Sözlərdən dərin fikirlərin
cövhərini çəkmək cəhdində...
Müasir
media mühitində fikrin daha qısa və lakonik, eyni zamanda
aydın ifadə olunması ötən ilin yayında ADA
Universitetində Medianın İnkişafı Agentliyinin təşkil
etdiyi seminarlarda, əsasən də fasilələr zamanı ən
çox müzakirə etdiyimiz məsələlərdən
biri idi. Təlimçilərdən biri, ADA-da
“Kommunikasiya və Rəqəmsal Media” ixtisasının rəhbəri
Şəfəq Mehrəliyeva iddia edirdi ki, azərbaycanlıların
tviter platformasında nisbətən aşağı fəallığı
məhz bu yazı üslubumuzun inkişaf etməməsi ilə
bağlıdır. Həm də “Ədibin Evi” Ədəbiyyata
Dəstək Fondunun icraçı direktoru olan Şəfəq
xanım bir müddət sonra məsələni yenidən
gündəmə gətirdi - bu dəfə o, dünya ədəbiyyatında
“Six word story” kimi tanınan janrdan söz açaraq, bunu azərbaycanlı
gənclər arasında müsabiqə şəklində
sınaqdan keçirməyi təklif etdi.
Etiraf edim ki, janrın müəllifi hesab edilən
amerikalı yazıçı, jurnalist Ernest Heminquey yeniyetməlik
illərimin sevimli müəlliflərindən olsa da, onun nə
zamansa mərc gələrək, altı sözdən ibarət
hekayə yazdığını unutmuşdum. Qələmə
aldığı “Satılıq uşaq çəkmələri,
heç vaxt geyinilməyib” sətrini yaddaşımda təzələyəndə,
nədənsə xəyalımda ikinci əl məhsulların
üzərinə vurulan lövhəni canlandırdım.
“Yəqin uzun illər övlad yolu gözləyən
ana bu arzusuna qovuşa bilməyəcəyinə əmin
olduqdan sonra çəkmələri mağazaya verib”, - deyə
düşündüm. Əslində isə,
Heminqueyin “heç vaxt geyinilməyib” sözlərindən nə
qədər istəsən əhvalat “uydurmaq” olar.
“Heç vaxt geyinilməyib”, ona görə ki, dünyaya gəlməyib,
yaxud ayaqqabılar alınandan sonra ölüb və yaxud
ayaqlarını itirib...
Nədənsə
Vaqif Səmədoğlunun qələmə aldığı
“Məzarıma
nə
başdaşı qoyun,
nə
heykəl.
Bir
cüt ayaqqabı qoyun,
ayağıyalın
geyib
getsin...”
şeirini xatırladım.
Azərbaycan
poeziyasında və nəsrində altı və hətta daha az sözlük, əhvalat janrına aid edə
biləcəyimiz nümunələrin sayı çoxdur.
Altı yüz, altı min, altı yüz min... sözdən
ibarət, amma heç bir fikir ifadə etməyən söz
yığınaqlarının sayı da həmçinin...
Müasir insan üçün vaxt hər şeydən dəyərlidir. Vaxtın dəyəri
isə sözün dəyərini düz mütənasibliklə
artırır - böyük bir fikri ifadə edən bir
neçə söz sığdığı zaman kəsiyini
daha dəyərli edir. Bu baxımdan,
“müasir oxucu fikirdən daha çox, fikrin cövhərinin
axtarışındadır” desək yanılmarıq. Az sözlə çox fikir ifadə etmək,
fikrin cövhərini bir neçə söz vasitəsilə
oxucuya çatdırmaq üçün istedad və
bacarıq tələb olunur. Burada
yazıçının müşahidə qabiliyyəti,
yaradıcı və tənqidi düşüncə tərzi
ilə yanaşı, zəngin söz ehtiyatı da imtahana
çəkilir, düşüncəsinin və hisslərinin
dərinliyi ortaya çıxır. “Ədibin Evi” Ədəbiyyata
Dəstək Fondunun Medianın İnkişafı Agentliyi və
“İçərişəhər” Dövlət
Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi ilə birlikdə elan
etdiyi “6 sözlük əhvalat” müsabiqəsinin məqsədi
də az sözə çox fikir yükü
sığışdırmaq bacarığını təşviq
etmək, texnoloji təkamül şərtləri altında dəyişən
jurnalistikada fikir yükünün çəkisinin
artırılmasına nail olmaqdan ibarət idi. Hekayələr
mövzu olaraq İçərişəhər və
Bakının qədim ruhunu əks etdirməli idi.
