarım, səyahətlərim haqqında qəlbimdə "qala bilməyən", dinləyicilərlə, oxucularla bölüşmək istədiyim fikirlərdir" (Əmirov F. Musiqi aləmində. Bakı,1983, s.6).

Biz də Sizə böyük sənətkarın düşüncələrini və dediklərini çatdırmaq istədik. Ruhu şad olsun!

Zemfira SƏFƏROVA

Akademik, Əməkdar Elm Xadimi

525-ci qəzet.- 2022.- 27 aprel.- S.14