“Ədibin
Evi”nin Himayəçilik
Şurasının üzvü, Bakı Dövlət
Universitetinin professoru Təhsin Mütəllimovun sədrliyi
altında münsiflər heyətinin tərkibinə
seçildiyim və bu maraqlı hadisənin kiçik bir
parçası olduğuma sevindim.
“6
sözlük əhvalat” müsabiqəsinin ideyasının məhz
“Ədibin Evi”ndən - görkəmli yazıçı, alim və
pedaqoq Mir Cəlalın ocağından pərvazlanması,
şübhəsiz ki, təsadüfi deyildi. Azərbaycan ədəbiyyatında
“kiçik hekayənin böyük ustası” kimi tanınan Mir
Cəlal barədə tənqidçilər, söz və
fikir adamlarının tarixin müxtəlif dövrlərində
söylədiklərinə nəzər salsaq, onun
yaradıcı yolunu altı sözə sığdırmaq cəhdimiz,
yəqin ki, aşağıdakı nəticəyə gətirər:
“Sözlərdən
dərin fikirlərin cövhərini çəkən adam”...
Yekunlaşmış
müsabiqəmiz haqda düşünəndə, “Ədibin
Evi”nə ilk dəfə getdiyim günü xatırlayıram -
ecazkar İçərişəhərin qədim Qala
Qapılarından “Ədibin Evi”nədək, sanki illərin
içərisindən keçərək uzun bir məsafə
qət etdim. Daş döşənmiş yolların enişi
və yoxuşu mənə geridə buraxdığım
ömür kəsiyimdən söz açır, dünənimlə
bu günümün kəsişən nöqtələrini
düşüncələrimdə bir araya gətirirdi... Həyatımın bir hissəsi İçərişəhərdə
keçib və hər küçəsi, hər daşı
mənə doğmadır. Burada hər
günümün, bəlkə də heç vaxt hansısa
şeirə, hekayəyə sığışdıra bilməyəcəyim
xatirəsi var. Müsabiqəyə təqdim olunan əhvalatlardan
birində deyildiyi kimi, “Xatirələr daş-daş
üstümə yağırdı İçərişəhərin
küçələrində”.
Münsiflər heyəti üzvü kimi missiyama da məhz
bu müstəvidən yanaşırdım. Düşünürdüm
ki, qosqoca İçərişəhəri altı sözə
necə sığışdırmaq olar? Amma sən demə
mümkün imiş...
Doğrusu, müsabiqəyə bu qədər
böyük marağın olacağını gözləmirdim.
İştirakçıların və təqdim olunan altı
sözlük əhvalatların sayı gözləntilərimi
xeyli üstələdi: 100-dən çox
iştirakçı, 260-dan çox əhvalat... Müsibəqəyə
təqdim olunan əhvalatların arasında İçərişəhərlə
bağlı düşüncələrimin, nə zamansa
yaşadığım və yaddaşımda iz buraxan
anların izlərini görəndə xeyli təəccübləndim
- İlahi, görün Bakıda mənimlə eyni hissləri
yaşayan, yaxud bu hisslərin alayarımçıq
obrazlarını sözə daşıya bilən nə qədər
insan var imiş...
Müsabiqə
təkcə mənim üçün deyil,
bütövlükdə “6 sözlük əhvalat” heyətində
yer alan hər kəs üçün
maraqlı oldu və bunu onların üzlərindən,
gözlərindən, sözlərindən oxudum.
Qiymətləndirmə
hər bir münsif, o cümlədən, yazıçı,
jurnalist Flora Xəlilzadə, yazıçı, jurnalist Rəşad
Məcid, MEDİA-nın şöbə müdiri Natiq Məmmədli,
“İçərişəhər” Muzey Mərkəzinin
direktor müavini Sevil Məmmədova üçün asan
olmadı. Yekun nəticəyə həm
ayrı-ayrılıqda, həm də birgə müzakirələr
əsasında gəldik. Hər əhvalatın,
hər sözün bətnindəki fikir yükü, obrazlar təkrar-təkrar
göz önündə canlandırıldı.
Əhvalatlar, sözlər, baxış bucaqları ələnərək,
professor Təhsin Mütəllimovun mütəxəssis
nəzarəti altında bəyaz lövhəyə
süzüldü və nəhayət, bütün münsiflərin
ortaq qərarı ilə qalib 10-luq müəyyənləşdi.
Lakin qalib seçilməyən işlər
arasında da diqqətə layiqlilər kifayət qədər
idi. İstər Qala divarlarının qoruduğu tarixi-mədəni
irs barədə düşündürən
“İçərişəhər
- yenilməz bir xalqın daşlaşan yaddaşı”
“Darıxdığı İçərişəhərdir,
ya oradakı məsum uşaqlığı?!”
“İçərişəhərdə
yaşayırdım. Zirzəmidə gizlədilmiş xəzinədən
xəbərsizdim”.
və
yaxud satirik qələmdən çıxan
“Diqqət! Motor! Çəkirik! BUM! "×ĺđň Ďîáĺđč!"
“Şah sağ olsun, təzə "kofeşop"
açılıb!”
və
ya milli ruhumuzu oxşayan
“- Caz? -
Hardan bildiniz? - Vaqif döngəsində itdiniz”.
“Mavi
küləkli, qırmızı günəşli,
yaşıl dənizli”
sevgi
etirafları İçərişəhərə
ünvanlanmışdı.
Əlbəttə ki, müsabiqəyə təqdim olunan əhvalatlar
arasında uğurlu olmayanları da var idi. Təəssüf
ki, bəzi işləri hətta fantaziyamızı işə
salsaq belə, mövzu ilə əlaqələndirə bilmədik.
Ümumilikdə isə, münsiflər heyətinin diqqətini
çəkən məqamlar və yekun qənaəti bu idi
ki, təqdim olunan işlərdə
“aforizmi xatırladan lakonizm”, “obrazlı düşünmək
bacarığı”, “İçərişəhərdə
müasirliklə qədimliyin vəhdətini görmək
bacarığı”, “İçərişəhərimizə
emosional bağlılıq və sevgi”, “bir neçə
sözdən ibarət sətirlərin böyük
araşdırmalara zəmin yaratması”, “tədqiqata təşviq
etməsi” mövcudluğu sevindirici idi. Bu
xüsusda, müsabiqənin öz hədəfinə
çatdığını söyləmək mümkündür.
Narahatedici məqamlar da var idi - ədəbiyyatda,
mediada və sosial şəbəkələrdə hər
gün qarşılaşdığımız problemlər “6
sözlük əhvalat” müsabiqəsində də sezilirdi.
Bir çox əhvalatlarda fikrin dayazlığı, sözə,
fikrə münasibətdə məsuliyyət hissinin
aşınması, bədiiliyin azlığı, ifadə tərzinin
bəsitliyi, Azərbaycan dilinin qrammatik qaydalarına əməl
edilməməsi, bəzi müəlliflərin dilə və
özünə, yaradıcılıq məhsuluna qeyri-ciddi
yanaşması günümüzün məyusedici
reallığıdı kimi önümüzdə idi.
Amma həvəsdən düşmək, ədəbiyyatın
və təbii ki, bizi biz edən dəyərlərin təbliğindən
əsla vaz keçmək olmaz. Problemlərdən isə hər
zaman çıxış yolu var. “Ədibin Evi” bu
çıxış yollarından birinin istiqamətini
gerçəkləşdirdiyi “6 sözlük əhvalat”
müsabiqəsi ilə nişan verdi. Bu yol,
elə nişan verilən istiqamətdə
də davam etdirilməli, ədəbiyyatın həyatımızın,
mədəniyyətimizin ayrılmaz bir parçasına
çevrilməsinə zəmin yaratmalıdır.
Bu müsabiqələri “6 sözlük əhvalat”
müsabiqəsinin missiyası ilə birlikdə
aşağıdan yuxarı bütün təhsil müəssisələrinə
daşımaq, Azərbaycan dilində mükəmməl
yazmağın və danışmağın əsl azərbaycanlı
və mədəni insan olmanın əsas atributlarından biri
kimi qəbul edilməsinə, bu yanaşmanın hakim
düşüncəyə çevrilməsinə
çalışmaq lazımdır. Azərbaycan dili milli
düşüncəmizin, mədəniyyətimizin ilmələrini
təşkil edir. Onun bir kəlməsi - ilməsi yerində
olmazsa, ilmələri də qaçacaq, qarışıq
düşəcək!
Mir Cəlalın“Bir gəncin manifesti” əsərindən
milli düşüncəmizə miras qalan, milli kimliyimizi ifadə
edən, aforizmə çevrilən dörd sözlük fikir
və xarakter fırtınasında ifadə olunduğu kimi -
“İtə ataram, yada satmaram!” Dilimizə də, ədəbiyyatımıza
da özümüz sahiblənməliyik. Kiçik
əhvalatlara, deyimlərə böyük fikirləri
sığışdıra bilməsək, böyük fikirlərin
yükünü də daşıya bilməyəcəyik.
Elçin MİRZƏBƏYLİ
Yazıçı, jurnalist
“6 sözlük əhvalat” müsabiqəsinin
münsiflər heyətinin üzvü
525-ci qəzet.- 2022.- 3 dekabr.- S.15.